چطور پرخاشگری بچه‌ها رو مدیریت کنیم؟(قسمت 7 دوره فرزندپروری)

دغدغه دیگه‌ای که خیلی از خانواده‌ها درگیرش هستن موضوع پرخاشگری هست؛ اینکه بچه‌ها تو سنین مختلف حالا از کودکی تا نوجوانی ممکنه جیغ بزنن و داد و بیداد کنن و نسبت به یک موضوع خشم خیلی زیادی رو تجربه کنن یا اصلا پروسه مدیریت احساسات رو ندونن و به هرحال باعث بشه که به خودشون یا دیگران آسیب بزنن یا در خانواده تشنج به‌وجود بیارن؛ در این‌جور موارد واکنش والدین چی باید باشه و چکار باید کنن؟

برای خواندن قسمت ششم این دوره اینجا کلیک کنین.

در این مقاله خانم زهرا پورکمالی مشاور کودک و نوجوان به این سوالات پاسخ خواهندداد.

وقتی والدین میان میگن که مثلا بچه من پرخاشگر شده یا بقیه رو میزنه و اذیت می‌کنه یا حرفایی میزنه که ما اصلا توی خونه استفاده نمی‌کنیم و به هرحال به نحوی داره پرخاشگری می‌کنه وقتی من میرم بررسی می‌کنم یکی از مواردی که اکثر مواقع میبینم اینه که والدین هم تو رفتاری که با بچه‌هاشون دارن نسبت به فرزندشون پرخاشگرن.

مثلا اینکه بچه یه چیزی رو خواسته یا یه کاری رو اشتباه انجام داد؛ والد زود از کوره دررفته،مثلا داد زده یا حتی یه وقتایی کتک زده و خب اینجا که قرار بود والد من الگوی من باشه و من شناخت و مدیریت هیجاناتم رو ازش یاد بگیرم داره باهام اینطوری رفتار می‌کنه.

والد باید هیجانات رو به فرزندش آموزش بده مثلا بگه تو ناراحت شدی؟ و اینطوری اون میفهمه که اون چیزی که الآن من دارم تجربه می‌کنم اسمش ناراحتیه یا مثلا عصبانی شدی؟ خب پس این چیزی که من الآن تو دستام و تو دندونام دارم حس می‌کنم اسمش عصبانیته.

اینطوری عصبانیت رو میشناسه و بعد بهش یاد میدیم که چطور اون رو مدیریت کنه؛ مثلا وقتی ناراحتی بیای دربارش حرف بزنی یا مثلا وقتی عصبانی هستی میتونی بری خط‌‌خطی کنی یا به بالشت مشت بزنی یا بیای در موردش باهم حرف بزنیم.

اینطوری بهش بصورت کلامی آموزش میدیم اما چیزی که کودک داره بصورت رفتار میبینه هم خیلی مهمه مثلا گاهی میبینی که والد هم خیلی پرخاشگره هم خیلی سختگیره؛

مثلا تو خونواده‌هایی که سختگیری خیلی زیاده و انعطاف‌پذیری خیلی کمه والد دائم داره گیر میده این کارو بکن، این کارو نکن، اینو بخور، اونو نخور، اینو اینجا نذار و خیلی وسواس‌گونه یه سری سختگیری‌هایی رو والد داره و هیچ انعطافی در ارتباط با کودک نداره؛ خب یه سری از بچه‌ها تو این موقعیت پرخاشگر میشن و یه سریاشون نه و میرن تو خودشون و به بقیه کاری ندارن و مطیع میشن و این بستگی داره به خلق کودک.

خلق کودک یکی دیگه از مواردی هست که در پرخاشگری کودک تاثیر داره مثلا بعضی بچه‌ها از همون اول که به دنیا میان پدرمادر میفهمن که این بچه‌ای هست که خیلی غر میزنه و بهونه‌گیری می‌کنه و ما هرکاری می‌کنیم این خیلی آروم نمیشه و این یعنی که شما با یه بچه حساس و زودرنج در ارتباطین که باید خیلی مراعاتش رو بکنین و حواستون بهش باشه.

باید بدونین که چطوری بهش واکنش نشون بدین و در واقع تربیتی که داره تو اون محیط میگیره خیلی مهمتر از چیزیه که در ژنتیکشه و اگه محیطی براش فراهم بشه که درک بشه میتونه بسیار راهگشا باشه.

مثلا بچه‌ای که حساسه نمیتونه شرایط جدید رو به خوبی بپذیره و سازگار بشه خب اینجا ما سعی می‌کنیم قبل از اینکه وارد شرایط جدید بشه یه ذره براش توضیح بدیم و از چند روز قبلش آمادش کنیم و کم‌کم به این شرایط واردش کنیم.

اگر برای بچه‌ای که پرخاشگری می‌کنه این شرایط فراهم بشه و به احساسش اهمیت داده بشه و واکنش شدیدی در مقابل صورت نگیره میتونه خیلی کمک‌کننده باشه.

خب اگه من والد نتونم در مقابل تو خودم رو کنترل کنم انتظارم از تو چی باید باشه چون تو از من یاد میگیری؛ پس من اول باید الگوی خوبی باشم.

من همیشه به والدین میگم که اگه یه موقع داد زدین، عصبانی شدین یا نتونستین خودتون رو کنترل کنین اشکالی نداره اما این مهمه که در ارتباط با کودکتون چقدر اتفاق میفته که داد بزنین یا عصبانی بشین و شدتش چقدره.

حالا اگه عصبانی شدین و نتونستین خودتون رو کنترل کنین و داد زدین مهمه که بعدش قراره چکار کنین؛ خیلی مهمه که بعد از اینکه شرایط اوکی شد و هیجانم اومد پایین و حالم خوب شد؛ برگردم یه فضای آرومی پیدا کنم و بشینم باهاش درباره اینکه چه اتفاقی افتاده صحبت کنم.

بهش بگم ببین عزیزم من خسته بودم، حالم خوب نبود و اینجا نتونستم خودم رو کنترل کنم؛ من عذر میخوام؛ اما ببینین که مسئله چی بوده و چیکار باید باهاش می‌کردیم؛ این بهش یاد میده که ما یه جاهایی ممکنه از خط در بریم اما باید مدیریتش کنیم.

ما یه اصطلاحی داریم که میگیم والد به اندازه کافی خوب؛ ما یه والد ایده‌آل نمیخوایم؛ شما هیچ‌موقع نمیتونین بگین که یه مامانی هست که هیچ‌موقع عصبانی نشده، هیچ‌موقع سر بچش داد نزده یا هیچ‌موقع از رفتار بچه‌ها ناراحت نشده؛ طبیعتا پیش میاد؛ حالا یا من اشتباه می‌کنم یا فرزندم اشتباه می‌کنه؛ این بخشی از زندگی ماست که حتما اتفاق میفته.

اما اینکه چقدر این عصبانی شدن پیش میاد مهمه. والد به اندازه کافی خوب کسی هست که بتونه توی بیشتر از 50 درصد مواقع رفتار درست رو داشته باشه و بتونه پاسخش رو مدیریت کنه و در سایر مواقع هم اگر اتفاقی افتاد و یه آسیبی زد برگرده و این مشکل رو ترمیم کنه.

همین مسئله به کودکمون یاد میده که چجوری بعدا خودش رو مدیریت کنه؛ چون او هم ممکنه با دوستاش دعوا کنه؛ ممکنه نتونه خودش رو کنترل کنه و…

گاهی اوقات هم بعد از این که نتونستیم خودمون رو کنترل کنیم میتونیم بریم به فرزندمون بگیم که تو به من بگو که چیکار کنم؛ شاید اون واقعا یه نظری داشته باشه و اینطوری بهش یاد میدیم که میشه دربارش فکر کرد و خودمون رو کنترل کنیم.

بعضی مواقع هست که پرخاشگری بچه ‌ها یک دفعه‌ایه یعنی بچه من تا الآن آروم بوده اما الآن میبینم مثلا دو ماهه که یه سری فحش یاد گرفته یا مثلا چیزی پرت می‌کنه.

البته این پرت کردن هم بستگی داره مثلا برای بچه‌های دوسه ساله چون بحث رشدشون هست و بصورت طبیعی دارن یه سری موارد رو کشف می‌کنن.

باز اینجا هم واکنش والدین مهمه که مثلا تو الآن داری اینکار رو می‌کنی داری به این وسیله آسیب میزنی یا مثلا اگه داری من رو میزنی من دردم میاد و بچه هم ببینه که داری اذیت میشی نه اینکه بگی من دارم اذیت میشم اما بخندی چون اینجوری بچه دچار تعارض میشه و اصلا پیام شما رو نمیفهمه.

پس مهمه که وقتی میبینین بچه داره پرخاشگری می‌کنه این پرخاشگری متناسب با سنش هست یا نه و حالا ممکنه که ما متوجه بشیم که مثلا بچمون رفتارش تغییر کرده و چند ماهیه که پرخاشگر شده، رفتارهای عجیبی داره، فحش میده و چیزای جدیدی داریم توش میبینیم که توی خانواده ما رایج نبوده و غیرطبیعیه.

چون وقتی شما یک تغییر رفتار یه دفعه‌ای تو بچه میبینین این داره به شما یه پیامی رو میده و شما باید گوش بزنگ باشین که ببینین چی شده. ممکنه مثلا اتفاقی بیرون از خونه افتاده باشه که بچه نیومده به شما بگه.

اینجا شما میرین پیش دستی می‌کنین؛ میگین چیزی شده؟ ناراحتی؟ میبینم که یه مدته یه کارایی می‌کنی که قبلا نمی‌کردی؛ اینجا اگه ارتباطمون خوب باشه میاد میگه.

یا اینکه یه وقتایی بچه‌ها پرخاشگری می‌کنن و وقتی بررسی می‌کنیم میبینیم که مثلا این بچه 6 ماه پیش پدربزرگش فوت شده و تو خونه شرایطیه که هیچکی فرصتی برای سوگواری نداره و هیچکی حالش خوب نیست و بچه این افسردگی رو داره بصورت پرخاشگری نشون میده.

تو اینجور مواقع اگر میبینید شما از پسش برنمیاین یا اصلا خودتون اونقدر حالتون خوب نیست که بهش رسیدگی کنین بهتره که تو این مواقع کمک بگیرین یعنی برین پیش روانشناس و بخواین که اونا شما رو تو این زمینه راهنمایی کنن و نذارین این تو وجود بچه بمونه.

چون وقتی بچه‌ها پرخاشگری می‌کنن و شما شروع می‌کنین به اینکه برچسب بزنین بهشون این مشکل رو حادتر می‌کنه و یه چرخه باطلی تو این مورد به‌وجود میاد که حالا بر اثر یه اتفاق بچه پرخاشگر شده که این هم پرخاشگری نیست و نماد افسردگیه که داره به این شکل خودش رو نشون میده.

مثلا من نمیتونم حرفم رو بزنم، نمیتونم دلتنگیم رو بگم، نمیتونم ناراحتیم رو از اینکه الآن پدربزرگم رو از دست دادم بگم پس میام نسبت به بقیه پرخاشگری می‌کنم و برون‌ریزیش می‌کنم.

بعضی وقتا بچه‌ها حتی تو خودشون میریزن و اینجا ما میایم و بچمون رو میبریم پیش روانشناس و از کسی که نسبت به ما اطلاع بیشتری داره و مدیریت هیجانش بهتره میخوایم که به ما و بچمون کمک کنه.

پس چیزی که تو این پرخاشگری مهمه تعامل ما با بچمونه که چجوری داره از ما الگو میگیره و یاد میگیره و چقدر از کودکی بهش فرصت دادیم تا خودش رو تنظیم کنه.

یه بخشش اینه که آیا تابحال براش مشکلی پیش اومده یا مسئله‌ای داشته و یه بخشش هم خلق خود کودکه اینکه بچه ما حساس و زودرنجه و کلا سریع تند میشه و از همون اول این‌طوری بوده و نه خوابش منظم بوده، نه غذاش منظم بوده و خیلی هم بدقلق بوده و این رو باید قبول کنیم چون هر بچه‌ای منحصر بفرده.

اتفاقا یکی از نکته‌های مهم هم این هست که ما هیچ موقع شروع نکنیم که مثلا دخترخالش همسن اینه ها ولی اینقدر خوبه، اینقدر ساکته؛ من هروقت میرم تو فامیل همه بهم میگن ای‌بابا مثلا بیچاره فاطمه که اینقدر بچش اذیتش می‌کنه و بعد من خودم از خودم بعنوان یه مامان بدم میاد و احساس بی‌کفایتی بهم دست میده.

بعد میرم خونه بیشتر پرخاشگری می‌کنم یعنی بیشتر سرش داد میزنم و ازش راضی نیستم و این‌طوری این واکنش‌هایی که اون داشته نشون میداده بدتر میشه.

تو این‌جور مسائل درنظر داشته باشید که هر بچه‌ای منحصر بفرده و اصلا نباید بچه‌ها رو همدیگه مقایسه کنیم.

این قسمت هفتم از مجموعه نه قسمتی آموزش فرزندپروری بود که توسط مجموعه دانزی آماده شده است. ما در دانزی همه آن چیزی که برای آینده فرزندتون نیاز دارین رو در اختیارتون قرار میدیم. برای مطالعه قسمت‌های بعدی این مجموعه که در آنها به برخی دیگر از مشکلات شایع والدین در فرزندپروری پرداختیم اینجا کلیک کنین.