سبک فرزندپروری مقتدرانه چیست؟ تاثیرات و نحوه اعمال آن در زندگی

در ادامه مقالات سبک‌های فرزندپروری یا والدگری، این‌ بار اختصاصا به سراغ سبک فرزندپروری مقتدرانه رفته‌ایم و جزئیاتی از آن را برایتان بازگو کرده‌ایم.

قبلا در مقاله «کدام سبک فرزند پروری از بقیه بهتر است؟» درباره چهار سبک اصلی تربیت بچه‌ها برایتان صحبت کردیم و به خلاصه‌ای از خصوصیات آن‌ها اشاره داشتیم. در آنجا گفتیم که معمولا «فرزندپروری مقتدرانه» را بهترین سبک فرزندپروری می‌دانند. در این مقاله با ویژگی های سبک فرزندپروری مقتدرانه بیشتر آشنا خواهیم شد.

سبک فرزندپروری مقتدرانه چیست؟

فرزندپروری یا والدگری مقتدرانه (Authoritative Parenting) نوعی روش فرزندپروری است که پاسخگویی بالا و انتظارات زیاد از خصوصیات اصلی آن هستند. پدر و مادر مقتدر در عین‌ اینکه با فرزندشان گرم و صمیمی هستند و خودشان را در پاسخ‌دادن به احساسات او مسئول می‌دانند، در مقابل، انتظارات بالایی هم از او دارند. آن‌ها قوانین و محدودیت‌هایی برای بچه‌ها وضع می‌کنند و در رعایت حد و مرزها از خودشان ثبات و اقتدار نشان می‌دهند.

براساس تحقیقاتی که در طی چندین دهه انجام شده‌اند، کارشناسان مسائل کودک از روش فرزند پروری مقتدرانه به‌عنوان بهترین سبک والدگری یاد می‌کنند. والدگری مقتدرانه معمولا بهترین نتایج را برای کودکان به‌همراه می‌آورد.

سبک فرزندپروری مقتدرانه چه تاثیراتی بر کودکان دارد؟

این‌ها چند مورد از مهم‌ترین مزایای فرزندپروری مقتدرانه برای بچه‌ها هستند:

• خوشحالی و رضایت بالا
• مستقل بودن و به خود تکیه کردن
• تسلط روی احساسات و کنترل داشتن روی رفتار خود
• مهارت‌های معاشرتی و اجتماعی خوب
• مثبت‌اندیشی، انرژی‌دادن به اطرافیان و برخورد گرم و صمیمانه با دیگران
• کسب موفقیت‌های تحصیلی
• عزت‌نفس بالا
• سلامت روان بهتر، یعنی احتمال کمتر دچار شدن به افسردگی و اضطراب و کاهش احتمال اقدام به خودکشی، جرم و بزهکاری، مصرف الکل و موادمخدر

نحوه اعمال سبک فرزندپروری مقتدرانه در زندگی

پدر و مادرهایی که سبک فرزندپروری مقتدرانه را در پیش گرفته‌اند، با رعایت چنین مواردی، آن را در زندگی سرلوحه کارشان قرار می‌دهند:

• داشتن رفتار صمیمانه، گرم، پذیرا و حمایتی دربرابر فرزندان
• گوش‌دادن به فرزندان
• تشویق استقلال و به خود متکی بودن کودک
• تاکید روی استدلال در برخورد با بچه‌ها، به‌جای انتظار اطاعت کورکورانه داشتن
• وضع قوانین واضح و مشخص برای رفتار درست
• ثبات‌قدم در اِعمال و رعایت قوانین و حد و مرزها
• استفاده از روش‌های تربیتی مثبت و استدلال-محور به‌جای تنبیه و اجبار
• کسب عملی احترام از سوی فرزندان، نه صرفا مطالبه آن

اجازه بدهید دو نمونه را هم به‌عنوان مثالی از این سبک برایتان بیاوریم:

• نمونه ۱: پاسخ‌گو بودن و حساسیت بالا داشتن نسبت به کودک که خودش را با صمیمیت، پذیرش و حمایت نشان می‌دهد. در آغوش کشیدن کودک، تشویق کردن او و لبخند زدن فراوان به او، از روش‌هایی است که پدر و مادر در پرورش فرزندشان از آن‌ها زیاد استفاده می‌کنند.
• نمونه ۲: انتظارات بالا داشتن از کودک که به معنای معیارها، استانداردها و محدودیت‌های مشخص و سطح‌بالا است. از نمودهای آن می‌شود به کمک گرفتن از کودک در انجام کارهای خانه، دریافت نمره‌های خوب در مدرسه و انتظارِ داشتن رفتار مودبانه اشاره کرد.

ارتباط سبک فرزندپروری مقتدرانه با عزت نفس کودکان

شکی نیست که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آدمیزاد، عزت‌نفس او است؛ اینکه فرد برای خودش ارزش قائل باشد. اغلب، عزت‌نفسِ بالاتر زندگیِ بهتر و پربارتری را به‌همراه دارد و نمونه‌های خلاف آن را هم که به اندازه کافی دیده‌ایم. اما دراین‌میان یک مسئله خیلی مهم است: همان‌طور که در مقاله «عزت نفس در کودکان» گفته‌ایم، اساسِ عزت‌ نفس در سنین پایین شکل می‌گیرد. عوامل مختلفی در عزت‌ نفس نقش دارند که رفتار پدر و مادر و سبک تربیتی مدنظر آن‌ها جزو اصلی‌ترین این عوامل است. حالا می‌رویم سراغ این سوال: سبک فرزندپروری مقتدرانه با عزت‌نفس کودکان چه رابطه‌ای دارد؟

ابتدا بگذارید یک یادآوری بکنیم: چهار سبک اصلی فرزندپروری این‌ها بودند:

• فرزندپروری مستبدانه (Authoritarian Parenting)
• فرزندپروری مقتدرانه (Authoritative Parenting)
• فرزندپروری سهل‌گیرانه (Permissive Parenting)
• فرزندپروری طردکننده یا سهل‌انگار (Uninvolved Parenting)

به‌طور خلاصه، والدین مستبد معمولا رفتار سردی با بچه‌هایشان دارند و آن‌ها را شدیدا تحت تسلط خودشان نگه می‌دارند؛ والدین مقتدر روی فرزندان نظارت و کنترل دارند، ولی در کنار آن از صمیمیت و پاسخگویی غافل نمی‌شوند؛ پدر و مادرهای سهل‌گیر انتظارات کمی از فرزندانشان دارند، کنترل چندانی روی آن‌ها اعمال نمی‌کنند و زیاد درگیر تربیت آن‌ها نمی‌شوند و در آخر، والدین طردکننده هم که عملا بچه را به امان خدا رها می‌کنند و بعضا حتی برای تامین اساسی‌ترین نیازهای او هم حرکت خاصی از آن‌ها سر نمی‌زند!

مطالعات نشان داده‌اند که سبک والدگری پدر و مادر یکی از مهم‌ترین عواملی است که روی عزت‌ نفس بچه‌ها اثر می‌گذارد.

در این‌ بین فرزندانی که با سبک مقتدرانه بزرگ شده‌اند اغلب عزت‌نفس بالاتری نسبت به دیگران دارند. با این‌حال تحقیقاتی که روی ارتباط سبک‌های فرزندپروری با عزت‌ نفس کودکان انجام شده‌اند نتایج یکسانی نداشته‌اند؛ به‌طوری‌که مثلا یکی از آن‌ها ارتباط مستقیم را میان سبک مقتدرانه و عزت‌نفس تایید می‌کند و دیگری تاثیرات سبک تربیتی بر این ویژگی را ناچیز می‌داند. اما به‌هرحال می‌شود مطمئن بود که تاثیر والدین بر عزت‌ نفس کودک تنها به انتقال ویژگی‌های ارثیشان محدود نمی‌شود.

در همین رابطه به سراغ تحقیقی می‌رویم که دکتر محبوبه فیروزکوهی مقدم، متخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، و گروه ایشان در کشورمان انجام داده‌اند. این تحقیق در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ روی بچه‌های دبستانی شهر زاهدان صورت گرفت و ۱۵۰ دانش‌آموز ابتدایی به‌همراه مادران خود در آن شرکت کردند.

در این تحقیق، سوالاتی چند گزینه‌ای درباره رفتار والدین با فرزندان و خصوصیات اخلاقی بچه‌ها مطرح شده بود که مادران باید به آن‌ها پاسخ می‌دادند. به این شکل، محققین می‌توانستند از سبک والدگری و میزان عزت‌نفس کودک برآوردی به دست بیاورند.

بررسی نتایج نشان داد که متداول‌ترین سبک والدگری در بین شرکت‌کننده‌ها سبک مقتدرانه بود و سبک سهل‌گیرانه هم کمترین سهم را داشت. دراین‌میان فقط سبک فرزندپروری مقتدرانه با عزت‌نفس کودکان ارتباط معناداری داشت و نهایتا مشخص شد که به‌طورکلی عزت‌ نفس بچه‌هایی که والدین مقتدر داشتند به میزان چشمگیری بالاتر بود.

نتایج نشان می‌دادند که بین این سبک فرزندپروری و میزان عزت‌نفس کودک در اجتماع، محیط آموزشی، معاشرت و عزت‌نفس کلی او رابطه مستقیمی وجود دارد؛ درحالی‌که میان عزت‌نفس و دیگر سبک‌های والدگری ارتباط خاصی مشاهده نشد. البته همان‌طور که گفتیم، مطالعاتی که تاکنون در زمینه ارتباط عزت‌ نفس کودکان و نوجوانان با سبک‌های والدگری انجام شده‌اند نتایج متفاوتی باهم داشته‌اند. همچنین از آنجا که چنین مطالعاتی در ایران بسیار کم انجام شده است، به تحقیقاتی گسترده‌تر در آینده نیاز است.

یکی از دلایل بالاتر بودن عزت‌نفس در بچه‌هایی که با تربیت مقتدرانه بزرگ شده‌اند، می‌تواند این باشد که والدینشان نقاط قوت و ضعف آن‌ها را می‌پذیرند و انتظاراتی معقول و معیارهایی مطابق با این ویژگی‌ها از فرزندانشان دارند. آن‌ها از دلبندانشان در راه رسیدن به این استانداردها حمایت می‌کنند و همین مسائل باعث تقویت عزت‌نفس کودکان می‌شود. 

هر سبک تربیتی نتایج معمول مختص به خودش را دارد. سبک مقتدرانه باعث می‌شود بچه‌ها سرزنده و سرحال بار بیایند، عزت‌نفس بالایی داشته باشند و به خودشان مسلط باشند. درنتیجه چنین بچه‌هایی می‌توانند در مسیر تحصیلی، با شهامت گام بردارند و موفقیت‌های زیادی به دست بیاورند. خانواده‌هایی که تربیت مستبدانه را در پیش گرفته‌اند، احتمال بالایی دارد که فرزندانی مضطرب، ناراضی و ناسازگار تحویل جامعه بدهند. والدین سهل‌گیر هم احتمالا بچه‌هایی عجول، تحریک‌پذیر، سرکش، وابسته و پرتوقع خواهند داشت.

نتایج تحقیق بالا نشان می‌دهند که ترویج استفاده از روش‌های تربیتی مناسب در کشورمان تا چه اندازه برای داشتن فرزندانی با عزت‌نفس بالا مهم است.

یکی از راه‌های ترویج این مسئله، آموزش‌ دادن به خانواده‌ها است که آن را می‌شود از طریق برنامه‌های تلویزیون، فیلم‌های آموزشی، کارگاه‌ها و مراکز مشاوره انجام داد.

به نظر می‌رسد که به‌ طورکلی تاکید این محتویات آموزشی باید بیشتر روی روش‌های تربیتی و ارتباطی غیر کنترلی باشد؛ ضمن یادآوری این مسئله که باید آزادی کودکان را به رسمیت شناخت. زمانی هم که بحث کنترل و نظارت به میان می‌آید، پدر و مادر باید تلاش کنند که با استدلال، کودک را مجاب و راضی کنند و تعریف‌وتمجید از رفتار خوب او را هم از یاد نبرند.

تفاوت سبک فرزندپروری مقتدرانه با سبک فرزندپروری استبدادی

پدر و مادرهای مستبد مانند والدین مقتدر انتظارات بالایی از فرزندان دارند، ولی برخلاف آن‌ها خودشان را چندان دربرابر نیازهای عاطفی فرزندان پاسخ‌گو نمی‌دانند و در برخورد با آن‌ها سرد هستند. همچنین این دو گروه در چند و چونِ کنترل بچه‌ها باهم تفاوت‌هایی دارند. هردوی آن‌ها انتظار دارند که بچه‌هایشان رفتار مناسبی داشته باشند و قوانین خانواده را رعایت کنند، ولی والدین مستبد همچنین می‌خواهند که فرزندانشان بدون چون‌وچرا و پرسیدن دلیل تصمیماتشان، به دستورات آن‌ها عمل کنند. پدر و مادرهای مقتدر اما با استدلال و گفتگو کار را پیش می‌برند؛ به‌همین‌خاطر گاهی از شیوه فرزندپروری مقتدرانه با عنوان سبک فرزندپروری دموکراتیک یاد می‌شود.

بنابراین در هر دوی این سبک‌های والدگری، بر کنترل بالا روی رفتار فرزندتان تاکید می‌شود، ولی پدر و مادرهایی که سبک مستبدانه یا استبدادی را در پیش گرفته‌اند می‌خواهند که بر روح و روان بچه‌ها هم نظارت و تسلط داشته باشند.

یادآوری کنیم که پدر و مادرها لزوما از یک سبک فرزندپروری استفاده نمی‌کنند و اتفاقا خیلی از آن‌ها ترکیبی از این سبک‌ها را به کار می‌گیرند؛ به‌طوری‌که بسته به ویژگی‌های شخصیتی فرزندشان و موقعیتی که پیش آمده، هربار سراغ یکی از آن‌ها می‌روند. پس فکر نکنید که روش‌های تربیتی‌تان تنها باید به یکی از این سبک‌ها منحصر باشد و کاملا با آن تطابق داشته باشد.

نظر شما در مورد سبک فرزندپروری مقتدرانه چیست؟ چه تجربه‌ای از این سبک به خصوص دارید، لطفا برای ما در قسمت نظرات بنویسید.

منبع:

parentingforbrain

researchgate