آموزش مهارت های دوستیابی به کودکان و افزایش آن

دوستیابی و حفظ دوستی‌ها هنری است که هرچه از اهمیتش بگوییم کم گفته‌ایم. «مهارت دوستیابی در کودکان» موضوع این مقاله است.

داشتنِ دوست و رفیق در زندگی آن‌قدر مهم است که نیازی به گفتن ندارد. خیلی از دوستی‌ها از زمان کودکی شکل می‌گیرد و یک عمر ادامه پیدا می‌کند. در این‌ بین به‌خاطر آنکه خیلی از بچه‌های این دور و زمانه خواهر و برادر ندارند، داشتنِ دوستِ خوب برای آن‌ها اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. در ادامه درباره مهارت دوستیابی در کودکان صحبت می‌کنیم و اینکه چطور می‌توانیم در آغاز و ادامه‌دادن این راه شیرین و بی‌پایان همراهیشان کنیم.

اهمیت مهارت دوستیابی کودکان و آموزش آن

آکادمی پزشکان اطفال آمریکا درباره نقش دوستی در زندگی کودکان گفته است: «دوستیابی یکی از مهم‌ترین کارها در بحبوحه دوران کودکی است؛ مهارتی اجتماعی که حضورش در تمام طول زندگی حس خواهد شد.»

رابطه دوستی به بچه‌ها کمک می‌کند تا از لحاظ عاطفی و اخلاقی رشد کنند و سطح مهارت‌های اجتماعی خود را بالا ببرند. بچه‌ها در فضای دوستی و رفاقت نه‌تنها معاشرت با دیگران را بهتر یاد می‌گیرند، بلکه در نتیجه این روابط می‌توانند احساساتشان را بهتر کنترل کنند و راه‌هایی سازنده برای ابراز آن‌ها بیابند. دوستیابی بخشی حیاتی از فرآیند «بزرگ شدن» است. 

رابطه دوستی به بچه‌ها کمک می‌کند عزت‌نفس و اعتماد به‌ نفسشان را بالا ببرند. دوستی سالم همچنین می‌تواند سدی باشد در برابر زورگویی و قلدری دیگران. دوستی مهارت‌های مهم زندگی، مثل همکاری با دیگران، را به کودک یاد می‌دهد. کودکانی که روابط دوستانه قوی دارند، یاد می‌گیرند که چطور باید تعارض‌ها را حل کنند و در جامعه برای خودشان چهره‌ای شایسته بسازند.

با این‌ حال بعضی بچه‌ها از لحاظ اجتماعی ضعف‌هایی دارند و دوستیابی و حفظ دوستان برایشان کار دشواری است. اینکه فرزندتان دوستی نداشته باشد یا بچه‌های دیگر به‌ندرت او را به خانه‌شان دعوت کنند، می‌تواند موجب آزردگی هردویتان شود. بعضی بچه‌ها برای آنکه بتوانند با هم‌سن‌ و سال‌هایشان معاشرت کنند، به حمایت بیشتری نیاز دارند. شما می‌توانید به اشکال مختلف به دلبندتان کمک کنید تا راهش را در اجتماع پیدا کند و روابط دوستانه ارزشمندی با دیگران بسازد.

اگر نمی‌دانید که فرزندتان دوستی دارد یا خیر، با معلم او صحبت کنید تا ببینید که رفتار او با هم‌کلاسی‌هایش چگونه است. می‌توانید خودتان هم مستقیما از دلبندتان بپرسید که وضعیت روابط دوستانه‌اش چطور است تا از کم‌ و کیف آن‌ها باخبر شوید. اگر فرزندتان با تعداد دوستانش مشکلی ندارد و از نظرش کافی است، زیاد سخت نگیرید و قضیه دوستیابی را از آنچه که هست بزرگ‌تر نکنید. یادتان باشد که بااینکه بعضی بچه‌ها دوستان خیلی زیادی دارند، برای بعضی دیگر تنها چند دوست خوب کفایت می‌کند.

بهترین زمان آموزش دوست یابی به کودکان

دوستی تقریبا در هر سن‌وسالی مهم است. بچه‌های نوپا هم به‌نوعی همبازی و دوست یکدیگر محسوب می‌شوند؛ حتی باآنکه بازی گروهی معمولا تا قبل از ۳ سالگی مفهوم واقعی خودش را پیدا نمی‌کند. هیچ‌وقت برای آنکه به فرزندتان در تقویت مهارت‌های دوستیابی کمک کنید زود نیست.

از حدود ۳ سالگی، بعضی بچه‌ها به‌خوبی می‌فهمند که دوستانشان چه کسانی هستند و می‌توانند آن‌ها را با اسم صدا کنند. آن‌ها ممکن است زمانی که وارد جایی مثل مهدکودک می‌شوند، دنبال دوست‌هایشان بگردند و فقط با آن‌ها مشغول بازی شوند. آن‌ها شاید حتی دوست داشته باشند برای بازی با دوست‌هایشان به خانه آن‌ها بروند یا آن‌ها را به خانه خودشان بیاورند. سایر بچه‌ها در این سن شاید دوستانی نداشته باشند که بتوانند مشخصا از آن‌ها نام ببرند، ولی احتمال دارد نسبت به دوست پیدا کردن مشتاق باشند. از حدود ۴ سالگی بیشتر کودکان می‌توانند میان دوست‌هایشان و بقیه بچه‌هایی که می‌شناسند، تفاوت قائل شوند. 

آموزش مهارت دوست یابی برای کودکان و دانش آموزان

باآنکه دوستی بخش مهمی از زندگی محسوب می‌شود، همه بچه‌ها در دوست پیدا کردن مستعد نیستند و ایرادی هم ندارد. دوستیابی و حفظ کردن دوست مهارتی است که می‌شود یادش گرفت. با کمی تلاش، جسارت و شکیبایی، فرزندتان می‌تواند به‌زودی یکی-دو دوست برای خودش دست‌وپا کند و با آن‌ها وقت بگذراند.

برای آموزش مهارت دوستیابی در کودکان ابتدا باید ببینیم که فرزندمان چه نگاهی به معاشرت با دیگران دارد. شاید او از آنکه بخواهد خودش را در زمین بازی به بچه‌ها معرفی کند مضطرب شود یا در روز اول مدرسه نشستن کنار همکلاسی‌هایش برایش سخت باشد. شاید دوست دارد با هم‌ سن‌ و سال‌هایش آشنا شود و با آن‌ها بجوشد، ولی از واکنش آن‌ها نگران است.

پس از آنکه فهمیدید دلبندتان چه احساسی نسبت به این قضیه دارد، می‌توانید برای کمک به او و تقویت مهارت‌های اجتماعیش که پیش‌نیاز روابط دوستی سالم است، برنامه بریزید. شما و او می‌توانید باهم روی این مهارت‌ها کار کنید.

تقویت مهارت‌های گفتگو

یاد گرفتن آنکه چطور باید گفتگو را شروع کرد و ادامه داد، از رعایت نوبت در صحبت کردن گرفته تا سوال پرسیدن درباره دیگران، مهارتی است که شاید لازم باشد فرزندتان روی آن کار کند. تا زمانی که کودک یاد بگیرد چطور باید حین صحبت از احوال مخاطب باخبر شود، سوال‌هایی را به او یاد دهید که بتواند با آن‌ها گفتگو را ادامه دهد؛ سوالاتی مانند: «سرگرمیت چیه؟» یا «حیوون خونگی داری؟»

شما می‌توانید از سریال‌های تلویزیونی به‌عنوان مرجعی برای فرزندتان استفاده کنید تا نمونه‌هایی از گفتگوهای دوستانه را در آن‌ها ببیند. به نکات مهم مانند: زبان بدن، لحن صدا و مکث‌هایی که در حین گفتگو رخ می‌دهند و در صحبت با دیگران نشانه‌های بااهمیتی محسوب می‌شوند، اشاره کنید. انجام گفتگوهای تمرینی و نقش بازی کردن، که در آن‌ها هرکدامتان خود را جای کسی می‌گذارید، راهی است تا فرزندتان این مسائل را تمرین کند.

هنر خوب گوش‌دادن

داشتن مهارت‌های اجتماعی قوی و توانایی نشان‌دادن محبت نسبت به دیگری، بخشی از ویژگی‌های دوست خوب است. به‌همین‌خاطر شاید لازم باشد روی مهارت گوش‌دادن و همدلی کردن فرزندتان کار کنید.

همدردی کردن با دیگران و نشان‌دادن اینکه متوجه دغدغه‌های آن‌ها هستیم، اگر به‌شکل درستی انجام شود، می‌تواند آغازی بر رابطه دوستی باشد. به فرزندتان کمک کنید راه‌هایی را پیدا کند که با آن‌ها بتواند با دیگر بچه‌های هم‌سن‌ و سالش همدلی و همدردی کند.

درباره اینکه چطور می‌شود متوجه شد که کسی اوقات سختی را می‌گذراند، با فرزندتان صحبت کنید. به او آموزش دهید که چطور در این موارد نرمش و محبت بیشتری از خود نشان دهد. برای مثال، فرزندتان می‌تواند برای دوستی که حیوان خانگیش مریض‌احوال است، شیرینی خانگی درست کند و ببرد یا برای کسی که عزیزی را از دست داده پیام تسلیت بفرستد. نشان‌دادن اینکه دغدغه کسی را داریم راه خوبی برای همدلی کردن و احتمالا آغاز یک رابطه دوستانه است.

فرصتی برای هم‌صحبتی

اگر فرزندتان هیچ دوستی ندارد، ممکن است به‌خاطر آن باشد که فرصت کافی برای دوست پیدا کردن نداشته است. شرکت در فعالیت‌هایی که بچه‌های هم‌سن‌وسال او، با علایق مشترک، در آن‌ها حضور دارند می‌تواند راهی عالی برای دوستیابی باشد. شاید بد نباشد که برای دلبندتان فرصت‌های بیشتری برای دیدار با هم‌سن‌ و سال‌هایی که مستعد دوستی با او هستند، فراهم کنید.

به دنبال راه‌هایی باشید که بتوانید فرزندتان را در امور فوق‌برنامه مدرسه یا دوره‌های آموزشی بیرون از مدرسه شرکت دهید. فقط در این‌ میان حواستان به سطح انرژی دلبندتان و شخصیت او باشد. اگر فرزندتان درونگرا است، بیشتر دقت کنید که برنامه‌اش شلوغ نشود؛ چون این دسته از بچه‌ها برای بازیابی انرژیشان باید بخشی از روز را در تنهایی سپری کنند.

بازی درمانی برای دوست یابی

علاوه‌بر تمرین الگوهای مکالمات روزمره، می‌شود از بازی‌درمانی هم برای تقویت مهارت دوستیابی در کودکان استفاده کرد.

برای این منظور باید از همبازی فرزندمان دعوت کنیم که برای بازی کردن به خانه ما بیاید و درهمان‌حال خودمان به بازی کردن بچه‌ها نظارت داشته باشیم. متخصصین پیشنهاد می‌کنند که قبل از شروع میهمانی، پدر و مادر با فرزندشان نشانه‌های اجتماعی را مرور کنند. بعضی از کارهایی که پیش از میزبانی باید انجام داد این‌ها هستند:

• با فرزندتان درباره آن صحبت کنید که چطور باید میزبان خوبی باشد. از او بپرسید چکار می‌تواند بکند تا میهمان او راحت‌تر باشد.
• از او بخواهید تا قبل از آمدن میهمان‌ها چند بازی مناسب را انتخاب کند و لوازمشان را دم دست بگذارد. آیا می‌داند که چه‌زمانی باید بازی را عوض کرد؟
• از فرزندتان بپرسید که چطور می‌تواند متوجه شود که دارد به میهمان خوش می‌گذرد یا نه. یادآوری کنید که حواسش باشد که آیا دوستش خوشحال و راضی به نظر می‌رسد و لبخند می‌زند یا خیر.

توصیه می‌شود تا زمانی که پای بازی کردن بچه‌ها به رفتار و کارهای خطرناک کشیده نشده است، در آن دخالت نکنید و صرفا تماشاگر باشید. بچه‌ها از دیدن پیامدهای طبیعی اعمالشان، درس می‌گیرند و به‌همین‌ خاطر است که اجازه‌ دادن به آن‌ها برای تمرین معاشرت در فضایی گرم و حمایتی، اهمیت زیادی دارد.

بعد از پایان میهمانی، زمانی که نوبت به «آنچه گذشت!» رسید، روی رفتارهایی که می‌خواهید بیشتر از کودک سر بزند تمرکز کنید؛ به‌خاطر آنکه بچه‌ها بیشتر از تشویق و تعریف‌وتمجید انگیزه می‌گیرند تا از انتقاد و سرزنش. تحسین مشخص و به‌جا بیشترین فایده را دارد. مثلا به‌جای «آفرین!» بگویید: «چقدر خوب اسباب‌بازی‌هایت را با دوستت شریک شدی.»

بعضی بچه‌ها زمان بیشتری نیاز دارند تا در چنین موقعیت‌هایی، یخشان آب شود. اگر فرزندتان در معاشرت کمی دست‌دست می‌کند نگران نشوید.

اینکه انتظار داشته باشیم تمام بچه‌ها بتوانند جلو بپرند و سکان هدایت گروه را به دست بگیرند، منطقی نیست؛ پس زیاد به فرزندتان سخت نگیرید. البته از آن‌ طرف بوم هم نباید بیفتیم و نباید بچه‌هایی را که در این‌ زمینه اعتماد به‌نفس کافی ندارند در خانه حبس کنیم. درمورد بچه‌های خجالتی، ما در عین‌ اینکه می‌خواهیم فرصتی برایشان فراهم کنید تا با بچه‌های دیگر آشنا شوند، خودمان هم باید در ارتباط برقرار کردن کمکشان کنیم تا خیلی اذیت نشوند.

به‌همین‌خاطر پیشنهاد می‌شود که ابتدا جلسات بازی کردن در خانه خودمان برگزار شود تا فرزندمان راحت‌تر باشد. باشگاه‌های مخصوص کودکان و مکان‌های مشابه هم گزینه خوبی برای این کار هستند؛ به‌شرطی‌ که مدیریت آن‌ها به‌شکلی باشد که اضطراب کودک را به حداقل برساند. اگر دلبندتان تمایلی به دیدار با چهره‌های جدید از خودش نشان نمی‌دهد، به او پیشنهاد بدهید که از دوستانی که با آن‌ها راحت است دعوت کند. در مواردی مثل رفتن به جشن‌ تولد یا دیدار با جمع بزرگی از میهمانان، می‌توانید از قبل با کودک تمرین کنید تا اضطراب او کمتر شود.

در همین رابطه بخوانید:

انواع اضطراب کودکان و راهکارهای لازم جهت درمان اضطراب در كودكان

در این‌ میان توجه داشته باشید که بین بچه‌های خجالتی و درونگرا تفاوت وجود دارد. کودکان درونگرا ترجیح می‌دهند که وقتشان را به‌تنهایی بگذرانند و صرف کارهای انفرادی کنند. در یک خانواده، هرکدام از فرزندان می‌تواند محدودیت‌های اجتماعی و درجات راحتی خاص خودش را داشته باشد. کودکی که سکوت یا حضور در جمع‌های کوچک را ترجیح می‌دهد، لزوما از بقیه بچه‌ها دوری نمی‌کند. البته بچه‌های درونگرا هم باید فرصتی برای دوستیابی پیدا کنند. متخصصان توصیه می‌کنند که انتظاراتتان را باتوجه‌به ظرفیت و توانایی فرزندتان تنظیم کنید. ضمنا خیلی از بچه‌ها دو-سه دوست خوب داشته باشند برایشان کافی است. قرار نیست انتظار داشته باشید که محبوب‌ترین دانش‌آموز کلاسشان شوند.

نقش والدین در آموزش دوست یابی به کودک

ما به‌عنوان پدر یا مادر نقش مهمی در تقویت مهارت دوستیابی در کودکان داریم. با ترفندهای زیر می‌توانیم به فرزندانمان کمک کنیم تا اعتمادبه‌نفس بیشتری در جامعه داشته باشند:

به شیوه معاشرت فرزندتان خوب دقت کنید

اگر امکانش هست، در بعضی فعالیت‌های فرزندتان در مدرسه، باشگاه یا کلاس فوق‌برنامه او حضور داشته باشید و بادقت به تعامل او با دیگران توجه کنید. آیا رفتار او نسبت به خودِ همیشگیش در خانه متفاوت است؟ اگر این‌طور است، دلیل آن چیست؟

فرزندتان ممکن است در شروع گفتگو با دیگران مشکل داشته باشد. او امکان دارد از حضور در جمع‌های بزرگ دچار اضطراب شود یا از صحبت جلوی جمع ترس داشته باشد. شاید او ترجیح می‌دهد به‌جای پیوستن به بچه‌های دیگر، تنها نظاره‌گر باشد.

بسته به رفتارهایی که از او می‌بینید، می‌توانید تصمیم بگیرید که روی چه مسئله‌ای تمرکز کنید، چه مهارت‌هایی را باید در او تقویت کنید و در این راه، چه کاری از دستتان برمی‌آید. به غریزه پدر-مادریتان اعتماد کنید؛ چراکه قاعدتا شما فرزندتان را بهتر می‌شناسید.

الگوی خوبی برایش باشید

بچه‌ها اگر الگویی برای کاری داشته باشند، می‌توانند آن را خوب یاد بگیرند. پس به رفتار خودتان با دیگران توجهی دوچندان داشته باشید.

هر زمانی که در حضور فرزندتان با دوستان یا همسایه‌ها سلام‌وعلیکی می‌کنید و حال‌واحوالی می‌پرسید یا با فروشنده‌ها صحبتی می‌کنید، حواس دلبندتان به شما هست. تقریبا تمام این موقعیت‌ها می‌توانند فرصتی برای یادگیری کودک باشند و به او امکان می‌دهند که ببیند شما چطور بحثی را آغاز می‌کنید و پیش می‌برید.

در خانه تمرین کنید

اگر کودک یا نوجوان شما در شروع کردن صحبت در مدرسه مشکل دارد، با او در خانه تمرین کنید. درباره موضوعاتی که برایش جالب هستند و ممکن است درباره آن‌ها با بچه‌های دیگر حرف بزند، باهم صحبت کنید. سبک‌ها و راه‌های مختلف را امتحان کنید؛ تاجایی‌که چم‌وخم کار دستش بیاید.

شروعی قوی برایش رقم بزنید

اگر فرزندتان دوست دارد فرضا بدمینتون را امتحان کند، ولی در شروع آن دودل است، او را به یک پارک ببرید، راکتی به دستش بدهید و با یک سرویس زدن، کار را شروع کنید. بهتر است زمانی بروید که پارک و زمین بازی خلوت باشد. یا اگر می‌خواهد به کلاس شنا برود، دو-سه بار باهم به استخر بروید یا یک جلسه خصوصی برایش بگیرید تا بتواند با انرژی بیشتری کلاس اصلی را شروع کند.

تشویق و تعریف‌ و تمجید را فراموش نکنید

تجربه کردن مسائل جدید را برای دلبندتان جذاب و لذت‌بخش کنید. حتی اگر سرعت پیشرفت او پایین است، بازهم تشویقش کنید و برای تلاش‌هایش ارزش قائل شوید.

هر پیشرفت کوچکی را به رسمیت بشناسید و به فرزندتان بگویید که به‌خاطر تلاش‌هایش به او افتخار می‌کنید.

میهمانی بدهید

اگر فرزندتان هنوز کوچک است، دعوت از همبازی او برای آمدن به خانه‌تان یا برعکس، اغلب فکر خوبی است. اگر سن فرزندتان از این کارها گذشته، مثلا می‌توانید اعضای تیم فوتبال مدرسه یا هر گروه دیگری را که او در آن عضو است، به صرف شام و تماشای فیلم به خانه دعوت کنید. 

مخصوصا در اوایل آشنایی فرزندتان با آن جمع، هدف از این کار آن است که راحتی بیشتری برای معاشرت او با آن‌ها فراهم کنید و تجربه مثبتی را رقم بزنید.

نگذارید از چالش دوری کند

اگر حضور در موقعیت‌های اجتماعی برای فرزندتان دشوار است، شاید ترجیح بدهید که از خیر حضور در آن‌ها بگذرید یا از آن‌ها دوری کنید. ولی اگر فرزندتان همیشه در خانه باشد، نمی‌تواند معاشرتی شود و توانایی‌هایش را تقویت کند.

توصیه می‌شود که بچه‌های خجالتی را با حضور در موقعیت‌های جدید، کمی از محدوده امن خودشان دور کنیم و در این راه با تشویق و راهنمایی‌های گرم و دوستانه همراهیشان کنیم؛ البته آرام‌آرام و بدون شتاب‌زدگی.

فرزندتان را با خودتان یا خواهر و برادرش مقایسه نکنید

درمورد خصوصیات و خلق‌وخوی فرزندتان، دید منطقی و واقع‌گرا داشته باشید. این دیدگاه باعث می‌شود کم‌وبیش بدانید که او تا چه اندازه به دنبال معاشرت است. اینکه خودتان بیست-سی تا دوست دارید دلیل نمی‌شود که او هم باید این تعداد دوست داشته باشد. این لزوما به معنای مشکل‌دار بودن او نیست. خیلی از بچه‌های درونگرا تعداد کمی دوست دارند، ولی از آن دوست‌های خیلی خیلی خوب که اغلب به تعداد زیادی دوست معمولی می‌ارزند.

البته زمانی که تعریف «عادی» از نظر پدر و مادر با نظر کودک متفاوت باشد کار سخت می‌شود. ولی تا زمانی‌ که کودک کارهایی را که دوست دارد انجام می‌دهد و راضی و سالم به نظر می‌رسد، مشکلی نیست.

نظر شما درباره‌ی مهارت دوستیابی در کودکان چیست؟ برای ما از تجربیات خود در این زمینه بنویسید.

منابع:

verywellfamily

raisingchildren

childmind

health.clevelandclinic.org