چگونه مهارت تصمیم گیری در کودکان را تقویت کنیم؟

این بار در وبلاگ دانزی به سراغ تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان رفته‌ایم و می‌خواهیم بدانیم که این مهارت چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد؟ با دانزی همراه باشید.

می‌خواهیم درباره یکی از مهارت‌های مهم زندگی صحبت کنیم که شاید خیلی‌هایمان در آن ضعف داشته باشیم: مهارت تصمیم گیری.

هر چقدر از مهم بودن این موضوع صحبت کنیم کم است، کسی که متوجه باشد که به خاطر تصمیم او چه اتفاقی می‌افتد(خواه انتخاب رشته باشد خواه ازدواج یا طلاق) می‌تواند با پیامدهایش هم رودرو شود.

پای حرف بسیاری از دوستانم که می‌نشینم و یا حتی به گذشته‌ی خودم نگاه می‌کنم متوجه می‌شوم که چندان متوجه نبوده‌ام که دارم چه می‌کنم، و یا حتی این کار و این روندی که در پیش گرفته‌ام یک تصمیم سرنوشت‌ساز است.

تصمیم گرفتن با تجربه رابطه‌ی مستقیمی دارد ولی اینکه بخواهیم بگوییم که حالا برایم تجربه می‌شود و این کار را می‌کنم عواقب سنگینی برایمان داشته باشد. گاهی با خودم فکر می‌کنم اگر مــهارت تصمیم گیری درست را آموخته بودم حالا در زندگی کجا ایستاده بودم؟

زندگی کوتاه‌تر از تصور ماست و زمانی برای همه‌ی این تصمیمات غلط وجود ندارد. تصمیمِ خوب گرفتن و خوب تصمیم گرفتن واقعا هنر است. کسی که در مهارت تصمیم‌گیری، قوی است، هم گلیم خودش را از آب بیرون می‌کشد و هم روی زندگی دیگران تأثیر مثبت می‌گذارد.

حالا اصلا این مهارت تصمیم گیری چیست؟

مهارت تصمیم‌گیری یک مهارت کلیدی است که به انتخاب درست کمک می‌کند، ولی به این موضوع محدود نمی‌شود.

کسی که مهارت تصمیم‌گیریش خوب است، از نتایج اعمالش انتظاراتِ منطقی و معقولی دارد و می‌فهمد که چرا بعضی از کارها به نفع او و دیگران است.

قوی بودن ازلحاظ مهارت تصمیم‌گیری به فرد کمک می‌کند تا متوجه شود چه زمانی دارد از روی احساسات تصمیم می‌گیرد و به دلیل دستخوش احساسات شدن در زمان تصمیم‌گیری پی ببرد. چنین کسی همچنین می‌تواند از تجربیاتش در تصمیمات آینده کمک بگیرد.

حالا که در مورد این موضوع گفتیم بیایم از لحاظ روانشناسی به این موضوع دقت کنیم تا راه‌های پرورش مهارت تصمیم گیری در کودکان چقدر مهم است.

اهمیت تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان

مهارت تصمیم‌گیری در تمام ابعاد زندگی تأثیرگذار است. ما این مهارت را با مشاهده رفتار اطرافیانمان یاد می‌گیریم. در این‌ بین بچه‌ها برای آنکه تمایل زیادی به احساسی عمل کردن دارند، برای پرورش دادن این مهارت در خودشان شدیداً به بزرگ‌ترها متکی هستند.

تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان از چند جهت اهمیت دارد: 

• کودک را با عواقب کارهایش رو به‌ رو می‌کند. بچه‌ها باید متوجه شوند که هر انتخابی پیامدی دارد. آن‌ها از همان زمانی که به‌خاطر گرسنگی گریه‌ و زاری راه می‌اندازند به این مسئله پی می‌برند، اما برای اینکه در آینده آدم‌های مسئولیت‌پذیری بار بیایند، باید یاد بگیرند که اعمال و رفتارشان چه تاثیری روی خودشان و دیگران می‌گذارد و دلیل آن را هم متوجه شوند. نتیجه یک تصمیم شاید آنی نباشد که کودک انتظارش را داشته یا چیزی که دنبالش است ممکن است چندان به نفعش نباشد. ما باید به دلبندمان کمک کنیم تا پیامدهای تصمیماتش را با کامیابی و خوشبختی در زندگی مرتبط بداند و از اشتباهاتش درس بگیرد.
• به او یاد می‌دهد آینده‌نگر باشد. زمانی که کودک متوجه پیامددار بودن تصمیمات بشود، آرام‌ آرام می‌فهمد که انتخاب‌ها می‌توانند روی آینده او اثر بگذارند. او همچنین یاد می‌گیرد که تصمیماتی که رضایت کوتاه‌ مدتش را به‌همراه دارند، ممکن است در بلندمدت به سودش نباشند. هدف داشتن به آدم انگیزه می‌دهد و به تصمیمات کوچک هم معنا می‌بخشد. صبر و استقامت در راه رسیدن به اهداف ممکن است برای بچه‌ها دشوار باشد؛ پس به فرزندتان کمک کنید تا اهداف معقولی برای خودش در نظر بگیرد که بتواند از رسیدن به آن‌ها احساس رضایت کند.
• کمکش می‌کند تا روی جامعه هم تاثیر مثبت و بلندمدت بگذارد. زمانی که آدم‌ها تمرین می‌کنند که چطور باید برای زندگیشان تصمیم‌های بلند مدت بگیرند، این سبک‌ و سنگین کردن گزینه‌ها باعث می‌شود که بعداً روی اطرافیان، گروه‌ها و کلا جامعه هم اثرگذار باشند. دامنه‌ی انتخاب‌های آن‌ها به جامعه هم کشیده می‌شود؛ چون هر چه نباشد جامعه را تک‌ تک آدم‌ها شکل داده‌اند. شما هم می‌توانید اهمیت این مسئله را به فرزندتان گوشزد کنید. کودکی که آگاه و همدل باشد، به احتمال زیاد به اشخاص دور و بر خودش هم کمک خواهد کرد و هوای‌شان را خواهد داشت.
• به او قدرت و اعتماد به‌ نفس می‌دهد. تصمیماتی که نتایج آشکار و ملموس دارند، به بچه‌ها کمک می‌کنند تا به تاثیرگذاری‌شان روی زندگی خود پی ببرند. این باعث احساس توانمندی آن‌ها می‌شود و آن‌ها را به تصمیم‌گیری‌های بیشتر و بهتر تشویق می‌کند. نتایج بهتر، اعتمادبه‌نفس کودکان و نوجوانان را بالا می‌برد که این افزایش اعتماد به‌ نفس به‌ویژه در شناخت محدودیت‌ها و حدومرزها به کارشان خواهد آمد. با داشتن مهارت‌های خوب تصمیم‌گیری، بچه‌ها ظرفیت انتخاب‌هایی را پیدا می‌کنند که به آن‌ها درس می‌دهد و در رشد و بالندگیشان مؤثر است.

فواید تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان

ما در تک‌ تک روزهای زندگی به توانایی‌هایمان برای تصمیم‌گیری درست متکی هستیم. تعداد تصمیم‌هایی که در طول روز می‌گیریم آن‌قدر زیاد است که احتمالاً بیشتر اوقات متوجه‌شان نمی‌شویم. گاهی این تصمیم‌ها ساده و سرراست هستند؛ مثل اینکه برای صبحانه چی بخوریم یا امروز چه لباسی بپوشیم. اما زمانی که پای تصمیمات مهم به میان می‌آید، باید جنبه‌های مختلفی را در نظر بگیریم و نتایج احتمالی را با دقت سبک‌ و سنگین کنیم. در این زمان است که مهارت تصمیم‌گیری به دادمان می‌رسد و خیلی اوقات باید همزمان چندین نوع آن را به کار بگیریم تا بتوانیم بهترین گزینه را پیدا کنیم. 

اما در مورد بچه‌ها: باید از سنین پایین به آن‌ها فرصت داد که با کار روی مهارت‌های استدلالی و حل مسئله، توانایی تصمیم‌گیریشان را تقویت کنند. این توانایی علاوه‌ بر اینکه در زندگی برایشان مفید خواهد بود، به استقلال بیشتر آن‌ها کمک می‌کند و همان‌طور که گفتیم اعتمادبه‌نفسشان را هم بالا می‌برد.

با بزرگ شدن بچه‌ها، آن‌ها رفته‌رفته باید تصمیمات بزرگی بگیرند که روی زندگی دیگران اثر می‌گذارد. در اینجا علاوه‌بر مهارت‌های تصمیم‌گیری، چیزهایی مثل: هوش عاطفی، قدرت رهبری کردن و مهارت کار گروهی هم اهمیت زیادی پیدا می‌کنند. توانایی معاشرت درست با دیگران و لحاظ کردن نظرات آن‌ها هم از عوامل مهم دخیل در تصمیم‌گیری است. برای سرپرستی یک گروه باید با تصمیماتِ درست کارها را به‌طور عادلانه میان آن‌ها تقسیم کرد و ازطرفی با افراد گروه رابطه خوبی داشت تا دیدگاه آن‌ها هم در تصمیم نهایی لحاظ شود. قوی بودن هوش عاطفی (هوش هیجانی) هم در مواقعی که اوضاع طبق انتظار پیش نمی‌رود، به فرد کمک می‌کند تا به‌خاطر تصمیمی که گرفته و به نتیجه دلخواه نرسیده، بیش‌ازحد عصبانی یا ناامید نشود.

روش های تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان

تقویت مهارت تصمیم گیری بچه ها کار سختی است و سال‌ها زمان می‌برد، ولی آن‌قدر برای زندگی الان و آینده کودک مفید است که ارزشش را دارد. اگر از روش‌های مناسب استفاده کنیم، آسان‌تر و بهتر می‌توانیم به این هدف دست پیدا کنیم.

این‌ها ۱۰ مورد از روش‌هایی هستند که برای تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان می‌توانید استفاده کنید:

۱. بگذارید کودک با دنیای واقعی رودررو شود

«واقعیت» می‌تواند بهترین معلم برای بچه‌ها باشد؛ البته اگر با نظارت و مراقبت ما همراه شود. اگر می‌خواهید فرزندتان متوجه پیامدهای بدِ یک رفتار خاص بشود، باید به‌جای تنبیه کردنش او را در معرض این پیامدهای ناخوشایند قرار دهید.

۲. اجازه بدهید اشتباه کند

۳. علایق فرزندتان را بشناسید

ما بایستی به فرزندانمان انگیزه بدهیم تا علایقشان را پیدا کنند و در این راه کمکشان کنیم. با اشاره به افراد موفق معروف، بچه‌ها متوجه اهمیت سخت‌کوشی و تعهد داشتن در راه رسیدن به موفقیت می‌شوند که اتفاقا این ویژگی‌ها به تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کنند. پا جای پای بزرگان گذاشتن و تقلید آگاهانه از آن‌ها خودش کار بزرگی است.

۴. به او یاد بدهید که خودش را بشناسد

بچه‌ها باید یاد بگیرند که روی نقاط قوت و ضعف خودشان شناخت پیدا کنند. این باعث می‌شود که آن‌ها تصمیمات بهتری در زندگیشان بگیرند. به‌همین‌منظور باید فرصت‌های زیادی را برای تصمیم‌گیری در اختیار آن‌ها قرار بدهیم که البته آن‌ها هم باید بدانند که طبیعتاً نمی‌توانند در تمام آن‌ها موفق باشند. پذیرش شکست و سعی‌ و تلاش دوباره از آن مهارت‌های حیاتی است که کودک حتما باید فرابگیرد.

۵. در جریان مسائل فرزندتان باشید

می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید که در گروه یا انجمنی عضو شود که مهارت‌های زندگی را به او آموزش می‌دهد. با این کار او در معرض تاثیرات مثبت هم‌سن‌ و سال‌هایش قرار می‌گیرد و شما هم با قرار گرفتن در جریان کارهایش، می‌توانید شناخت بهتری از او پیدا کنید. 

۶. با دلبندتان صحبت کنید

باآنکه حرف زدن رک و روراست با فرزند مقداری سخت است، ولی از آن مهارت‌های ارزشمند برای هر پدر و مادری محسوب می‌شود. اگر رابطه نزدیکی با فرزندتان داشته باشید و او ترسی از باز کردن سفره دلش پیش شما نداشته باشد، مطمئناً بینش و درک بسیار خوبی از او پیدا خواهید کرد. این امتیاز به شما امکان می‌دهد که تصمیم‌های دلبندتان را پیشبینی کنید و درباره آن‌ها هشدارهای لازم را به او بدهید.

۷. تعریف‌ و تمجید را از او دریغ نکنید

والدین قرار نیست تنها دنبال تقویت نقاط ضعف فرزندشان باشند. تعریف‌ و تمجید به‌جا و به‌اندازه به بچه‌ها کمک می‌کند تا انگیزه بیشتری برای رسیدن به موفقیت پیدا کنند و تصمیماتی بگیرند که بهترین نتایج را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد.

۸. مدیریت درست پول را یادش بدهید

یکی از بهترین لطف‌هایی که می‌توانید در حق فرزندتان بکنید این است که به او مدیریت مسئولانه پول را یاد بدهید. این مهارت قطعا در زندگی به دردش خواهد خورد.

۹. برایش الگو باشید

مسلما اگر کودک ویژگی مثبتی را در رفتار خود ما ببیند، بسیار موثرتر از این است که بخواهیم آن را مستقیماً به او یاد بدهیم. اگر پدر و مادر تجربیات و اشتباهات خودشان را با فرزندشان در میان بگذارند، او نسبت به آن‌ها احساس نزدیکی بیشتری خواهد کرد و بیشتر سعی می‌کند که از چنین اشتباهاتی دوری کند.

۱۰. حواستان به دوستانش باشد

دوستان بچه‌ها بخش مهمی از دنیای آن‌ها را تشکیل می‌دهند؛ همین‌طور رفت‌ و آمد و معاشرت با آن‌ها. افکار و خواسته‌های کودکان تا حد زیادی از هم‌سن‌ و سالانشان تأثیر می‌گیرد؛ تا اندازه‌ای که با زیر نظر داشتن دوستان فرزندتان می‌توانید آینده او را تا حدودی پیش‌بینی کنید.

در کنار این‌ها، فعالیت‌هایی هم هستند که می‌توانید برای تشویق فرزندتان به تصمیم گرفتن، سراغ آن‌ها بروید؛ فعالیت‌هایی که می‌توانند یک روند استرس‌زا را به چیزی لذت‌بخش و جذاب تبدیل کنند. چند نمونه از آن‌ها عبارتند از:

۱. کتابخوانی با یکدیگر

خواندن کتاب از سرگرمی‌های موردعلاقه بچه‌ها محسوب می‌شود. هرچه نباشد، خیال‌پردازی و همذات‌پنداری با شخصیت‌ها، به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، لذت‌بخش است. صحبت درباره کتاب‌ها هم همین‌طور؛ ضمن اینکه می‌تواند مهارت تصمیم‌گیری را هم قوی کند. مثلاً می‌توانید از فرزندتان بپرسید که اگر جای فلان شخصیت بود، در فلان موقعیت چه کار می‌کرد. بعد با هم بررسی کنید که این کار چه پیامدهایی می‌توانست داشته باشد. یا می‌توانید باهم دراین‌باره صحبت کنید که اگر در فلان بخش داستان، اتفاقات دیگری می‌افتاد، باقی ماجرا چطور پیش می‌رفت.

۲. بازی‌های نقش‌آفرینی

بازی‌های نقش‌آفرینی (یا نقش بازی کردن) تمرین‌هایی خلاقانه هستند که در آن‌ها بچه‌های کوچک خودشان را به‌جای ابرقهرمان‌ها، پدر و مادر، معلم، آشپز و… می‌گذارند و نقش آن‌ها را بازی می‌کنند؛ چیزی تا حدی شبیه به خاله‌بازیِ دختربچه‌ها. بچه‌های بزرگ‌تر البته به اجرای نمایش‌نامه، نمایش عروسکی و موارد این چنینی علاقه نشان می‌دهند. این فعالیت‌ها به بچه‌ها امکان می‌دهند تا خود را در جایگاه دیگران تصور کنند، به‌عنوان شخص دیگری تصمیم بگیرند و دیدگاه آن‌ها را بهتر درک کنند.

۳. بازی‌های رومیزی

بازی‌های رومیزی (مثل: منچ، جالیز و…) فضایی هدفمند را در اختیار بزرگ و کوچک می‌گذارد تا با پیامدهای تصمیمات خود مواجه شوند. در کنار جنبه سرگرمی، این بازی‌ها آدم را به تفکر انتقادی تشویق می‌کنند و مهارت‌های تصمیم‌گیری و مذاکره را تقویت می‌کنند. 

۴. بحث‌وگفتگو

یکی از کارهایی که می‌شود برای تمرین تفکر انتقادی انجام داد، بحث‌ و گفتگو است. زمانی که به بچه‌ها اجازه بدهیم با نظر یکدیگر علناً مخالفت کنند، به‌ نوعی داریم به تصمیم‌گیری ترغیبشان می‌کنیم. می‌توانیم از بچه‌ها بخواهیم نظرشان را درمورد اخبار یا مقالات به ما بگویند تا به تجزیه‌ و تحلیل، نتیجه‌گیری و نگاه انتقادی عادت کنند. در واقع یکی از پیش‌نیازهای تصمیم‌گیری درست، استدلال آوردن و دفاع از نظر خود با اتکا به شواهد قابل لمس است.

۵. بازی در فضای آزاد

بازی در فضای باز و زمین‌های بازی، کودک را ترغیب می‌کند تا در حین معاشرت با هم‌سن‌ و سال‌هایش، تصمیمات سریع بگیرد. به‌عبارتی بچه‌ها برای برنده شدن در بازی‌های مناسب چنین فضاهایی، راهکارها و ترفندهایی برای خودشان پیدا می‌کنند. این تصمیم‌گیری در وضع قوانین بازی و جریمه زیر پا گذاشتن آن‌ها هم نقش دارد. ورزش‌های گروهی به بچه‌ها کمک می‌کند تا پیش‌بینی، تصمیم‌گیری سریع و حل مشکلات پیچیده را با هم‌تیمی‌هایشان تمرین کنند.

آیا عدم آموزش مهارت تصمیم گیری در کودکی، در بزرگسالی تأثیرگذار است؟

مثل خیلی مهارت‌های دیگر، یاد نگرفتن مهارت تصمیم‌گیری در سنین پایین، می‌تواند در بزرگسالی برای فرد مشکل درست کند.

می‌دانیم که برای مسلط شدن به یک مهارت، باید آن را به اندازه کافی تمرین کنیم. این درمورد مهارت‌های تصمیم‌گیری هم صدق می‌کند. دراین‌میان بیشتر اوقات تصمیمات اشتباه به‌خاطر خوب فکر نکردن و مسائلی مثل فشار اطرافیان، پیش می‌آیند. تصمیم‌گیری‌های کوچک در سنین پایین به بچه‌ها یاد می‌دهد که آینده‌نگر باشند و قبل از هر تصمیمی خوب فکر کنند؛ از جمله اینکه به‌خوبی عواقب کار را بسنجند.

باآنکه خوشبختانه، دستکم در اوایل کودکی، تصمیم‌های بچه‌ها در حد انتخاب فلان خوراکی یا بهمان خوراکی هستند و تأثیر خاصی روی زندگی نمی‌گذارند، ولی برای یاد دادن اینکه هر تصمیمی عواقبی دارد، باید از کودکی مهارت‌های تصمیم‌گیری را به آن‌ها یاد داد. این‌طوری آن‌ها یاد می‌گیرند که همه تصمیم‌ها برگشت‌پذیر نیستند و باید با عواقبشان زندگی کنند. چیزی هم که مشخص است اینکه پیامدهای کوچک تصمیمات دوران کودکی معمولا بسیار کم‌هزینه‌تر از پیامدهای بزرگ تصمیم‌های دوران بزرگسالی هستند. حتی در دوران نوجوانی هم مثلا در زمان انتخاب رشته ورزشی یا هنری، این مسئله نمود دارد؛ چون یادگیری این مهارت‌ها و حتی امتحان کردن آن‌ها کار آسانی نیست. ازطرفی پایبند نبودن به این انتخاب‌ها می‌تواند عواقبی به‌همراه داشته باشد. یاد گرفتن خیلی از مهارت‌های ضروری زندگی، مثل: انعطاف‌پذیری، صبر، مسئولیت‌پذیری و پشتکار، هم که به پایبند و متعهد بودن به تصمیمات بستگی دارد. 

مسئله دیگر، تأثیر روی اطرافیان و جامعه در دوران بزرگسالی فرد است. مسلما اگر کسی تصمیم درست گرفتن را از دوران کودکی یاد بگیرد، می‌تواند در هر مقام و جایگاهی که قرار بگیرد، برنامه‌ریزی بهتری برای جامعه بکند. به‌طور خلاصه، یادگیری مهارت‌های تصمیم‌گیری در دوران کودکی می‌تواند آدم‌بزرگ‌های بهتری بسازد که زندگیشان کیفیت بالاتری دارد.

منبع:

wellspringprevention

twinkl

rainforestlearningcentre

parenting.firstcry.com

اگر شما هم نظری در این مورد دارید که به این مقاله اضافه کنید؛ لطفاً در قسمت نظرات برای ما بنویسید و اگر از این مقاله خوشتان آمده‌است خوشحال می‌شویم از طریق آیکون‌های زیر آن را با دوستانتان به اشتراک بگذارید،