آموزش برنامه ریزی به کودکان

راه‌های آموزش برنامه ریزی به کودکان و ترفندهای یاد دادن روش های مدیریت زمان، موضوع بحث ما در این مقاله دانزی است. خوشحال می‌شویم همراهی‌مان کنید.

می‌دانید وقتی در مورد این موضوع فکر می‌کردم یاد چه می‌افتادم؟ یاد زمان‌هایی که می‌توانستم از آن بهترین بهره را ببرم ولی چون برنامه ریزی بلد نبودم و حالا هم چندان برنامه ریزی بلد نیستم عقب افتادم، البته منظورم الان این نیست که خدای نکرده با این حرف من دچار نوعی وسواس شوید که چگونه مانع به وجود آمدن چنین مشکلی در خود شوید، برنامه ریزی حقیقتاً یک هنر است که اگر از کودکی آموخته شود سرعت آدم روی پلکان زندگی بهتر خواهد بود.

 جدای از این موضوع مهارت برنامه ریزی جزو توانایی‌هایی است که داشتن‌شان برای موفقیت در هر کاری لازم و ضروری به نظر می‌رسد. زمانی که با برنامه پیش می‌رویم، هدف‌دارتر هستیم و آمادگی بیشتری برای روبه‌رو شدن با آینده داریم. این‌طوری در راه رشد و رسیدن به اهداف، اختصاص دادن زمان و منابع برایمان آسان‌تر می‌شود. مهارت داشتن دراین‌زمینه به ما کمک می‌کند تا بهتر در جریان خطرات و ریسک‌های پیش رو قرار بگیریم و راه منتهی به مقصد را از میان آن‌ها باز کنیم. خلاصه اینکه ما بزرگ‌ترها ارزش برنامه‌ریزی را می‌دانیم و معمولا کم‌وبیش با اصول آن آشنایی داریم؛ حتی با آنکه ممکن است به آن‌ها عمل نکنیم! ولی شرایط برای بچه‌ها متفاوت است.

اما در بچه‌ها این مهارت‌ها ممکن است زیر سایه دمدمی‌ مزاجی، تحریک‌ پذیری، حواس‌ پرتی، تمرکز پایین و ضعف حافظه‌ای که اقتضای این سنین است قرار بگیرد. ضعف حافظه در کودکی؟ بله، البته نه به آن معنایی که فکر می‌کنید. موضوع این است که بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که بچه‌ها، به‌ویژه در سنین پایین، در استفاده از حافظه برای برنامه‌ریزی، مشکل جدی دارند. بنا به این مطالعات، در اصل، توانایی بهره‌گیری از حافظه برای نقشه کشیدن و برنامه‌ ریزی بلند مدت، در بچه‌های بزرگ‌تر به وجود می‌آید.

حالا چه کاری از دست ما برمی‌آید؟ معلوم است: اینکه در حد توانمان روی آموزش برنامه ریزی به کودکان کار کنیم.

مزایای آموزش مهارت برنامه ریزی در کودکان چیست؟

مهارت برنامه‌ریزی به‌نوعی بیان‌ کننده توانایی ما آدم‌ها را برای شناسایی کارها و وظایف پیشِ رو و مدیریت آن‌ها نشان می‌دهد. این مهارت شامل تشخیص وظایف، پیش بینی ماجراهایی که انتظارمان را می‌کشند، تعیین هدف برای به نتیجه رساندن برنامه‌های‌مان و تجزیه‌ و تحلیل مراحل مورد نیاز برای به سرانجام رساندن کارها پیش از زمان موعد، می‌شود. فرزندان‌مان هم دیر یا زود باید در همین راه قدم بگذارند.

آموزش برنامه ریزی و مدیریت زمان به کودکان حس تسلط بر اوضاع را در آن‌ها به وجود می‌آورد و به بچه‌ها امکان می‌دهد که وظایف و کارهایشان را سریع‌تر و موثرتر انجام بدهند. برنامه‌ریزی درست و بادقت باعث می‌شود که کارها آهسته و پیوسته پیش بروند و کودک فرصت بیشتری برای تفریح و استراحت داشته باشد. اما زمانی که برنامه درستی وجود نداشته باشد، سرخوردگی و ناامیدی بیشتر پیش می‌آید، کارها طولانی‌تر و وقت‌گیرتر می‌شوند و احتمال اشتباه و انجام ناقص آن‌ها هم بالا می‌رود.

در کجا می‌توان از مهارت برنامه ریزی در کودکان استفاده کرد؟

یاد دادن برنامه ریزی کارها به بچه ها در خیلی جاها به داد آن‌ها می‌رسد. چهار نمونه از کاربردهای آموزش مهارت برنامه ریزی به کودکان عبارتند از:

۱. مطالعه درسی و آماده شدن برای امتحانات

شاید در طول سال تحصیلی، مطالعه و آماده شدن برای امتحانات، رسماً حیاتی‌ترین و پراسترس‌ترین بخش زندگی بچه‌ها باشد. در اینجا داشتن برنامه مطالعه اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ به‌خاطر آنکه بهره‌وری را به حداکثر می‌رساند و ضروری‌ترین و اورژانسی‌ترین مسائل را که همان درس خواندن باشد در اولویت قرار می‌دهد. برنامه داشتن باعث بالا رفتن بازدهی مطالعه می‌شود و دانش‌ آموز را به نتایج بهتری می‌رساند. 

۲. یادگیری رشته‌های ورزشی

می‌توان گفت که اهمیت برنامه‌ریزی برای ورزش، از خود تمرین‌های ورزشی کمتر نیست. برنامه‌ریزی ورزشی دو فایده اصلی دارد: یکی اینکه فرصت‌های رسمی و غیر رسمی برای بچه‌ها فراهم می‌کند تا به رشته‌های ورزشی مورد علاقه‌شان مشغول شوند و پویایی و تحرک کافی داشته باشند. دوم آنکه به آن‌ها کمک می‌کند با گذشت زمان، آرام‌ آرام مهارت‌های ورزشی‌شان را تقویت کنند. برای پرداختن به ورزش حرفه‌ای که برنامه‌ریزی از نان شب هم واجب‌تر است.

۳. یاد گرفتن تئوری موسیقی و نواختن ساز

شاید در گذشته‌های دور، یادگیری نوازندگی برای بچه‌ها حکم تفریح و سرگرمی را داشت، ولی امروزه خیلی از مردم به‌عنوان حرفه به آن نگاه می‌کنند؛ حالا دست کم در نقاط دیگر دنیا. زمانی که کودک برای تمرین موسیقی برنامه‌ای داشته باشد، می‌تواند این هنر را با سرعتی که برایش مناسب است یاد بگیرد، پیشرفت خودش را بسنجد و ببیند که آیا دارد به اهداف و انتظاراتش می‌رسد یا خیر. برنامه‌ ریزی کمک می‌کند تا کودک اشتباهاتش در راه یادگیری موسیقی را بهتر متوجه شود و بتواند آن‌ها را اصلاح کند.

۴. تصمیم‌ گیری برای شیوه رو به‌ رو شدن با مشکلات

برنامه‌ ریزی همچنین در زمینه یاد گرفتن مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری به کودکان کمک می‌کند. ضمناً به‌لطف آن می‌شود تفکر خلاقانه و نقادانه را در خود تقویت کرد. با آموزش برنامه ریزی برای فعالیت کودکان، فرزندان‌مان می‌توانند میان مشکلات عاطفی، اجتماعی، شناختی، جسمی و غیره، تمایز قائل شوند.

انواع روش های برنامه ریزی روزانه برای کودکان

نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که توانایی فرزندتان در برنامه‌ ریزی، به سن، میزان مهارت و همین‌ طور تجربه او در برنامه‌ریزی مستقل بستگی دارد و حتما با دیگران تفاوت‌هایی خواهد داشت. سعی کنید نقاط ضعف و قدرت فعلی فرزندتان را در این‌ زمینه پیدا کنید و سپس آرام‌ آرام او را به دنبال اهداف سخت‌تر بفرستید.

تعدادی از روش‌های برنامه ریزی روزانه برای کودکان را در ادامه مشاهده می‌کنید:

۱. تشخیص اهداف نهایی

فرزندتان را تشویق کنید که برای کارهای ساده، دنبال اهداف غایی باشد. از او درباره هدف از انجام کارها بپرسید تا ببینید می‌تواند به مقصود ما از آن پی ببرد یا خیر. مثلاً هدف از جمع کردن اسباب‌ بازی‌ها این است که اتاق تمیز و مرتب شود.

۲. چسبیدن به اصل قضیه

بعضی بچه‌ها و همین‌طور بزرگ‌ترها خودشان را در جزئیات غرق می‌کنند و اصل قضیه را به باد فراموشی می‌سپارند. به‌ همین‌ خاطر شاید لازم باشد پیش از کار روی مهارت برنامه‌ ریزی، کودک مهارت خود را در زمینه تشخیص موضوعات اصلی از فرعی تقویت کند. بحث در این‌ باره را می‌شود با اشاره به فیلم‌ها، بازی‌های ویدیویی و کتاب‌های آشنا شروع کرد و سپس موضوع اصلی و فرعی در کارهای روزانه را پیش کشید.

۳. استفاده از چک لیست

فواید استفاده از چک‌ لیست در برنامه‌ریزی را نمی‌شود نادیده گرفت؛ منظورمان از چک‌ لیست همان نوشتن فهرست کارها و تیک زدن هرکدام بعد از انجام شدنشان است. شاید این روش، ساده به نظر برسد، ولی خیلی از مردم نمی‌توانند آن‌طور باید و شاید از چک‌ لیست استفاده کنند.

برای یاد دادن شیوه استفاده از چک‌ لیست به فرزندتان، سراغ مراحل کارهای آشنا بروید؛ به‌ طوری‌که هر مرحله را جداگانه و به‌ترتیب انجام برایش بنویسید تا پس از به سرانجام رساندن هرکدام، یک تیک جلویشان بزند. سپس سراغ تهیه چک‌ لیست برای کارها و وظایف جدید بروید و تا زمانی که فرزندتان بتواند به‌تنهایی از این روش استفاده کند، در نوشتن مراحل و بررسی کردن آن‌ها همراهیش کنید.

۴. رعایت ترتیب کارهای ساده

برای کار با چک‌ لیست، شاید لازم باشد قبلش به دلبندتان یاد بدهید که چطور مراحل مختلف کارهای ساده را درست و به‌ترتیب به سرانجام برساند. از او بخواهید تا مراحل کارهای روزانه را روی کاغذ بنویسد یا با فلش کارت‌های عکس‌دار، ترتیب انجام آن‌ها را به شما نشان دهد. ضمنا بگویید که درباره چند و چون رعایت این ترتیب برایتان توضیح بدهد تا ببینید که آیا منطق آن‌ها را درک می‌کند یا خیر.

۵. استفاده از تقویم و جدول برنامه‌ریزی

بعد از آنکه فرزندمان به ترتیب انجام کارها و استفاده از چک‌لیست مسلط شد، می‌توانیم سراغ آموزش مفهوم زمان و برنامه‌ریزی برای آینده برویم. برای خیلی از نوجوان‌ها و بزرگسال‌ها بهتر است که از تقویم روزانه و برنامه یک‌روزه شروع کنیم و از همان اول سراغ برنامه چند روزه یا هفتگی نرویم. می‌دانید که هر تقویمی برای کار خاصی ساخته شده و برای همین است که تقویم دیواری و جیبی و رومیزی و سررسید داریم. 

در شروع کار با تقویم، دقت کنید که فرزندتان چطور از آن استفاده می‌کند. آیا تقویم کاغذی برایش بهتر است یا از نوع اپ موبایل؟ تقویمی را انتخاب کنید که برایش مناسب باشد؛ نه آن نوعی را که خودتان بیشتر می‌پسندید.

۶. تنظیم یادآور

بعد از این‌ها نوبت به کمک گرفتن از یادآور می‌رسد. به کودک یا فرزند نوجوان‌تان یاد بدهید که با تنظیم یادآور موبایل یا نوشتن یادداشت روی کاغذهای پشت چسب‌ دار و… کارها را به خودش یادآوری کند. او را تشویق کنید که از ابزارهای مختلف استفاده کند تا ببیند کدام به دردش می‌خورد. اگر کار مهمی را فراموش کرد یا سر موقع به آن نرسید یا قراری را از دست داد، به‌ جای سرزنش کردنش از این فرصت برای تأکید روی اهمیت یادآورها استفاده کنید.

۷. استفاده از طرح و نمودار

حالا زمان خوبی برای تمرین کارهایی است که مراحل واضح و مشخصی ندارند. یکی از راه‌های برنامه‌ریزی برای این کارها استفاده از طرح، نمودار و نقشه ذهنی است. از این ابزارها می‌توانیم کمک بگیریم و برای کارها و پروژه‌هایی که چهارچوب دقیق و مشخصی ندارند، مراحل مجزا درست کنیم. در اولویت‌ بندی کارها و برنامه‌ریزی کارهای بعدی هم می‌شود از آن‌ها استفاده کرد.

۸. راهکار «حالا کدام مرحله را انجام بدهیم؟»

یک روش دیگر برای یاد دادن برنامه ریزی کارها به کودکان: برای بعضی بچه‌ها، دنبال کردن مراحل روتین کارها جالب نیست؛ بلکه اولویت‌ بندی مراحل است که نظرشان را جلب می‌کند. برای آن‌ها، تمرکزتان را روی اهداف و روش‌هایی بگذارید که کمکشان می‌کند از میان گزینه‌های موجود برای مرحله بعدی، بهترین آن‌ها یا اورژانسی‌ ترینشان را پیدا کنند. از فرزندتان بخواهید افکارش را روی کاغذ بیاورد یا تمام مراحل یک کار را بنویسد و سپس آن‌ها را مرتب کند و بهترین مرحله را برای انجام انتخاب کند.

۹. تبادل‌ نظر درباره برنامه

حواستان باشد که حتما با فرزندتان درباره برنامه‌ها تبادل‌ نظر داشته باشید. با پرسیدن چنین سوالاتی می‌توانید جویای وضعیت برنامه او بشوید: «خب امروز برنامه‌ات چیه؟» یا «قراره چطور به این هدف برسی؟». زمانی هم که می‌بینید او به‌تنهایی از پس یک برنامه‌ریزی برآمده، از تعریف‌وتمجید بجا و حمایت کردن غافل نشوید. اگر هم در انتقال ایده‌اش مشکل دارد، با چک‌لیست و طرح و… به او کمک کنید تا بتواند مراحل برنامه‌اش را تفکیک کند و درباره‌شان توضیح بدهد.

۱۰. مدیریت اوضاع، زمانی که کارها طبق برنامه پیش نمی‌رود

زمانی که اوضاع طبق برنامه پیش نمی‌رود، انعطاف‌پذیری و حرکت به جلو اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. اگر بچه‌ها بتوانند به‌جای آنکه از عدم پیشرفت کار دلسرد شوند، استقامت نشان دهند و با منطق با مسئله برخورد کنند، گام بلندی در راه موفقیت در تحصیل و همین‌ طور زندگی آینده‌شان برداشته‌اند. مواقعی که کارها آن‌ طور که باید جلو نمی‌رود، رفتارها و عادت‌های ناسالم فرصتی برای خود نمایی پیدا می‌کنند و اینجا است که انعطاف‌پذیر بودن باید در اولویت باشد.

جدول برنامه ریزی چیست؟

جدول برنامه‌ریزی یا «دفتر برنامه‌ریزی دانش‌آموزی» ابزاری برای مدیریت زمان و همین‌طور آموزش مدیریت زمان به کودکان است که به دانش‌آموزها کمک می‌کند تا کارهایی را که باید در طول هفته، ترم و سال تحصیلی انجام بدهند، سازمان‌دهی کنند. این‌طوری آن‌ها راحت‌تر می‌توانند همراه با درس‌های مدرسه پیش بروند.

شاید ما سختی‌های دوران تحصیلمان را خیلی خوب به یاد نیاوریم، ولی واقعیت این است که کنار آمدن با فشاری که درس و مدرسه به بچه‌ها وارد می‌کند و مدیریت آن می‌تواند واقعا دشوار باشد. اینجا است که جدول برنامه ریزی روزانه برای کودکان به کار می‌آید. این ابزار، بچه‌ها را به مطالعه مستمر و انجام به‌موقع تکالیف عادت می‌دهد و علاوه‌بر اینکه فضایی برای ثبت فعالیت‌های درسی در اختیارشان می‌گذارد، به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با یک نگاه، از برنامه روزهای آتی خودشان باخبر شوند.

جدول برنامه‌ریزی را می‌شود به‌ شکل دفترچه از بازار تهیه کرد؛ ضمن اینکه انواع دیجیتالی این جدول‌ها هم در قالب اپ‌های موبایل و تبلت، با قابلیت‌های مختلف و طبیعتاً خیلی بیشتر از جدول کاغذی، در دسترس هستند. گام های آماده سازی جدول برنامه ریزی فعالیت روزانه کودکان معمولا در خود این دفترچه‌ها/اپ‌ها نوشته شده؛ ضمن اینکه با جستجو در اینترنت هم می‌توانید با روند کلی کار آشنا شوید. نمونه برنامه ریزی فعالیت های روزانه برای کودکان مدرسه ای هم از نت قابل دریافت است که البته نظر مدرسه را هم باید درباره آن جویا شوید.

جدول برنامه ریزی روزانه برای کودکان چه مزایایی دارد؟

جدول برنامه‌ریزی روزانه هم برای دانش‌آموزها، هم پدر و مادرها و هم معلم‌ها مزیت‌های ارزشمندی دارد؛ از تقویت مهارت برنامه‌ ریزی بچه‌ها گرفته تا کاهش فشار بر والدین و آموزگارها. این‌ها بعضی از فواید جدول برنامه‌ریزی برای بچه‌ها هستند:

۱. کاهش استرس

معیارهای سفت‌وسخت سیستم آموزشی، استرس زیادی را به دانش‌آموزها وارد می‌کنند. ترس از سرزنش شدن و به دردسر افتادن به‌خاطر فراموشی و ننوشتن تکالیف، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های دانش‌آموزها در سراسر دنیا است. جدول برنامه‌ ریزی به بچه‌ها کمک می‌کند تا بدانند چه تکالیفی را باید انجام دهند و تا چه زمانی برای این کار فرصت دارند. از طرفی اینکه بچه‌ها می‌دانند تاریخ تحویل کارشان کِی است، کمکشان می‌کند تا در طول هفته، برنامه‌هایشان را به بهترین شکل تنظیم کنند.

۲. افزایش بهره‌وری

دانش‌آموزها با جدول برنامه‌ریزی می‌توانند زمانشان را بهتر مدیریت کنند و بهره‌وری خود را بالا ببرند. در این دوره‌ و زمانه که دنیای دیجیتال فرصت سر خاراندن هم به کسی نمی‌دهد و مدام حواس‌ پرتی‌های رنگارنگ برای بچه‌ها فراهم می‌کند، به تعویق انداختن کارها و تکالیف، خیلی زیاد پیش می‌آید. اما همین که کودک یا نوجوان می‌داند چه کارهایی را باید انجام بدهد، به‌خاطر آنکه آن‌ها را یادداشت کرده، باعث می‌شود که برای رفتن به سراغ آن‌ها انگیزه بیشتری پیدا کند.

۳. راحت‌تر کردن کار والدین

بچه‌های مدرسه‌ای، مخصوصا کم‌ سن‌ و سال‌ترها که برای انجام تکالیف مدرسه‌شان به تشویق و راهنمایی‌های پدر و مادر وابسته هستند، خیلی اوقات اصلاً به والدینشان نمی‌گویند که تکلیفی در کار هست. موارد این‌ چنینی گاهی باعث می‌شود که پدر و مادرها آن‌طور که باید در جریان وضعیت درسی فرزندانشان قرار نگیرند.

به‌لطف جدول برنامه‌ ریزی، والدین می‌توانند از مهلت انجام تکالیف فرزندشان باخبر شوند؛ به‌ ویژه اگر مدرسه جدول دیجیتال و آنلاین برای دانش‌آموزها تدارک دیده باشد که خب البته گمان نمی‌کنیم در کشورمان هنوز جایی اجرا شده باشد. این‌طوری خانواده می‌تواند راحت‌تر به کودک انگیزه درس خواندن بدهد و مطمئن شود که او تکالیفش را به‌موقع حاضر می‌کند.

۴. آسان‌تر کردن کار معلم‌ها

معلم‌ها هم از دفتر برنامه‌ریزی نفع می‌برند. اگر دانش‌آموزی خوب متوجه نمی‌شود که فلان مشق شب یا مطالعه را چه زمانی باید انجام بدهد، معلم می‌تواند با جدول برنامه‌ ریزی، توضیحات لازم را برای او بدهد.

جدول‌های دیجیتال که بهتر هم هستند و علاوه‌ بر یادآوری کارها، بعضاً امکان تقسیم‌بندی کار به بازه‌های کوتاه و سبک‌تر را هم می‌دهند. آموزگار می‌تواند به بچه‌هایی که در مدیریت زمان مشکل دارند، در تقسیم کردن کارها به قطعات کوچک‌تر کمک کند.

۵. اختصاص زمان استراحت برای بچه‌ها

باآنکه جدول برنامه‌ریزی در اصل برای کمک به سازمان‌دهی اوقات درسی دانش‌آموزها تهیه شده، ولی از طرفی با آن می‌شود بچه‌ها را از غرق شدن در درس و صرف بیش‌ از حد زمان برای آن دور کرد. در جدول برنامه‌ ریزی، باید در بین درس خواندن‌ها زمانی را هم به تفریح و استراحت اختصاص داد تا کودک بتواند در این فرصت خستگی را به‌در کند و به سرگرمی‌های مورد علاقه‌اش مشغول شود.

تحمیل برنامه ریزی کارها برای کودکان درست است؟

باتوجه‌به فوایدی که برنامه‌ریزی دارد، آیا به زور هم که شده باید فرزندمان را به انجام آن مجبور کنیم؟ خب، خودتان بهتر می‌دانید که به‌ طور کلی و در اغلب اوقات، اجبار نتیجه خوبی نمی‌دهد. دراین‌مورد هم نباید بچه را به برنامه‌ریزی یا پیروی از برنامه خاصی وادار کنیم.

اگر فرزندتان گوشه‌گیر است و از برنامه‌ریزی و حضور در جمع هم‌سن‌ و سال‌هایش دوری می‌کند، حواستان باشد که زیاد به او فشار نیاورید. در عوض می‌توانید سه-چهار فعالیت مناسب از نظر خودتان را پیش رویش بگذارید و از او بخواهید یکی را که بیشتر می‌پسندد انتخاب کند. خیلی از بچه‌ها اگر تنها یک کار را که دوست دارند فقط برای یک‌بار در طول هفته انجام دهند، همین برایشان کافی است. در کنار آن، برای تفریحات و فعالیت‌های خانوادگی برنامه‌ریزی کنید و دلبندتان را تشویق کنید که به باشگاه یا کلاس‌های ورزشی-هنری برود.

این مقاله به انتها رسید ولی می‌دانیم که شاید بعضی از خوانندگان هنوز حرف‌هایی برای گفتن دارند، خیلی خوشحال می‌شویم که در قسمت نظرات برای ما از ایده‌ها و تجربیات خود بگویید و اگر این مقاله را مفید یافتید با دوستان‌ و خانواده‌تان به اشتراک بگذارید.

منابع:

lifeskillsadvocate

orchidsinternationalschool

studyo

understood