معرفی بازی‌های تمرکزی برای افزایش تمرکز کودکان

فکر کنید که بدون هیچ کار عجیب و غریبی می‌توانید باعث افزایش تمرکز در بچه‌ها شوید، قبلا در مجله دانزی به طور مفصل درباره‌ی راه‌های افزایش تمرکز کودکان صحبت کرده‌ایم، اما در این مقاله قصد داریم تنها به معرفی موثرترین بازی‌ها برای افزایش تمرکز کودکان بپردازیم. با دانزی همراه باشید.

در مقاله‌ای کامل در دانزی درباره‌ی بازی درمانی صحبت کردیم. بازی درمانی به عنوان یک متد روانشناسی و درمانی بسیار کارآمد عمل می‌کند. اما فقط این نیست. باید بگوییم که بازی می‌تواند هم به روند درمان کودکان سرعت ببخشد و هم باعث افزایش تمرکز در بچه‌ها شود.

تاثیر بازی بر افزایش تمرکز کودکان

تحقیقات علمی نشان می‌دهند که فعالیت جسمی، از جمله بازی، باعث افزایش تمرکز کودکان می‌شود. فعالیتِ جسمی انعطاف‌پذیری ذهن و حافظه کوتاه‌مدت را تقویت می‌کند. دانش‌آموزهایی که به‌طور منظم ورزش می‌کنند در کلاس‌های درس آرام‌تر هستند و آرامش بیشتری دارند. 

جالب اینکه بعضی دانشمندان می‌گویند که بین فعالیت فکری با انعطاف‌پذیری ذهنی ارتباطی وجود ندارد. به گفته آن‌ها، در میان کسانی که زیاد پای رایانه می‌نشینند و بازی‌های رایانه‌ای انجام می‌دهند، اتفاقا شاهد افت بعضی شاخص‌های تمرکز هستیم. این محققان تاکید می‌کنند که بچه‌هایی که رشته ورزشی خاصی، مانند کاراته، را دنبال می‌کنند، نسبت به آن‌هایی که به‌جای آن بیشتر سراغ سرگرمی‌های منفعلانه، مثل: تماشای تلویزیون، دنبال کردن مسابقات ورزشی و گوش‌دادن به موسیقی می‌روند، توجه و تمرکز بهتری دارند. حتی یک جلسه ایروبیک ده-دوازده دقیقه‌ای موجب تقویت «توجه انتخابی» کودکان می‌شود. ورزش، چه منظم و چه گهگاهی، تاثیر مثبتی هم روی افزایش مقدار اکسی‌هموگلوبین (هموگلوبین اکسیژن‌دار) در خون دارد که آن‌هم می‌تواند موقتا عملکرد ذهنی را تقویت کند. ازآن‌طرف کمبود تحرک بدنی روی توانایی‌های شناختی تاثیر منفی می‌گذارد. 

ورزش و فعالیت بدنی کافی روی خویشتن‌داری بچه‌ها و توانایی برنامه‌ریزی آن‌ها هم اثر مثبت دارد؛ به‌ویژه ورزش‌های ساختارمندی مثل تنیس. جالب اینکه باآنکه سرعت رشد خویشتن‌داری و انعطاف‌پذیری فکری در مردها نسبت به زنان کندتر است، اما تاثیر مثبت ورزش‌هایی مانند تنیس برروی این دو عامل، در مردان بیشتر است. فوتبال بازی کردن هم سطح توجه را در کودکان بالا می‌برد.

انواع بازی های تمرکزی برای کودکان

به‌خاطر آنکه این روزها بچه‌ها برای زمان زیادی پای موبایل، تبلت، رایانه و وسایل مشابه‌شان می‌نشینند و وقت قابل‌توجهی را در اینترنت سپری می‌کنند، «دامنه توجه» آن‌ها همین‌طور در حال کاهش است (یادآوری: دامنه توجه یعنی مقدار زمانی که کودک می‌تواند به کاری که دارد انجام می‌دهد توجه کامل داشته باشد). البته درواقع اینجا خود تکنولوژی مقصر نیست؛ بلکه تقصیر بر گردن رفتارها و عادت‌هایی است که بچه‌ها در حین کار با این وسایل به آن‌ها خو می‌گیرند.

یکی از این عادت‌ها آن است که اگر یک بازی یا مطلب نتواند بچه‌ها را در لحظات اول به خودش جذب کند، آن‌ها چهره‌شان درهم می‌رود یا با یک حرکت، خود را از شر آن مطلب یا بازی «حوصله‌سربر» خلاص می‌کنند و بعد به سراغ مورد بعدی می‌روند. اما بسیاری از این بازی‌ها و مطالب برای درگیر کردن ذهن بچه‌ها طراحی یا نوشته شده‌اند؛ درحالی‌که خیلی از کارهایی که بچه‌ها و بزرگ‌ترها در دنیای دیجیتال انجام می‌دهند، نه چیزی به آن‌ها یاد می‌دهند و نه برای سلامت آن‌ها مفید هستند. 

حالا برای این مشکل چه راه‌حلی داریم؟ می‌توانیم از سرگرمی‌ها و بازی‌هایی کمک بگیریم که برای انجام آن‌ها نیازی به نشستن پای نمایشگر و صفحه‌نمایش لوازم دیجیتال نباشد؛ یعنی انواع بازی های تمرکزی کودکان که می‌شود آن‌ها را به‌آسانی در دل زندگی روزمره جا داد.

بازی خانه‌سازی یا لگو بازی

یکی از سرگرمی‌های محبوب کودکان که باعث افزایش تمرکز می‌شود خانه‌سازی یا لگوبازی است. تعداد زیادی از بازی‌ها در این دسته قرار می‌گیرند و می‌توانید آن‌ها را براساس نیاز فرزندتان انتخاب کنید. این سرگرمی‌ها به کودک امکان می‌دهند که با بلوک، لگو و قطعات دیگر، چیزی به انتخاب خودش بسازد و این‌طوری به تقویت دامنه توجه و تمرکز او کمک می‌کنند. 

شما می‌توانید بین دلبندتان و دوستانش مسابقه‌ای راه بیندازید تا ببینید که چه کسی می‌تواند با کارت‌های بازی، سازه کارتی بلندتری درست کند. بچه‌های کوچک‌تر هم می‌توانند با بلوک و لگو سرگرم شوند و برای اینکه آن‌ها با هم قاطی نشوند، می‌شود هرکدام از یک رنگ استفاده کنند. می‌توانیم سطح کار را بالاتر هم ببریم و مثلا با قطعات فوم، چسب و ماژیک، با بچه‌ها برج درست کنیم.

بازی‌های حافظه‌ محور

بازی‌های تقویت حافظه برای بچه‌های مدرسه‌ای انتخاب‌های خوبی هستند. یک نمونه از این بازی‌ها، برگرداندن نوبتی کارت‌های پشت‌ و رو شده و پیدا کردن کارت‌های مشابه هم است که احتمالا در میان بازی‌های موبایل نمونه‌های آن را دیده‌اید. 

پازل‌ها

پازل یا همان جورچین سرگرمی بسیار خوبی برای رشد ذهنی کودک محسوب می‌شود. علاوه‌برآن پازل‌ها مهارت‌های حرکتی را تقویت می‌کنند، هماهنگی چشم و دست را بالا می‌برند، تفکر منطقی را قوی می‌کنند، باعث بهبود حافظه و تمرکز می‌شوند و دامنه توجه را افزایش می‌دهند. 

پازل‌های متنوعی برای کودکان وجود دارد و فقط کافی است تا از آن‌هایی که مناسب رده سنی فرزندتان هستند، یکی را که با سلیقه او جور است انتخاب کنید. دو عدد از پازل‌های معروف و پرطرفدار که برای بچه‌های مدرسه‌ای هم مناسبند این‌ها هستند:

• مارواره یا روبیک مار (The Snake Cube): این بازی دو نوع معروف دارد که یکی به شکل مکعب درمی‌آید و دیگری به شکل توپ. ما هم بیشتر نوع توپی آن را دیده‌ایم. این پازل برای بچه‌هایی که سرگرمی‌های انفرادی را ترجیح می‌دهند و همین‌طور کودکانی که مسائل را از طریق کار عملی و استفاده از دستانشان بهتر یاد می‌گیرند (یادگیرندگان حرکتی)، انتخاب مناسبی است. این دسته از بچه‌ها معمولا سر کلاس درس خیلی راحت نیستند و خیلی اوقات نمرات چندان بالایی هم کسب نمی‌کنند، ولی این به‌خاطر سبک یادگیری عملی آن‌ها است و اگر وسایل و محتوای آموزشی مناسبی در اختیارشان قرار بگیرد که احساس رضایت به آن‌ها بدهد، عملکردشان در سر کلاس‌های تئوری هم بهتر می‌شود.
• مکعب روبیک: این هم از سرگرمی‌های معروف و سختی است که چند نسل با آن خاطره دارند. مکعب روبیک را می‌شود در ابعاد بزرگ و کوچک و با تعداد قطعات بیشتر یا کمتر پیدا کرد. هرچه تعداد قطعات (مکعب‌های ریز) بیشتر باشد، حل کردن آن سخت‌تر است.

مسابقات و فعالیت‌های زمان‌دار

فعالیت‌ها و بازی‌های زمان‌دار هم بهبود تمرکز را به دنبال دارند و هم بچه‌ها را حسابی سر ذوق می‌آورند؛ چون آن‌ها را به برنده شدن در کوتاه‌ترین زمان ممکن ترغیب می‌کنند. اسم‌فامیل‌بازی، حدس کلمه و ضرب‌المثل از روی نقاشی، پانتومیم و… سرگرمی‌هایی هستند که می‌شود در این قالب اجرایشان کرد و حسابی خوش گذراند.

ترتیب و توالی

در بچه‌های مدرسه‌ای بین سطح تمرکز با توانایی تشخیص ترتیب و توالی‌ها نسبت مستقیم وجود دارد و برای همین، این‌ها فعالیت‌های مفیدی برای تقویت تمرکز و توجه در کودکان هستند. بچه‌های کم‌سن‌وسال‌تر می‌توانند روی ترتیب روزهای هفته، فصول سال و کارهای روزانه خانه کار کنند و بچه‌های بزرگ‌تر هم با تمرین‌هایی که در آن‌ها باید جملات را مرتب کنند یا تصاویر را به‌ترتیب زمانی درست بچینند مشغول شوند.

آشپزی

آشپزی هنری است که از هر انگشتش هزار هنر دیگر می‌ریزد! آماده کردن غذا، پختن کیک و شیرینی، درست کردن نوشیدنی و شربت و… کارهایی است که می‌توانید در کنار فرزندتان انجام دهید و هم لحظات خوشی را بگذرانید، هم تمرکز او را بالا ببرید، هم خوراکی‌های خوشمزه بخورید و هم رابطه خودتان و او را صمیمانه‌تر و مستحکم‌تر کنید. اگر سن کودک و دوستانش به اندازه‌ای هست که خودشان بتوانند آشپزی کنند، می‌توانید دستورپخت ساده‌ای به آن‌ها بدهید و ببینید که چطور آن را با کار گروهی آماده می‌کنند. بچه‌هایی که کم‌سن‌وسال‌تر هستند هم می‌توانند در تزئین غذا و کیک و شیرینی کمک کنند.

فعالیت‌های بی‌سروصدا

کودکان هم مثل ما بزرگ‌ترها به زمانی برای استراحت نیاز دارند. این زمان‌ها فرصتی هم برای افزایش سطح تمرکز محسوب می‌شود. بچه‌های کوچک می‌توانند در گوشه‌ای دنج و آرام از خانه به استراحت یا خواب ظهر بپردازند و بچه‌های بزرگ‌تر هم زمان آزاد را با استراحت یا کارهای سبکی که خودشان دوست دارند سپری کنند. این‌طور سپری کردن زمان می‌تواند در قالب بازی هم باشد.

بهترین بازی های افزایش تمرکز کودکان

جالب نیست که بچه‌ها می‌توانند ساعت‌ها پای تلویزیون و بازی‌های ویدیویی بنشینند، ولی زمانی که سراغ درس و مشق می‌روند، در عرض چند دقیقه حواسشان پرت می‌شود؟

اگر کاری که بچه‌ها انجام می‌دهند آن‌ها را درگیر خودش نکند یا عوامل حواس‌پرتی زیاد باشند، خیلی از آن‌ها حتی برای چند دقیقه هم به‌سختی می‌توانند تمرکز کنند. دیدیم که برای تقویت تمرکز در بچه‌ها می‌شود از بهترین بازی های افزایش تمرکز کودکان استفاده کرد. در بالا به دسته‌های مختلفی از آن‌ها اشاره کردیم و در پایین، تعدادی از بهترین آن‌ها را برایتان آورده‌ایم:

۱. چیدن سکه

مناسب برای: بچه‌های بالای ۳ سال

این یک بازی با ضرب‌ آهنگ تند است که تمرکز، حافظه و مهارت‌های توالی‌ یابی را تقویت می‌کند. روند بازی به این شکل است: تعدادی سکه ریز و درشت را بردارید (که خب، با وضعیت فعلیمان اگر سکه‌ای پیدا کردید سلام ما را هم بهش برسانید!). پنج تا از آن‌ها را کنار هم به هر ترتیبی که دوست دارید بچینید و به کودک حدود ده-پانزده ثانیه فرصت بدهید تا آن‌ها را خوب ببیند. بعد روی سکه‌ها را با یک برگه کاغذ (یا مقوا، تا پشتش پیدا نباشد) بپوشانید.

حالا از کودک بخواهید تا با سکه‌های دیگری که جلویش هستند، همین ترتیب را درست کند. خودتان هم با یک کرنومتر حساب زمان را داشته باشید. وقتی که این کار را تمام کرد، زمان را یادداشت کنید و بعد ببینید که آیا الگو را درست چیده است یا خیر. اگر درست نبود، از او بخواهید که دوباره تلاش کند.

هرچه بیشتر این بازی را انجام دهید، سرعت و دقت کودک در انجام آن بالاتر می‌رود و شما هم می‌توانید برای سخت‌تر شدن آن، تعداد سکه‌های الگو یا تنوع آن‌ها را افزایش بدهید.

۲. پیدا کردن اختلاف تصاویر

مناسب برای: ۵ ساله و بالاتر (انواع ساده‌تر: بالای ۳ سال)

این بازی را که باید اختلاف دو تصویر را پیدا کنیم و احیانا دور آن‌ها خط بکشیم، حتما قبلا در روزنامه‌ها و مجلات و این سال‌ها در گوشه‌ و کنار اینترنت دیده‌اید. این سرگرمی برای تقویت توجه کودکان به جزئیات خیلی مفید است. بسته به سن فرزندتان و میزان دقت او، می‌توانید این سرگرمی را با درجات دشواری مختلف پیدا کنید و خوبیش آن است که می‌شود آن را این‌ور و آن‌ور، در گوشی یا روی کاغذ، با خود به‌همراه برد. برای همین در سفر و اتاق انتظار و جاهای شبیه آن‌ها هم می‌شود با بازی سرگرم شد.

۳. کپی کردن طرح یا نقاشی از روی الگو

مناسب برای: ۴ ساله و بالاتر

این تمرین به فرزندتان کمک می‌کند تا با یک‌جا نشستن و تمرکز روی کارش بهتر کنار بیاید. طرح یا تصویر ساده‌ای را به‌همراه یک برگه کاغذ سفید به او بدهید و بگویید که آن طرح را روی کاغذ کپی کند. اگر طرح را از الگوهایی انتخاب کنید که در کتاب‌های نقاشی کودکان پیدا می‌شوند، عالی می‌شود.

از فرزندتان بخواهید تا کار کپی‌برداری را شروع کند و بعد مدت کوتاهی، حتی در حد ۳۰ ثانیه، دست از کار بکشد و استراحتی به خودش و تکانی به دست‌هایش بدهد. سپس دوباره به سراغ نقاشی برود و بعد آن هم استراحت. با بالا رفتن تمرکز کودک، می‌توانید زمان کار را بیشتر و تعداد نوبت‌های استراحت را کمتر کنید. برای آنکه به او یادآوری کنید حواسش جمع کار باشد، به نشستن، نگاه به پایین و حرکت دست و قلم به‌عنوان نشانه‌های تمرکز اشاره کنید.

۴. به‌خاطرسپاری اشیاء

مناسب برای: ۵ ساله و بالاتر

«بازی کیم» (Kim’s Game) شاید برای ما ایرانی‌ها آشنا نباشد، ولی برای خارجی‌ها از آن بازی‌های خاطره‌انگیز قدیمی است که مخصوصا در بین دخترها و پسرهای پیشاهنگ خیلی رواج داشته است. این بازی به‌خاطرسپاری اشیاء می‌تواند در تقویت تمرکز خیلی موثر باشد.

نسخه خانگی این بازی را می‌شود این‌طوری انجام داد:

تعدادی از وسایل خرده‌ریزه‌ای را که در هر خانه‌ای پیدا می‌شوند یک‌جا جمع کنید؛ وسایلی مثل: قاشق چای‌خوری، کلید و کلیپس مو. تعدادشان باید به حدود ۲۰ عدد برسد. آن‌ها را در یک سینی بچینید. حالا سینی را جلوی کودک بگذارید و ۳۰ ثانیه به او فرصت بدهید تا خوب به آن‌ها نگاه کند. بعد با یک پارچه روی سینی و وسایل را بپوشانید.

حالا مرحله بعد را به دو شکل می‌شود انجام داد: یا مدت زمان مشخصی را در نظر بگیرید و از کودک بخواهید تا تمام اشیایی را که در خاطرش مانده نام ببرد، یا می‌توانید یکی از اقلام را پنهانی از داخل سینی بردارید و بعد سینی را دوباره به او نشان دهید و بخواهید که به نام شیء گم‌شده اشاره کند.

۵. رفتم مغازه / تخم‌مرغ‌بازی

مناسب برای: ۶ ساله به بالا

این بازی سنتی و گروهی را می‌توانید با فرزندتان به‌همراه خواهر یا برادر یا دوستانش تجربه کنید و لحظات شادی‌بخشی را باهم بگذرانید. 

«رفتم مغازه» (I went to the supermarket) را این‌طوری بازی می‌کنند: 

روی زمین یک دایره تشکیل دهید یا دور یک میز کنارهم بنشینید. نفر اول این‌طور شروع می‌کند: «رفتم به مغازه و…» و اسم چیزی را می‌آورد که با «آ»، حرف اول الفبا، شروع شود؛ مثلا «آلبالو». یعنی جمله می‌شود: «رفتم به مغازه و آلبالو خریدم.» نفر بعدی همین کار را با حرف بعدی الفبا، یعنی «ب» انجام می‌دهد که مثلا می‌شود: «رفتم به مغازه و بیسکوییت» ولی جمله را تمام نمی‌کند؛ چون باید اسم چیزی را که نفر قبلی آورده بود هم بیاورد: «رفتم به مغازه و بیسکویت و آلبالو خریدم». و بازی همین‌طور ادامه پیدا می‌کند. با آنکه این بازی برنده و بازنده ندارد، ولی پر هیجان و خنده است.

البته «رفتم مغازه» بازی بچه‌های آن‌ور آب است و شاید ما با بازی «یه مرغ دارم که روزی… عدد تخم می‌ذاره» خودمان بیشتر کیف کنیم که به این سرگرمی فرنگی‌ها هم بی‌شباهت نیست. اگر با آن آشنا نیستید، «بازی یک مرغ دارم» را در گوگل جستجو کنید.

۶. شمارش معکوس

مناسب برای: ۴ ساله به بالا (برای اعداد کوچک) 

معمولا بچه‌ها از سنین پایین می‌توانند اعداد را به‌راحتی بشمارند، ولی شمارش برعکس چطور؟ اگر به‌جای یکی-یکی پایین آمدن، چندتا-چندتا بشماریم که قضیه سخت‌تر هم می‌شود.

اگر فرزندتان کم‌ سن‌ و سال است که همان شمارش معکوس از ۱۰ کفایت می‌کند. ولی برای بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانید عددی سه رقمی را بدهید، مثل ۱۴۷ و به او بگویید که فرضا سه‌تا-سه‌تا به پایین بشمارد. این تمرین شدیدا ذهن را به کار می‌گیرد. 

۷. رنگ‌آمیزی

مناسب برای: ۲ ساله به بالا

این روزها کتاب‌ها و اپ‌های موبایل رنگ‌آمیزی بزرگسالان در دنیا خیلی محبوب هستند و برای بسیاری از ما بزرگ‌تر به دلخوشی و آرامش‌خیال تبدیل شده‌اند. حتما رنگ‌آمیزی برای بچه‌ها هم همین‌طور است.

می‌توانید برای فرزندتان چند دایره کوچک روی برگه‌ای بکشید و از او بخواهید رنگشان بزند؛ به‌طوری‌که تا جایی که می‌تواند تمیز کار کند و از خط‌ها بیرون نزند. روز بعد دایره‌های بزرگ‌تری برایش بکشید. همین‌طور که تمرکز او بالاتر می‌رود، طرح‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تری برایش بکشید. از کتاب‌های رنگ‌ آمیزی و اپ‌های موبایل مناسب برای سن او هم که می‌توانید استفاده کنید.

۸. شمارش کلمات

مناسب برای: ۷ ساله به بالا

این تمرین برای آن دسته از بچه‌های دبستانی مناسب است که مشکل تمرکز دارند. کتابی را بردارید و یک بند یا پاراگراف از آن را انتخاب کنید. از فرزندتان بخواهید تا نگاهی به آن بند بیندازد. البته او قرار نیست آن را بخواند؛ بلکه باید تعداد کلمات آن بند را بشمارد.

وقتی شمارش تمام شد، از او بخواهید دوباره از اول بشمارد. آیا جواب‌ها یکی است؟ اگر نیست، بگویید دوباره بشمارد. اگر جواب‌ها یکی بود می‌توانید پاراگراف دیگر و احیانا بلندتری به او بدهید.

۹. رقص

مناسب برای: ۲ سال به بالا (به‌طور جدی از ۷ سال به بالا)

بچه‌ها از همان موقع که روی پایشان می‌ایستند و حتی قبل از آن، حرکاتی شبیه رقص از خودشان نشان می‌دهند. پس از این جهت برای شروع آن تقریبا محدودیت سنی نداریم. اما اگر می‌خواهید فرزندتان را به کلاس رقص بفرستید، سن حداقل به بنیه او و نوع رقص انتخابی بستگی دارد. خیلی از اوقات می‌شود از ۳ تا ۵ سالگی کلاس رقص را شروع کرد. البته برای دوره‌های جدی باید تا دستکم ۷ تا ۹ سالگی صبر کرد.

به‌جز کلاس، می‌توانید از آن دسته از کنسول‌های بازی که بازی‌های حرکتی دارند هم استفاده کنید. کنسول نینتندو وی (Wii)، ایکس‌باکس‌های نسل‌های قبل مایکروسافت (Xbox) به‌همراه حسگر کینکت (Kinect) و کنسول نینتندو سوییچ (Switch) بازی‌های رقص خوبی دارند که بزرگ و کوچک می‌توانند با آن‌ها خوش بگذرانند. اگر هم رقص‌های خارجی باب میلتان نیست، می‌توانید با دیدن ویدیوهای آموزش رقص ایرانی در اینترنت، سراغ رقص‌های محلی و سنتی خودمان بروید. 

رقص هم شادی‌بخش است، هم به سلامتی جسمی کودک کمک می‌کند و هم در کنار مصرف انرژی اضافی او، تمرکز، هماهنگی عضلات و مهارت‌های حرکتیش را تقویت می‌کند. رقص به‌ویژه برای بچه‌هایی که آرام‌ و قرار ندارند و با تمرین‌های نشسته کنار نمی‌آیند گزینه خوبی است.

10. اوریگامی

اوریگامی یکی از بهترین بازی‌ها برای افزایش تمرکز کودکان است. فواید یادگیری اوریگامی فراتر از افزایش تمرکز است؛ اوریگامی می‌تواند باعث کاهش استرس، تقویت حافظه، تقویت هوش فضایی، خلاقیت، صبر و… شود. همچنین هنر اوریگامی دارای سبک‌های مختلفی است که باعث ایجاد اشکال متنوع و جذابی می‌شود که مطمئنا برای کودک شما هیجان انگیز خواهد بود. با سبک های اوریگامی در مقاله اوریگامی چیست آشنا شوید.

11. برج هیجان

با قراردادن مکعب‌های چوبی و سپس خارج کردن تک‌تک آنها نه تنها هیجان بلکه تمرکز را افزایش دهید. این بازی می‌تواند چند نفره یا تک نفره انجام شود و با رقابت و قدرت تفکر و دست یک بازی مناسب برای افزایش تمرکز است.

شما چه بازی‌های دیگری را می‌شناسید که می‌تواند منجر به افزایش تمرکز در کودکان شود؟ برای ما در قسمت نظرات بنویسید.

منابع:

ncbi

teach

theschoolrun