علل بی دقتی در کودکان و دانش آموزان و راهکار مقابله با بی دقتی

بی‌دقتی و سر به‌ هوایی بچه‌ها گاهی ما بزرگ‌ترها را بدجوری کلافه می‌کند. اما مشکل از کجاست و چه‌کاری از دست ما برمی‌آید؟ در این مقاله در دانزی به موضوع بی دقتی در کودکان خواهیم پرداخت.

بی‌دقتی و عدم تمرکز در بچه‌های دبستانی (و سنین پایین‌تر) بسیار شایع است. خیلی از پدر و مادرها نگران آن هستند که آیا سطح تمرکز فرزندشان در خانه و مدرسه به اندازه کافی بالا هست یا خیر؛ چون هرچه نباشد، مشکل بی‌توجهی و نبود تمرکز می‌تواند شدیدا روی زندگی فرزندانمان سایه بیندازد. بچه‌های بی‌دقت و سربه‌هوا ممکن است غرق خیالات خودشان باشند، در خانه و مدرسه مدام از پنجره بیرون را تماشا کنند، قادر نباشند کارهای خود را به نتیجه برسانند و در یادگیری دچار مشکل باشند.

علت بی دقتی در کودکان

برای تشخیص علت بی دقتی در کودکان، باید ابتدا از وضعیت سلامت کلی کودک مطمئن شد. بی‌توجهی و عدم تمرکز می‌تواند به‌شدت روی یادگیری اثر بگذارد و متخصص باید بررسی کند که آیا مشکل کودک بیشتر به کمبود توجه و تمرکز برمی‌گردد یا آنکه ناتوانی در یادگیری در اولویت است.

تعدادی از علل متداول بی‌دقتی در بچه‌ها عبارت هستند از:

• کمبود خواب یا بدخوابی
• رژیم غذایی نامتعادل و پر از قند و چربی
• نشستن زیاد پای رایانه و موبایل، به‌ویژه پیش از خواب
• مشکلات خانوادگی، مانند جدایی والدین یا دیگر اتفاقات ناگوار
• ابتلا به بیماری‌ها یا مشکلات جسمی، مانند کم‌کاری تیروئید یا کمبود آهن

اگر فرزندتان در مدرسه دقت و توجه کافی ندارد، اول به پزشک عمومی خانوادگیتان مراجعه کنید تا اگر مشکلی از لحاظ جسمی دارد، تشخیص داده شود.

 در کنار ناراحتی‌های جسمی، اختلالاتی مانند اختلال بیش‌فعالی-کم‌توجهی (ADHD) هم باعث بی‌دقتی و بی‌توجهی کودکان می‌شوند که در صورت مشکوک بودن به آن‌ها، قاعدتا پزشک عمومی شما را به یک پزشک متخصص اطفال ارجاع خواهد داد. از آنجا هم اگر نیاز بود، پزشک مراجعه به روانشناس یا روانپزشک کودک را توصیه خواهد کرد.

با بی دقتی کودکان چه کنیم؟

حالا در مورد بی‌دقتی کودک، خودمان چه کاری از دستمان برمی‌آید؟ در خانه، اولین کار این است که از کافی بودن خواب فرزندمان و بالا بودن کیفیت آن مطمئن شویم؛ چون هیچ‌چیز در تقویت حافظه و تمرکز و ثبات احساسات، جای خواب خوب را نمی‌گیرد. خواب کافی سیستم ایمنی را هم تقویت می‌کند و ضعف و بیماری را از آدم دور نگه‌می‌دارد. 

بیشتر بچه‌های دبستانی در شبانه‌روز بین ۱۰ تا ۱۱ ساعت خواب لازم دارند و تا جایی که می‌شود باید سعی کنیم در ساعات ابتدایی شب به رختخواب بروند. در خیلی از کشورها بچه‌ها در این بازه سنی معمولا از حدود ساعت هفت-هشت بعدازظهر به رختخواب می‌روند و دیگر نهایتا تا ساعت ۹ باید خوابشان برده باشد. در مملکت خودمان که چند سالی است حتی در ساعات بعد از نیمه‌شب، بچه‌های سه-چهار ساله‌ای را می‌بینیم که تازه با خانواده‌شان به پارک آمده‌اند، زود خواباندن بچه کار آسانی نیست، ولی تلاشتان را بکنید. 

بعد از ۱۲ سالگی احتمالا ۸ تا ۹ ساعت خواب برای دلبندتان کافی خواهد بود، اما اغلب نوجوان‌ها بیشتر از این‌ها به خواب نیاز دارند. در این سن‌ و سال، بچه‌ها اغلب بین ۸ تا ۱۰ ساعت خواب نیاز دارند. بعضی نوجوان‌ها ممکن است کارشان با ۷ ساعت خواب هم راه بیفتد؛ درحالی‌که بعضی دیگر با خواب کمتر از ۱۱ ساعت مشکل برایشان پیش می‌آید. در سال‌های آغازین دوران نوجوانی، بسیار پیش می‌آید که بچه‌ها بخواهند دیرتر به رختخواب بروند و صبح هم دیرتر از آن دربیایند. این به‌خاطر رشد مغز و تغییر زمان ترشح ملاتونین (هورمون تنظیم خواب) است و مسئله‌ای طبیعی محسوب می‌شود.

مورد بعدی، توجه به سالم و متعادل بودن تغذیه کودک است؛ اینکه هله‌هوله ناسالم و قند و شکر تا جای ممکن در برنامه غذایی او جایی نداشته باشد. پس‌ازآن نوبت به مقدار زمانی می‌رسد که کودک پای صفحه‌ نمایش رایانه، موبایل، تبلت و وسایل مشابه‌شان صرف می‌کند. شاید لازم باشد این زمان را محدود کنید که البته باید در کم‌ و کیف آن با فرزندتان به توافق برسید. در بعضی منابع، برای بچه‌های دبستانی آن‌سوی آب، حداکثر روزی ۲ ساعت را توصیه می‌کنند. البته برای سنین بالاتر و همچنین در صورتی‌ که کودک یا نوجوان از رایانه و موبایل برای تکالیفش استفاده می‌کند، کار مقداری سخت می‌شود. در این‌ صورت باید مراقب باشید که فرزندتان زمان زیادی برای شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های ویدیویی نگذارد.

در مدرسه با این کارها می‌شود شدت بی‌توجهی و عدم تمرکز را کاهش داد:

• کودک سر به‌ هوا را در ردیف جلو نشاند.
• تلاش کرد که دانش‌آموز کناردستی، شاگرد آرام و ساکتی باشد.
• دانش‌آموز می‌تواند برای به‌یادآوری راحت‌تر درس، کلمات مهم صحبت‌های معلم را یادداشت کند
• و موارد دیگری که خود معلم‌ها بهتر می‌دانند؛ مثل: فرصت بیشتر دادن به دانش‌آموز، ارتباط چشمی بیشتر با او، تقویت عزت‌ نفس کودک با تشویقش برای انجام دادن کاری در کلاس که در آن مهارت دارد و بازخورد مثبت دادن به او

تقویت عزت‌ نفس و مهارت‌های اجتماعی در بچه‌هایی که چنین مشکلی دارند، اهمیت زیادی دارد؛ به‌خاطر آنکه از انزوا و گوشه‌نشینی آن‌ها و درنتیجه از دست‌ دادن میل به یادگیری جلوگیری می‌کند.

درمان بی دقتی کودکان

طبیعتا درمان بی‌دقتی‌هایی که ناشی از مشکل جسمی، ناراحتی روحی-روانی یا اختلالات مختلف باشد، کار ما نیست و برای آن باید به متخصص مراجعه کرد. ولی برای کاهش بی‌دقتی‌هایی که از عادت و تربیت سرچشمه می‌گیرند، می‌توانیم خودمان دست‌به‌کار شویم.

با برداشتن این پنج گام، می‌شود بی‌دقتی کودک در کارهایش را کم یا به‌نوعی درمان کرد:

۱. پیدا کردن منشاء مشکل

قبل از پاسخ‌ دادن به هر سوالی، اول باید صورت مسئله را خوب درک کرد. ببینید که آیا فرزندتان اصلا منظور سوال را درست متوجه شده است یا نه. بعد از او بخواهید که راه‌حلش را به شما نشان دهد تا درستی آن را بررسی کنید. شاید او متوجه منظور سوال شده باشد، ولی راه رسیدن به پاسخ را نداند. گاهی هم بچه‌ها جواب صحیح را می‌دانند، ولی نمی‌توانند راه‌حلشان را خوب توضیح دهند.

پس به‌جای آنکه اشتباه یا مشکل کودک را در درسی صرفا ناشی از بی‌دقتی او بدانیم و احیانا او را نسبت به آن درس دل‌چرکین کنیم، باید دنبال علت مشکل باشیم.

۲. فراهم کردن فضایی مناسب برای یادگیری

محیطِ درس خواندن نقش زیادی در حفظ توجه و تمرکز بازی می‌کند. اگر کودک در فضایی آموزشی و مرتب قرار بگیرد، احتمال بالاتری دارد که تمرکز و خلاقیت بیشتری نشان دهد و انگیزه‌اش برای یادگرفتن بالاتر برود. همین‌طور عوامل حواس‌پرتی در محیط، نقش عکس دارند. موبایل، تبلت، تلویزیون، رایانه، حیوانات خانگی و حتی حضور پدر و مادری که سر کودک غر می‌زنند، می‌تواند حواس او را پرت کند. 

زمانی که توجه به‌طور همزمان به چند مسئله معطوف شود، احتمال حواس‌ پرتی و اشتباه بیشتر می‌شود. البته بعضی بچه‌ها عادت دارند که سر کلاس شلوغ درس بخوانند و برای همین شاید با پخش شدن یک موسیقی ملایم یا کمی سروصدا در فضای مطالعه‌شان، تمرکز بهتری داشته باشند.

۳. یاد دادن احساس مسئولیت به کودک

به دلبندتان اجازه دهید که در کارهای ساده خانه به شما کمک کند. او باید یاد بگیرد که وسایلش را خودش مرتب کند. اگر او این‌طوری بزرگ شود، می‌فهمد که قرار نیست دیگران اشتباهات و بهم‌ ریختگی‌هایش را اصلاح و جمع کنند. این عادت همچنین کمک می‌کند که او مسئولیت‌پذیر باشد و حواسش را به وظایفش معطوف کند تا کمتر دچار بی‌دقتی و اشتباه شود. در این‌ بین نوشتن لیست کارها هم به جلوگیری از اشتباه کمک می‌کند. در لیست کارها باید به جزئیات کافی اشاره شود. ضمنا یادتان باشد که بچه‌ها با روش‌های مثبت و برخورد آرام زودتر احساس مسئولیت‌پذیری را یاد می‌گیرند، تا آنکه بخواهیم مدام بابت اشتباهاتشان سرزنششان کنیم.

۴. سپردن به نوبتِ کارها

پشت‌ سرهم و بدون فاصله به فرزندتان کار ندهید. با رعایت این مورد، به او کمک می‌کنید که روی کار فعلی خودش تمرکز کند و این‌طور نشود که عجولانه بخواهد آن را به نتیجه برساند و سراغ کار بعدی برود. هرچه نباشد، عجله کار شیطان است و معمولا نتیجه درست‌حسابی به‌همراه ندارد. همچنین بهتر است که نگذارید فرزندتان چند کار را همزمان انجام دهد و تندتند بین آن‌ها جابه‌جا شود و اصطلاحا «مالتی‌تسک» باشد. این‌طوری تمرکز او بین این کارها پخش‌ و پلا می‌شود!

می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید که روزش را با ساده‌ترین و کوچک‌ترین کارها آغاز کند و ساعات پایانی روز را با سخت‌ترین کارها به پایان برساند. یا برعکس، اول به سراغ کاری برود که انرژی بیشتری نیاز دارد و آن‌هایی را که اهمیت کمتری دارند به بعد موکول کند. با این دو روش، او حین نوشتن تکالیف، کمتر دچار حواس‌پرتی خواهد شد.

۵. کمک گرفتن از محاسبات ذهنی 

خیلی اوقات بی‌دقتی از نبود تمرکز و صبر ناشی می‌شود. خوشبختانه با محاسبات ذهنی ریاضی می‌شود هر دوی این ویژگی‌ها را در کودک تقویت کرد! انجام حساب‌ و کتاب ذهنی به تمرکز بالایی نیاز دارد. در سطوح بالا و زمان کار با اعداد بزرگ و عملیات پیچیده، کافی است تا تمرکز کودک برای لحظه‌ای به‌هم بریزد تا نتیجه محاسبه اشتباه از آب دربیاید. بچه‌هایی که در محاسبات ذهنی وضعیت خوبی دارند، معمولا وجدان کاری قوی‌تری دارند و کمتر اشتباه می‌کنند که باعث افزایش عزت‌نفس و اعتماد به‌ نفسشان هم می‌شود.

افزایش دقت در کودکان

یکی از مسائلی که ما بزرگ‌ترها آرام‌ آرام به بچه‌ها یاد می‌دهیم آن است که کاری را که انجام داده‌اند چک کنند و اگر لازم است خطاهای آن را رفع کنند. همین کار دقت آن‌ها را بالا می‌برد.

اما چند نکته در این‌ رابطه:

• کودک اگر برای کاری انگیزه نداشته باشد، احتمال بیشتری دارد که در آن دچار بی‌دقتی و اشتباه شود. به‌ همین‌ خاطر پدر و مادر و معلم‌ها باید به دنبال راه‌هایی باشند تا بچه‌ها را به خوب کار کردن و لذت بردن از آن ترغیب کنند.
• اینکه به فرزندانمان یاد دهیم زمانشان را به‌درستی در امتحانات مدیریت کنند، اهمیت زیادی دارد؛ به‌طوری‌که در آخر، زمان کافی برای بررسی جواب‌های همه سوالات داشته باشند.
• بچه‌ها را می‌توان عادت داد که بعد از اتمام کار، به‌طور خودکار آن را چک کنند. این‌طوری مهارت بررسی و اصلاح خطای او بهبود پیدا می‌کند و استفاده از آن در فرآیند حل مسئله هم برایش عادت می‌شود.
• معمولا بچه‌ها دقیقا نمی‌دانند که چطور باید پاسخ یا نتیجه کارشان را چک کنند. به‌همین‌خاطر، مثلا در ریاضی، آن‌ها معمولا محاسبات را دوباره به همان روش قبلی انجام می‌دهند. اما روش بهتر آن است که کودک را تشویق کنیم تا چک کردن را برعکس، یعنی از پاسخی که به آن رسیده‌اند، شروع کنند و ببینند که به صورت مسئله می‌رسند یا خیر. همچنین در سوالات چند گزینه‌ای اگر دانش‌آموز به این نتیجه برسد که باقی گزینه‌ها جواب اشتباه هستند، عملا درستی پاسخ خودش را ثابت کرده است.

شما چه تجربه‌ای درباره‌ی حل کردن مشکل بی‌دقتی در کودکان دارید، لطفا در قسمت نظرات برای ما از تجربیات و دیدگاه‌های خود بنویسید.

منابع:

blogs.rch.org.au

wekie.edu.my

kiasuparents