تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان و نوجوانان

بازی های رایانه ای یا بازی های کامپیوتری چه تاثیری بر کودکان و نوجوانان دارد؟ آیا همان‌طور که تبلیغات رسانه‌ای نشان می‌دهد این بازی‌ها به سلامت روان کودکان ضربه می‌زند. این بار در دانزی به سراغ این موضوع اساسی رفته ایم . با ما همراه باشید.

تاثیر بازی های کامپیوتری بر شخصیت کودکان

«بازی‌های رایانه‌ای» یا به شکل درست‌تر آن «بازی‌های ویدیویی» آنقدر جذاب و سرگرم‌کننده هستند که هیچ‌کس از دستشان در امان نیست! کودکان هم که به‌خاطر سن کمترشان و نقش پررنگ‌تری که بازی در زندگیشان دارد، به این دلخوشی دنیای مدرن بیشتر علاقه نشان می‌دهند. 

برخلاف برداشت خیلی از پدر و مادرها، بازی‌های ویدیویی اصلا پدیده کوچک و پیش‌پاافتاده‌ای نیستند و اتفاقا آنچنان ظرافت و زیبایی در دنیای آن‌ها هست که بسیاری با عبارت «هنر هشتم» از آن‌ها یاد می‌کنند. اما مثل هر پدیده دیگری، بازی یا گیم‌های ویدیویی هم خوبی‌ها و بدی‌های خودشان را دارند. تاثیرات مثبت و منفی این بازی‌ها روی شخصیت کودکان، بحث اصلی ما در این مقاله است.

تاثیرات مثبت بازی های کامپیوتری بر کودکان

با وجود نگرانی بسیاری از پدر و مادرها، تمام بازی‌های ویدیویی روی رشد کودکان تاثیر مخرب ندارند. تعداد بسیار زیادی از بازی‌ها محتوای آموزشی مفیدی دارند و مهارت‌های مختلفی را به کودکان و بزرگسالان یاد می‌دهند.

بعضی از تاثیرات مثبت گیم‌های ویدیویی برای کودکان این‌ها هستند:

۱. تقویت مهارت‌های حل مسئله و افزایش خلاقیت

بازی‌هایی مانند مجموعه معروف و بسیار تحسین‌شده «افسانه زلدا» (Legend of Zelda) به بچه‌ها فرصت تفکر خلاق و مواجه شدن با موانع را می‌دهند. «لینک»، شخصیت اصلی این مجموعه، محیط را جستجو می‌کند، این‌سو و آن‌سو می‌رود، نقشه می‌ریزد و برای پیشرفت در محیط بازی، راه‌های مختلف را امتحان می‌کند. بازی‌هایی مانند «باکوگان» (Bakugan: Defenders of the Core) هم روی برنامه‌ریزی و مهارت‌ حل مسئله در کودکان تاکید دارند. «ماینکرفت» (Minecraft) هم از بازی‌های بسیار محبوبی است که اساس آن را خلاقیت و ساخت‌وساز تشکیل می‌دهد و می‌شود گفت که نوعی لِگوبازی پیشرفته است! در این بازی، بازیکن می‌تواند خانه و پناهگاه و وسایل مختلف برای خودش بسازد، معدن‌کاوی کند، با موجودات عجیب‌وغریب درگیر شود و دنیایی برای خودش خلق کند.

۲. یادگیری تاریخ و فرهنگ

بعضی بازی‌ها، به‌ویژه بازی‌های سبک استراتژی مانند مجموعه‌های «عصر امپراتوری‌ها» (Age of Empires)، «تمدن» (Civilization) و «عصر اساطیر» (Age of Mythology)، به رویدادهای واقعی تاریخی می‌پردازند. این آثار می‌توانند بچه‌ها را به جغرافیا، تاریخ جهان، فرهنگ‌های باستانی و روابط بین کشورها علاقه‌مند کنند یا این علاقه را در آن‌ها تقویت کنند. پدر و مادرها می‌توانند در کنار این بازی‌ها کتاب‌های تاریخی در اختیار فرزندشان بگذارند، او را به موزه ببرند و برنامه‌ها و مطالب مختلفی درباره فرهنگ و جغرافیا در دسترس او قرار دهند تا او را هرچه بیشتر به سوی این موضوعات جذب کنند.

۳. کمک به دوست پیدا کردن

بعضی از بازی‌های ویدیویی، به‌عبارتی بازی‌های چندنفره، نوعی فعالیت اجتماعی محسوب می‌شوند و ازاین‌جهت می‌توانند بچه‌ها را به دوست و همبازی پیدا کردن تشویق کنند. بازی‌های ویدیویی دلگرمی مشترکی برای بچه‌ها فراهم می‌کنند که می‌شود آن را با دیگران سهیم شد. بچه‌ها می‌توانند بسته به نوع بازی، در قالب فضای واقعی یا مجازی (آنلاین) یا هردوی آن‌ها، گروه‌های دوستی برای خودشان تشکیل دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که پسرها به‌طور مکرر درباره بازی‌های ویدیویی با هم‌سن‌وسال‌هایشان صحبت می‌کنند. مهارت دوست‌یابی به‌واسطه بازی‌های رایانه‌ای در دوران نوجوانی هم ادامه پیدا می‌کند.

۴. تجربه رقابت سالم

رقابت کردن در میان هم‌سن‌وسال‌ها رفتاری طبیعی و سالم است. نظرسنجی‌ها هم نشان داده‌اند که یکی از دلایل اصلی پرداختن به بازی‌های ویدیویی، رقابت کردن با دیگران است. بازی‌ها فضایی امن و سالم برای رقابت و رجزخوانی محسوب می‌شوند و به‌ویژه می‌توانند برای کودکانی که عملکرد خوبی در ورزش و مسائل مشابه ندارند، فرصتی برای به رخ کشیدن توانایی‌هایشان باشند.

۵. تقویت مهارت رهبری در کودکان

زمانی که بچه‌ها به بازی‌های گروهی و تیمی می‌پردازند، در قالب سردسته یا پیرو قرار می‌گیرند. نوجوان‌هایی که پای بازی‌های تیمی آنلاین (اینترنتی) می‌نشینند، در واقع دارند مهارت‌های رهبری مختلفی را، مانند متقاعد کردن، انگیزه بخشیدن و میانجیگری، در خود تقویت می‌کنند. بازی‌های آنلاین چند نفره همچنین بچه‌ها را در مقابل بچه‌هایی از سنین و ملیت‌های مختلف قرار می‌دهد که می‌تواند تجربه خوبی برای آن‌ها باشد.

۶. انگیزه‌ای برای آموزش دادن به دیگران

خیلی از بچه‌ها از بازی در کنار کودکان دیگر لذت می‌برند، به‌خاطر آنکه دوست دارند به آن‌ها اصول و ترفندهای درست بازی کردن را یاد بدهند. آن‌ها به یکدیگر یاد می‌دهند که چطور در محیط بازی از نقطه‌ای به نقطه دیگر بروند، اقلام یا اصطلاحا آیتم‌های خاص را جمع‌آوری کنند و برای موفق شدن در بازی، اجزای مختلف آن را به‌درستی درکنارهم به کار بگیرند.

۷. تقویت حافظه

بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به تقویت حافظه کودکان کمک کنند؛ حتی زمانی که آن‌ها پای بازی نیستند. تحقیقات نشان می‌دهد که بازی‌های ویدیویی این قابلیت را دارد که به تقویت توانایی‌های شناختی مغز کمک کند. بزرگسالانی که پیش از دوران نوجوانی تجربه این نوع بازی‌ها را داشته‌اند نسبت به کسانی که در زمان کودکی به بازی‌های ویدیویی نپرداخته‌اند، در کارهای مربوط به حافظه عملکرد بهتری از خودشان نشان داده‌اند.

تاثیرات منفی بازی های کامپیوتری بر کودکان

بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند روی سلامت و رشد کودک تاثیر منفی داشته باشند. یکی از مشکلات موجود، عوارض جسمی ناشی از آن‌ها است که به‌خاطر بد یا زیاد نشستن، خیره شدن طولانی به صفحه‌نمایش یا تلویزیون و انجام حرکات تکراری با صفحه‌کلید، ماوس، دسته بازی (جوی‌استیک یا گیم‌پد) پیش می‌آید؛ یعنی عوارضی مانند: چاقی و اضافه‌وزن، مشکلات اسکلتی-عضلانی مثل گردن‌درد و التهاب تاندون‌های دست، خشکی چشم و دیگر مشکلات بینایی. در واقع این‌ها همان مضرات بازی های رایانه ای برای نوجوانان و کودکان هستند که در صورت استفاده نادرست و زیاد از رایانه، گوشی موبایل و… برای مقاصد غیر گیمی هم پیش می‌آیند و چندان نمی‌شود خود بازی‌ها را مقصر آن‌ها دانست.

اما تاثیرات منفی دیگری که در اینجا از آن‌ها صحبت می‌کنیم، مربوط به رفتار و شخصیت می‌شوند و عبارت هستند از: ترویج خشونت، تشویق به گوشه‌نشینی و دوری از اجتماع و افت عملکرد تحصیلی.

۱. تشویق به رفتارهای خشونت‌آمیز

تحقیقات نشان می‌دهد که کسانی که زیاد پای محتوای خشونت‌آمیز بازی‌ها یا فیلم‌ها می‌نشینند، ممکن است حساسیت خود را نسبت به خشونت از دست بدهند و از خودشان تمایل بیشتری به انجام رفتارهای خشونت‌آمیز نشان دهند. در واقع در بسیاری از موارد، بین استفاده از بازی‌های خشونت‌آمیز و رفتار پرخاشگرانه رابطه مستقیمی دیده شده است. البته برای آنکه بازی‌های ویدئویی خشن را با بزه‌کاری و رفتار مجرمانه مرتبط بدانیم شواهد کافی وجود ندارد. بااین‌حال ذات تعاملی بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند ازطریق پاداش دادن به بعضی حرکات و تشویق بازیکن به تکرار آن‌ها، جنبه خشونت‌آمیز بازی‌ها را پررنگ‌تر کند و تاثیرات منفی آن‌ها روی بچه‌ها را افزایش دهد.

البته این را هم بگوییم که بعضی کارشناسان نظری دقیقا مخالف این مسئله دارند و خاطرنشان می‌کنند که پرداختن به‌اندازه به بازی‌های خشن ممکن است از پرخاشگری فرد در دنیای واقعی جلوگیری کنند. به‌عبارتی می‌توانیم بگوییم بازیکن انرژی اضافی و عصبانیت خودش را در دنیای بازی تخلیه می‌کند. ولی خب این مسئله برای سنین بالاتر صادق است و کودک، به‌ویژه در سنین پایین، اگر در معرض محتوای خشونت‌آمیز باشد، به احتمال زیاد از این رفتارها الگوبرداری می‌کند. یکی از کارهایی که می‌شود برای اجتناب از این مشکل انجام داد، آن است که به رده‌بندی سنی بازی توجه کنیم. نظام‌های رده‌بندی مختلفی در دنیا برای سینما و بازی‌ها وجود دارد که در زمینه بازی‌های ویدیویی، معروف‌ترین آن‌ها ESRB و PEGI هستند که به‌ترتیب به بازار آمریکا و اروپا اختصاص دارند. این نظام‌ها بازی‌ها را باتوجه‌به میزان خشونت، محتوای جنسی، کلام و لحن، فضا و… در بازه‌های سنی خاصی قرار می‌دهند که این بازه‌ها روی جلد بازی‌ها یا صفحات مربوط به آن‌ها در اینترنت درج می‌شود. در ایران هم نظام «اسرا» را داریم که متاسفانه خیلی نمی‌توانیم به آن استناد کنیم.

۲. ترویج گوشه‌نشینی و رفتارهای ضداجتماعی

پرداختن بیش‌ازحد به بازی‌های ویدیویی می‌تواند باعث انزوا و گوشه‌نشینی کودکان (و حتی بزرگسالان) شود. چنین بچه‌هایی ممکن است از زمان فعالیت‌های دیگرشان، مانند: مطالعه، ورزش کردن، انجام تکالیف مدرسه و معاشرت کردن با خانواده و دوستان، بزنند و آن را به گیم اختصاص دهند. بااین‌حال در میان گیمرها، منزوی بودن مسئله‌ای چندان عادی نیست و همان‌طور هم که قبلا گفتیم، بازی‌ها حتی می‌توانند روابط اجتماعی را تقویت کنند.

۳. غافل کردن کودک از درس و مدرسه

بنا به بعضی بررسی‌های انجام‌شده، هرچه کودکان زمان بیشتری را صرف بازی‌های ویدیویی کنند، عملکرد تحصیلی آن‌ها با افت بیشتری همراه می‌شود. در یکی از تحقیقات صورت‌گرفته مشخص شد بچه‌هایی که به بازی‌های رایانه‌ای اعتیاد دارند، در درس‌ها نمره‌های پایین‌تری می‌گیرند و رفتارهای مخرب بیشتری، مانند جر و بحث و بی‌احترامی به والدین و معلمین، از آن‌ها سر می‌زند. بعضی از دانش‌آموزان هم شخصا به آنکه عادت‌هایشان در زمینه بازی کردن روی عملکردشان در مدرسه تاثیر منفی گذاشته است اعتراف می‌کنند.

اما پدر و مادرها چطور می‌توانند از این مشکلات جلوگیری کنند؟ علاوه بر رعایت رده سنی که در بالا گفتیم (و در کشورمان رعایت آن بیشتر به شوخی شبیه است!)، والدین باید به عادت‌های فرزندشان در زمینه بازی کردن توجه کافی داشته باشند؛ به معنای آنکه بدانند کودک چه بازی‌هایی را انجام می‌دهد و آن‌ها چه زمانی باید خودشان را در آن دخالت بدهند. والدین باید مراقب هر نوع بازی خشونت‌آمیز و تاثیرات احتمالی تاثیر بازی های رایانه ای بر نوجوانان روی دلبندشان باشند. همچنین آن‌ها با تعیین چهارچوب، محدودیت زمانی و… برای بازی کردن می‌توانند از شکل گرفتن عادت‌های ناسالم در فرزندشان جلوگیری کنند.

یک نکته مهم دیگر: هیچ‌وقت نگذارید کودک برای چندین ساعت پشت‌سرهم پای بازی بنشیند. به او یاد دهید تعادل را رعایت کند. در صورت امکان اطلاعات خود را درباره دنیای بازی‌های ویدیویی بالا ببرید و گاهی با کودکتان همراهی کنید و با هم به بازی بپردازید. بازی‌های ویدیویی می‌توانند بسیار سرگرم‌کننده و آموزنده باشند، ولی حواستان باشد که می‌توانند ضررهایی را هم متوجه کودک عزیزتان کنند.

شما چه نظر و تجربه‌ای از تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان و نوجوانان دارید؟ لطفا برای ما در قسمت نظرات بنویسید.

منبع: educationaladvancement