اوریگامی چیست و نگاهی به تاریخچه اوریگامی

اوریگامی یا هنر تا کردن کاغذ، دل‌مشغولی جذابی است که به‌آسانی و تنها با یک تکه کاغذ می‌تواند بچه‌ها و بزرگ‌ترها را سرگرم کند. در ادامه در دانزی با اوریگامی و تاریخچه آن آشنا می‌شویم و به مختصری از فواید و کاربردهایش اشاره می‌کنیم.

با معنای اوریگامی شروع می‌کنیم و به کاربردها و فواید جالبش خواهیم رسید، همین اول بگویم که اوریگامی فقط یک سرگرمی جالب برای بچه‌ها نیست، حتی بزرگ‌ترها هم می‌توانند از انجام آن لذت ببرند، برای من یکی که فقط وقتی که دست‌ها و چشمانم با هم کار می‌کنند می‌توانم کمی شادی و سرگرمی برای خودم بسازم، حالا ببینیم اوریگامی چیست و از کجا آمده است.

اوریگامی چیست

اوریگامی (Origami) کلمه‌ای ژاپنی است که از دو بخش «اوری» به‌معنای «تا زدن» و «گامی» (در اصل «کامی») به‌معنای «کاغذ» تشکیل شده است. در فارسی به آن «هنر کاغذ و تا » و «هنر تا کردن کاغذ» هم می‌گوییم. همان‌طور که از این کلمات می‌توان حدس زد، در اوریگامی، هدف ساخت اشیاء دوبعدی و حجم‌های سه‌بعدی با تا زدن کاغذ است؛ همان کاری که در دوران کودکی با ساختن موشک، نمکدان و کلاه کاغذی انجام می‌دادیم. البته بعضی تاریخ‌دان‌ها عبارت اوریگامی را چندان نمی‌پسندند و عقیده دارند که این فن را منحصر به ژاپن می‌کند؛ درحالی‌که هنر تا کردن کاغذ ممکن است در بسیاری از نقاط دنیا و به‌طور مستقل، سابقه داشته باشد.

در این هنر معمولا نیازی به چسب و قیچی نیست و همان برگه کاغذ خالی کفایت می‌کند. در اوریگامی سنتی، برش زدن کاغذ هم مرسوم بود، ولی این کار امروزه کمتر صورت می‌گیرد. بیشتر مدل‌های اوریگامی با یک برگه کاغذ مربعی‌شکل درست می‌شوند، ولی استفاده از کاغذ مستطیلی یا اشکال دیگر هم جایگاه خودش را دارد و برای خلق یک اثر در بعضی سبک‌های اوریگامی از چندین برگه، حتی تا چندصد برگه، هم استفاده می‌شود.

مدل‌های اوریگامی ممکن است در عرض چند دقیقه یا حتی چند ثانیه ساخته شوند. البته طرح‌های پیچیده زمان بیشتری می‌برند و احتمال دارد کارشان چند ساعتی طول بکشد. یکی از ویژگی‌های جالب این سرگرمی آن است که برای استفاده از راهنماها و الگوهای آن، حتما نیازی به دانستن زبان خارجی نیست؛ چراکه مراحل کار، بیشتر با استفاده از خط‌چین، علامت، پیکان و… مشخص می‌شوند. برای اوریگامی مسابقات مختلفی هم در دنیا وجود دارد که در آن‌ها تمرکز روی خلاقیت، نه رقابت، است. بسیاری از علاقه‌مندان این رشته، طرح‌ها و الگوهای خود را به‌رایگان منتشر می‌کنند و در اختیار دیگران می‌گذارند.

نگاهی به تاریخچه اوریگامی

ازآنجاکه درباره وضعیت هنر تا کردن کاغذ تا پیش از قرن ۱۵ میلادی عملا چیزی نمی‌دانیم، نوشتن تاریخچه‌ای جامع برای این هنر تقریبا غیرممکن است. ادعاهای بسیاری هم که درباره منشاء آن وجود دارند، اکثرا آن‌قدرها قابل استناد نیستند. بنا به بعضی تحقیقات، اوریگامی حدود هزار سال پیش توسط ژاپنی‌ها ابداع شد، ولی ریشه‌های این هنر احتمالا به چین برمی‌گردد. همچنین احتمال آن زیاد است که اوریگامی در ابتدا روی پارچه یا چرم پیاده شده باشد و درنتیجه تاریخ آن به پیش از اختراع کاغذ برگردد. بااین‌حال به‌خاطر آنکه کاغذ برای تا زدن ایده‌آل است، منطقی است که فرض کنیم این هنر بعد از اختراع کاغذ به وجود آمده است.

اختراع کاغذ را به چینی‌ها نسبت می‌دهند و معمولا از «کای لون» (سای لون)، از مقامات دادگستری چین، به‌عنوان مخترع اصلی آن، نام می‌برند. با این‌ حساب این اختراع در حدود سال ۱۰۵ میلادی صورت گرفته است. اگرچه بنا به تحقیقات معاصر، کاغذ پیش‌ازآن اختراع شده بود. به‌هرحال کای لون با ساختن کاغذ از پوست درختان، کنف‌های دورریختنی، پارچه‌های کهنه و تورهای ماهی‌گیری، در مقایسه با پارچه‌های ابریشمی، راه بسیار بهتر و ارزان‌تری برای درست کردن سطوح قابل نوشتن کشف کرد. در ادامه، فنون ساخت کاغذ به کشور کره و از آنجا توسط راهبان بودایی به ژاپن برده شد. کاغذسازان ژاپن کیفیت این محصول را بالاتر بردند؛ به‌طوری‌که ساخته آن‌ها کاملا برای تا زدن مناسب بود. البته تا پیش از سال ۱۶۰۰ نشانه قابل اتکایی از وجود اوریگامی وجود ندارد. در سال ۱۶۸۰ شعر کوتاهی به پروانه کاغذی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد این هنر در آن زمان به‌خوبی شناخته شده بود. یکی از اولین کتاب‌های مطرح آموزش تا کردن کاغذ، نوشته «آکیساتو ریتو»، در سال ۱۷۹۷ منتشر شد که طرز ساخت درنای کاغذی را نشان می‌داد.

«فردریک فروبل»، آموزگار آلمانی و بنیان‌گذار مهدکودک، از علاقه‌مندان اوریگامی و کاربردهای آموزشی آن بود و به گسترش آن در دنیا کمک کرد. نقش وی در این هنر به اندازه‌ای بوده که سه نوع تای پایه را به او نسبت می‌دهند. همچنین نام ستاره فروبل (Froebel star)، یکی از تزئینات معروف جشن کریسمس، از روی او برداشته شده است؛ گرچه این تزئین احتمالا ساخت شخص دیگری بوده است. در حدود سال ۱۸۸۰ میلادی دستورالعمل‌های فروبل به ژاپن و مدارس این کشور راه پیدا کرد و تقریبا از آن زمان بود که عبارت اوریگامی برای این هنر استفاده شد. مدتی بعد آلمانی‌ها با تاسیس اولین مدرسه «والدورف»، به رشد بیشتر کاغذ و تا کمک کردند. این مدرسه براساس تعالیم «رودولف اشتاینر»، فیلسوف و ادیب اتریشی، ساخته شده بود و در آن روی فعالیت‌های مختلف ازجمله اوریگامی تاکید ویژه‌ای وجود داشت.

«میگل د اونامونو»، نویسنده و فیلسوف اسپانیایی (۱۸۶۴ تا ۱۹۳۶) هم نقش مهمی در افزایش محبوبیت اوریگامی داشت و حتی در مباحث علمی و مذهبی از آن بهره می‌گرفت. در ادامه «ویسنته سولورزانو ساگردو»، پزشک آرژانتینی و «مارگارت کمپبل»، نویسنده انگلیسی، از چهره‌های تاثیرگذار این هنر محسوب می‌شدند.

بعد از جنگ جهانی دوم، علاقه به اوریگامی در آمریکای شمالی افزایش پیدا کرد و این هنر از سوی کسانی مانند «گرشون لگمن»، مردم‌شناس آمریکایی، شدیدا مورد توجه قرار گرفت. او در سال ۱۹۵۵ نمایشگاهی از آثار آکیرا یوشیزاوا، استاد اوریگامی برجسته آن زمان، در آمستردام برگزار کرد. در همان دهه، «لیلیان اوپنهایمر» به آشنایی بیشتر مردم آمریکا با واژه اوریگامی کمک کرد. او در سال ۱۹۵۸ مرکز اوریگامی آمریکا را تاسیس کرد و از تلویزیون، که در آن زمان رسانه نسبتا جدیدی محسوب می‌شد، برای افزایش محبوبیت این هنر بهره برد. او کتاب‌هایی هم درباره کاغذ و تا نوشت. در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، هنرمندان آمریکایی تکنیک‌های جدیدی را معرفی کردند که با آن‌ها می‌شد مدل‌های بسیار پیچیده‌ای ساخت. در اواخر دهه ۸۰ میلادی، استادانی مانند «جون مائکاوا» و «فومیاکی کاواهاتا» در ژاپن و «پیتر انگل» و «رابرت لانگ» در آمریکا از تکنیک‌های پیشرفته دیگری پرده برداشتند. در دهه ۹۰ پای نرم‌افزارهای رایانه‌ای هم به این هنر باز شد.

درحال‌حاضر تعداد زیادی انجمن اوریگامی در دنیا وجود دارد که شاخص‌ترین آن‌ها «انجمن آکادمیک اوریگامی ژاپن» است که بسیاری از نوآورانه‌ترین طرح‌های معاصر این هنر، به‌واسطه آن به وجود آمده‌اند.

سبک‌های مختلف اوریگامی

اوریگامی هم مانند هر هنر دیگری، سبک‌های مختلفی دارد. بعضی از رایج‌ترین سبک‌های آن عبارتند از:

۱. سبک واقع‌گرا (Realistic): آثاری که ویژگی‌های اصلی موضوع را به تصویر می‌کشند و اغلب طرح‌هایی پیچیده و مراحل ساختی طولانی دارند.

۲. ساده‌گرا یا مینیمال (Minimal): در این آثار، عصاره موضوع با تاکید روی سادگی و حداقل تا زدن‌ها به تصویر کشیده می‌شود.

۳. ماژولار (Modular): در این سبک، اجزای کوچک هرکدام به‌طور جداگانه ساخته می‌شوند و سپس لبه‌ها و زبانه‌های آن‌ها در یکدیگر فرو می‌روند و یک چندضلعی یا چندوجهی را تشکیل می‌دهند. معمولا تمام برگه‌ها به یک شکل یا تقریبا به یک شکل تا می‌شوند.

۴. ترکیبی یا کامپوزیت (Composite): مانند سبک ماژولار، در اینجا هم چندین برگ کاغذ استفاده می‌شود، ولی در این سبک هر برگه به شکلی متفاوت با دیگری تا زده می‌شود؛ چون هرکدام یکی از اجزای متفاوت شکل نهایی را تشکیل می‌دهند. سبک کامپوزیت در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی بسیار رایج بود، ولی امروزه کمتر به آن پرداخته می‌شود.

۵. کاربردی (Practical): مدل‌های ساخته‌شده به این سبک، در زندگی واقعی کاربرد دارند؛ مانند انواع پاکت‌ها، جعبه‌ها، فنجان‌ها و ظروف کاغذی.

۶. زمین خالص (Pureland): شاید «زمین خالص» ترجمه مناسبی برای این سبک نباشد. به‌هرحال بنیان‌گذار این سبک «جان اسمیت» انگلیسی است. در این سبک ترکیبی، تنها از کاغذ مربعی و دو تکنیک ساده تا زدن، یعنی «تای قله» و «تای دره»، استفاده می‌شود. درنتیجه، هنرجوهای کم‌تجربه هم می‌توانند به‌سادگی این طرح‌ها را بسازند.

۷. کاشی‌کاری یا موزاییک‌کاری (Tessellations): این یک تکنیک تا زدن است که با اصول هندسی پیچیده و منظم، طرح‌های پیچیده‌ای روی کاغذ ایجاد می‌کند. این نوع آثار، اغلب دارای الگوی تکرارشونده هستند و ممکن است مسطح یا سه‌بعدی باشند و خیلی از آن‌ها وقتی در مقابل نور قرار می‌گیرند، پیچیدگی دوچندانی را نشان می‌دهند. بسیاری از چهره‌های برجسته این تکنیک ریاضیدان بوده‌اند. 

۸. تای مرطوب (Wet folding): بنیان‌گذار این تکنیک «آکیرا یوشیزاوا» است. در این روش، کاغذ به چسبی محلول در آب آغشته می‌شود و پیش از تا زدن، آن را کمی مرطوب می‌کنند. این رطوبت باعث می‌شود که بتوان کاغذ را به‌شکل منحنی‌های نرم درآورد که پس از خشک شدن کاغذ، سخت و محکم می‌شوند.

۹. مچاله (Crumpled): این روش را «پل جکسون» ابداع کرده و «وینسنت فلودرر» آن را تکمیل کرده است. در اینجا قبل از تا زدن کاغذ، با مچاله کردن به آن شکل می‌دهند. با این تکنیک می‌شود فرم‌های ارگانیک واقعی درست کرد.

فواید اوریگامی

پرداختن به اوریگامی می‌تواند فایده‌های فراوانی داشته باشد. یکی از مهمترین فواید اوریگامی، کمک به سلامت ذهن و جسم است. این هنر به هماهنگی دست و چشم، مهارت‌های حرکتی ظریف و تمرکز ذهنی کمک می‌کند. درواقع اوریگامی در روش‌های درمانی مختلفی، مانند هنردرمانی و توانبخشی پس از آسیب‌دیدگی و سکته، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تا کردن کاغذ مهارت‌ها و توانایی‌های جدیدی را به ما یاد می‌دهد، عضلات دست را تقویت می‌کند و هر دو نیمکره چپ و راست مغز را به کار می‌گیرد. تقویت حافظه، تفکر غیر کلامی، توجه، درک فضای سه‌بعدی و قوه تخیل از فواید دیگر اوریگامی برای ذهن است. احساس رضایت پیدا کردن از ساخت مدل کاغذی هم که جای خودش را دارد و بسیاری اوریگامی را کاری آرامش‌بخش می‌دانند.

چه سنی برای یادگیری اوریگامی مناسب است؟

 برای یادگیری اوریگامی سن خاصی وجود ندارد؛ و می توان آن را در هر سنی یاد گرفت.

 کودکان خردسال شما را با توانایی خود برای ساخت ابزارهای ساده نظیر لاله‌های اوریگامی یا سگ‌های اوریگامی متعجب خواهد کرد! پروژه های ساده برای شروع بسیار خوب هستند همین پیچیدن ساده‌ی کاغذ می‌تواند آن‌ها را به درک فضایی و درک از تقارن تشویق کند.

  این پروژه ها کوتاه هستند و بچه ها باید مرحله به مرحله ی آن‌ها را به خاطر بسپارند.

بچه ها را دست کم نگیرید! حافظه‌ی آن‌ها مثل یک اسفنج است و شما می توانید  اطلاعات را مرحله به مرحله به آن‌ها اضافه کنید. مثلا قایق کاغذی مثالی از اوریگامی دوران کودکی است و شما می توانید با سرعت زیادی در آن پیشرفت کنید  به طور کلی شما اصلا برای یادگیری اوریگامی پیر نیستید!

 چه جوان باشید و چه در حال بازنشستگی، می توانید اوریگامی را به خوبی یاد بگیرید و از تمرینات ذهنی آن بهره ببرید. 

کاربردهای اوریگامی

اوریگامی امروزه در حوزه‌ها و صنایع مختلفی کاربرد دارد که شاید انتظار بعضی از آن‌ها را نداشته باشید؛ ازجمله مهمترین کاربردهای اوریگامی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بازی و سرگرمی
• مهندسی عمران و معماری: مثلا طراحی پل‌ها و ورزشگاه‌ها
• مهندسی مکانیک: کیسه هوای خودرو
• پرشکی: مدل‌سازی غشای سلولی و دی‌ان‌ای
• ساخت پاکت، بسته‌بندی و جعبه هدیه
• دکوراسیون
• هوانوردی و فضانوردی
• آموزش و پرورش
• ریاضیات
• رباتیک

تا حالا اوریگامی ساخته‌اید؟ اگر بله، برای ما بگویید چه تجربه و احساسی از ساختن اوریگامی داشته‌اید، منتظر خواندن نظرات شما هستیم.

منبع:

britannica

origamispirit