استفاده کودکان از موبایل چه فواید و مضراتی دارد؟

استفاده کودکان و نوجوانان از موبایل چه خوبی‌ها و بدی‌هایی دارد و وظیفه ما در این‌ میان چیست؟ موضوع این مطلب در مجله‌ی دانزی همین است. 

این روزها تکنولوژی به همه‌جای زندگی ما سرک می‌کشد و واقعیت تلخ هم این است که بچه‌ها اغلب در درک تکنولوژی و استفاده از آن از ما خیلی جلوتر هستند. در چنین شرایطی عجیب نیست که بچه‌ها بخواهند با فشار آوردن به ما بزرگ‌ترها، صاحب گوشی موبایل شوند یا دستکم موبایل پدر و مادر را به عاریت بگیرند و بیشتر از خود آن‌ها، با آن کلنجار بروند.

دلایل استفاده بیش از حد کودکان از موبایل

معمولا ما بزرگ‌ترها کارمان بدون موبایل و اینترنت راه نمی‌افتد، اما بچه‌ها دیگر چرا از تلفن‌همراه استفاده می‌کنند و چه‌چیزی باعث می‌شود گاهی اینقدر سرشان داخل گوشی باشد؟ بعضی از دلایلش این‌ها است:

• لذت بردن

اعتیاد به تلفن‌ همراه شبیه به اعتیاد به بازی‌های ویدیویی یا همان بازی‌های رایانه‌ای است. تلفن‌همراه دائما به کاربر پاداش می‌دهد. این پاداش می‌تواند پیامی از یک دوست، لایک، اعلان (نوتیفیکیشن) یا هر چیز دیگری باشد که دریافت آن لذت‌بخش است، ولی زمان دریافتش مشخص نیست. گرفتن چنین پاداش‌هایی باعث ترشح «دوپامین» در مغز می‌شود که مراکز لذت را کنترل می‌کند. همین باعث می‌شود که فرد احساس لذت و سرخوشی پیدا کند و به دنبال پاداش بیشتری باشد. درنتیجه با یک چک کردن ساده موبایل ممکن است سر از شبکه‌های اجتماعی دربیاوریم و پیش‌ازآنکه به خودمان بیاییم زمان زیادی را در صفحه‌های آن‌ها بالا و پایین برویم.

• هویت

در روانشناسی اصطلاحی به نام «خودِ گسترده» یا «خودِ گسترش‌یافته» هست که به آن دسته از لوازم و دارایی‌های ما اشاره می‌کند که شدیدا به آن‌ها وابسته‌ایم و بخشی از وجود و هویت ما را تشکیل می‌دهند. لازم به گفتن هم نیست که زمانی که کسی بخشی از هویت خود را از دست می‌دهد، چقدر برایش سنگین خواهد بود. 

گوشی‌های موبایل مدت زیادی است که به بخشی از خود گسترده بزرگ‌ترها و کوچک‌ترها تبدیل شده‌اند. کودکان و نوجوانان اگر از موبایلشان دور بمانند یا برای مدتی قادر نباشند نگاهی به صفحه آن بیندازند، ممکن است مضطرب شوند. بنا به نتایج یک تحقیق، بیشتر از نیمی از کسانی که در اواخر دوران نوجوانی هستند، اگر از چک کردن دستگاه‌های دیجیتالشان منع شوند، شدیدا احساس ناآرامی می‌کنند.

• معاشرت

انسان ذاتا می‌خواهد در مسیر پیشرفت شخصی از دیگران الگو بگیرد و رفتارشان را تقلید کند. موبایل در این زمینه خیلی به نوجوان‌ها کمک می‌کند. آن‌ها با گوشی عکس می‌اندازند، سلفی می‌گیرند و با دیگران معاشرت می‌کنند. امروزه پیام متنی فرستادن برای دوستان و جستجو در گوگل همان کاری را می‌کند که انسان‌های قدیم با نقاشی روی دیواره غارها و داستان تعریف کردن دور آتش، انجام می‌دادند. ارسال پیام با موبایل همان نامه‌نگاری است، اما به سبک قرن ۲۱ که راهی کم‌هزینه و مستقیم برای ارتباط داشتن با دیگران است.

• پذیرفته شدن از سوی دیگران

همه ما دوست داریم که جزئی از یک گروه باشیم و مورد پذیرش دیگران قرار بگیریم. تلفن‌های‌همراه و شبکه‌های اجتماعی دقیقا چنین فرصتی را برایمان فراهم می‌کنند. در دنیای دیجیتال، نوجوانان می‌توانند در انجمن‌های گوناگون یا به‌اصطلاح فروم‌ها عضو شوند و در گروه‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی چَت و گفتگو کنند. فرزندانتان با دریافت لایک، نظر (یا همان کامنت) و پیام، مورد پذیرش «قبیله» قرار می‌گیرند. به‌همین‌خاطر برای دریافت پاداش، بارها و بارها موبایلشان را چک می‌کنند. همین است که این کار آرام‌آرام به عادت تبدیل می‌شود و کودک یا نوجوان به تلفن‌همراه وابستگی شدید پیدا می‌کند.

سن مناسب برای استفاده کودکان از موبایل

درست اطلاع نداریم که در ایران خودمان پدر و مادرها از چه سنی برای فرزندانشان گوشی موبایل می‌خرند و بچه‌ها تا چه سنی به کار با موبایل والدین رضایت می‌دهند. از آن‌سوی آب‌ها ولی آمار و ارقامی داریم، مثلا براساس گزارش موسسه رده‌بندی رسانه‌ای «کامن سنس مدیا» (Common Sense Media)، در سال ۲۰۱۵ تنها ۱۱ درصد از بچه‌های ۸ ساله آمریکایی گوشی‌هوشمند داشتند. در سال ۲۰۱۹ این نسبت به ۱۹ درصد رسید. طبیعتا این نسبت در سنین بالاتر بزرگ‌تر است؛ مثلا بیشتر از ۸۰ درصد نوجوان‌های ۱۴ تا ۱۸ ساله آمریکایی گوشی موبایل مختص به خودشان دارند. 

کارشناسان بر سر اینکه کودکان از چه سنی می‌توانند گوشی موبایل داشته باشند چندان باهم توافق‌نظر ندارند. در کشورهایی مانند آمریکا، به‌طور میانگین بچه‌ها از حدود ۱۲ تا ۱۳ سالگی صاحب موبایل می‌شوند. دراین‌بین بعضی از چهره‌های مطرح تکنولوژی، مانند بیل گیتس، علنا گفته‌اند که تا پیش از دوره دبیرستان برای فرزندانشان موبایل نخریده‌اند. البته بچه‌ها باهم متفاوت هستند و حتی در بازه سنی یکسان، از لحاظ پختگی و مسئولیت‌پذیری با یکدیگر فرق می‌کنند. باتوجه‌به این مسائل و سبک‌وسنگین فواید و مضرات موبایل برای کودکان، درنهایت خود شما به‌عنوان پدر یا مادر کودک باید دراین‌باره تصمیم بگیرید.

شما می‌توانید با نشان دادن طرز استفاده متعادل از تلفن‌همراه با رفتار خودتان، حد و اندازه تعیین کردن برای استفاده فرزندتان از موبایل، انجام تنظیمات مخصوص والدین، یاد دادن رفتار درست در فضای اینترنت و راه‌های مقابله با قلدری‌های مجازی، به آمادگی بیشتر فرزندتان در این زمینه کمک کنید.

فواید موبایل برای کودکان

بعدا درباره معایب و ضررهای استفاده کودکان از موبایل صحبت می‌کنیم، ولی طبیعتا این وسیله فوایدی هم برای آن‌ها دارد. پس بگذارید ابتدا به بعضی فواید تلفن همراه برای کودکان اشاره کنیم:

• امکان تماس گرفتن در شرایط اضطراری

با داشتن تلفن‌همراه، فرزندتان می‌تواند زمانی که کاری ضروری برایش پیش آمد با شما تماس بگیرد. در این دور و زمانه در خیلی از خانواده‌ها تلفن‌ثابت کارایی چندانی ندارد و تلفن‌های عمومی هم که عملا منسوخ شده‌اند.

• فرصتی برای معاشرت با هم‌سن‌وسالان

با تلفن‌همراه، کودک می‌تواند پیام متنی برای هم‌سن‌وسال‌هایش بفرستد، از شبکه‌های اجتماعی استفاده کند و با دوستانش مکالمه داشته باشد.

• دسترسی فوری به اطلاعات درسی و غیر درسی

شرایط طوری است که حتی در دوران دبستان هم انجام دادن کارها و تکالیف مدرسه بدون دسترسی به اپ‌ها، گوگل و کلا اینترنت، اگر نگوییم غیرممکن، بسیار سخت شده است.

• سرگرم شدن

این مورد که نیازی به گفتن ندارد. سرگرمی‌هایی که با موبایل می‌شود به آن‌ها پرداخت، امان ما بزرگ‌تر را که بریده است؛ چه برسد به بچه‌ها. کدام بچه‌ای از تماشای انیمیشن و ویدیوهای بامزه در گوشی موبایل بدش می‌آید؟

مضرات موبایل برای کودکان و نوجوانان

استفاده از تلفن‌همراه چه ضررهایی می‌تواند برای فرزندانمان داشته باشد؟ در اینجا به خلاصه‌ای از مضرات موبایل برای کودکان اشاره می‌کنیم و در قسمت‌های بعدی مقاله به‌طور مفصل درباره این معایب صحبت خواهیم کرد:

• افتادن از درس و زندگی

خودتان بهتر می‌دانید؛ موبایل ممکن است به مانعی جدی در تحصیل و زندگی طبیعی کودک تبدیل شود. رعایت تعادل در استفاده از تکنولوژی اصلا کار راحتی نیست.

• ضرر مالی

اگر فرزندتان به اندازه کافی مسئولیت‌پذیر و حواس‌جمع نیست و مرتب چیزی را جا می‌گذارد یا گم می‌کند، خریداری موبایل برای او، به‌ویژه مدل‌های گران‌قیمت آن، ممکن است ضرر مالی سنگینی به خانواده بزند.

• خطر برای سلامتی

انجمن پزشکان اطفال آمریکا (AAP) یکی از مراکزی است که درباره ضررهای امواج تلفن‌های‌همراه برروی سلامتی هشدار داده است. در کنار آن، استفاده از دستگاه‌هایی مانند: موبایل و رایانه و حتی تلویزیون می‌تواند منجر به کم‌تحرکی و چاقی شود و روی کیفیت خواب اثر منفی بگذارد.

• آسیب‌های اجتماعی

موبایل می‌تواند کودک را در معرض آسیب‌های اجتماعی مختلفی قرار دهد؛ ازجمله افتادن در دام کلاهبرداری‌ها و آسیب دیدن از قلدری‌های مجازی (یا دست زدن به قلدری)، پیامدهای احتمالی پست گذاشتن در شبکه‌های اجتماعی، مشاهده تصاویر جنسی نامناسب، تشویق شدن به رفتار جنسی نادرست یا مورد سوءاستفاده قرار گرفتن و…

مضرات استفاده از موبایل برای نوجوانان

• تاندونیت (التهاب تاندون)

تایپ زیاد با موبایل و پیامک‌بازی‌های طولانی می‌تواند منجر به التهاب تاندون در نوجوانان شود.

• استرس و ناراحتی‌های روحی-روانی

موبایل می‌تواند نوجوان‌ها را شدیدا به خود مشغول کند و احتمال دچار شدن آن‌ها به استرس، اضطراب و افسردگی را افزایش دهد.

• بدخوابی و بی‌خوابی

بیشتر نوجوان‌ها تا زمان خواب با تلفن‌همراهشان کلنجار می‌روند که این مسئله روی کیفیت خواب آن‌ها اثر منفی خواهد داشت.

• تصادف

خیلی از نوجوان‌ها و جوان‌ها در حین رانندگی به پیام‌های متنی و تماس‌ها جواب می‌دهند و همین مسئله آن‌ها را در معرض تصادفات خطرناک قرار می‌دهد.

• اضطراب اجتماعی

تاکید بیش‌ازحد روی پیام‌های متنی ممکن است به اضطراب نوجوانان دامن بزند؛ چراکه این نوع ارتباط تفاوت‌های زیادی با ارتباط کلامی دارد.

• افزایش احتمال ابتلا به سرطان

باآنکه شواهد واضحی درباره ارتباط بین استفاده از تلفن‌های‌همراه و ابتلا به سرطان وجود ندارد، آمار نشان می‌دهد که احتمال دچار شدن به برخی از انواع این بیماری در کسانی که سال‌ها است از موبایل استفاده می‌کنند بیشتر است.

• قلدری مجازی

مانند کودکان، نوجوان‌ها هم ممکن است ازطریق موبایل و سایر دستگاه‌هایی که به فضای اینترنت متصل می‌شوند، مورد قلدری و آزار و اذیت مجازی قرار بگیرند.

• تاثیر منفی روی سبک زندگی

دنیایی از اطلاعات مفید در اینترنت وجود دارد، ولی بسیاری از اطلاعات موجود در آن دقیق نیست و در خیلی مواقع، مطالب بی‌اساس و کاملا نادرست هم بینشان پیدا می‌شود. کم‌تجربگی و سادگی نوجوانی می‌تواند باعث شود که فرد این مسائل را باور کند و از واقعیات زندگی دور شود.

• اضافه وزن

بالا هم اشاره کردیم که استفاده مداوم از وسایلی مانند موبایل، به‌خاطر آنکه فرد را کم‌تحرک می‌کند، ممکن است اضافه وزن و چاقی به‌همراه داشته باشد.

• مشکلات بینایی

گفته می‌شود که افزایش استفاده از تلفن‌های‌همراه باعث شده است که نوجوانان به انواع مشکلات بینایی، مانند خشکی چشم و تاری دید، دچار شوند.

توضیحات کامل تمامی عوارضی که بیان شد را میتوانید در مقاله زیر بخوانید.

آیا باید کودکان را از استفاده از موبایل منع کنیم؟

اینکه استفاده کودکان از موبایل باید ممنوع شود یا خیر، بارها مورد بحث قرار گرفته و نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد. مثلا در گذشته، معمولا استفاده از تلفن‌همراه در ساعات درسی مدرسه برای دانش‌آموزان مجاز نبود. 

کسانی که مخالف بردن موبایل به سر کلاس درس هستند، دلایل خودشان را دارند؛ ازجمله اینکه این وسیله باعث کاهش تمرکز دانش‌آموزان می‌شود؛ هم برای کسی که آن را به‌همراه دارد و هم برای دیگرانی که حین کار کردن او با موبایل یا زنگ خوردن آن، دچار حواس‌پرتی می‌شوند و این مسئله روی یادگیری دروس تاثیر منفی می‌گذارد.

دلیل دیگر مخالفان آن است که موبایل امکان تقلب در امتحانات را برای بچه‌ها فراهم می‌کند. تاثیر منفی امواج گوشی‌های‌همراه روی سلامتی هم مورد دیگری است که این گروه به آن باور دارند و عنوان می‌کنند که این امواج می‌تواند باعث ایجاد تومور مغزی و انواع سرطان شود. آن‌ها به نتایج بعضی تحقیقات استناد می‌کنند که از کاهش کیفیت اسپرم پسران و مردان به‌عنوان یکی از عوارض همراه داشتن موبایل یاد می‌کند. البته بعضی از این نگرانی‌ها تقریبا از دایره منطق خارج می‌شوند؛ مثلا به‌خاطر آنکه می‌شود از موبایل به‌عنوان چاشنی بمب یا انجام عملیات تروریستی استفاده کرد، برخی بردن آن به مدرسه را جایز نمی‌دانند!

در مقابل، موافقان بردن موبایل به مدارس هم دلایل خودشان را دارند که یکی از آن‌ها این است: تلفن‌های‌همراه صرفا تلفن نیستند و با آن‌ها می‌توان از کتاب الکترونیکی، نقشه، لغتنامه و محتویات آموزشی بسیاری استفاده کرد که برای یادگیری می‌توانند بسیار مفید باشند. موافقان همچنین می‌گویند که ممنوعیت نتیجه نمی‌دهد و تنها به استفاده زیرزمینی و پنهانی از موبایل در مدارس دامن می‌زند. از نظر این گروه، موبایل از ملزومات دنیای مدرن است و مدرسه باید زمینه را برای استفاده از آن فراهم کند؛ ضمن آنکه با وجود گوشی‌های هوشمند که نوعی رایانه کوچک هستند، مدارس به صرف هزینه زیاد برای تامین رایانه‌های شخصی و دیگر تجهیزات آموزشی نیاز نخواهند داشت.

قوانین استفاده از موبایل برای کودکان

برای استفاده درست و مسئولانه کودکان و نوجوانان از تلفن‌همراه، توصیه‌ها و قوانین گوناگونی مطرح شده است که در اینجا چکیده‌ای از آن‌ها را بازگو می‌کنیم و توضیحات کامل را در مقاله قوانین استفاده از موبایل برای نوجوانان و کودکان خواهید یافت.

اولین قدم برای تشویق فرزندتان به استفاده متعادل از تلفن‌ همراه آن است که خودتان از موبایل درست استفاده کنید. بعد باید برای استفاده فرزندتان از موبایل، قوانین خاصی بگذارید؛ مثلا آنکه به‌جز شرایط خاص، حتما باید به تماس‌های شما جواب بدهد و آنکه اگر سن کمی دارد، برای دانلود هر اپ یا نرم‌افزار ازقبل از شما اجازه بگیرد. مورد دیگر تعیین مکان‌ها و زمان‌هایی است که او امکان کار کردن با موبایل را خواهد داشت؛ مثلا می‌توانید استفاده او از گوشی را در خانه مادربزرگ قدغن کنید یا از ۹ شب به بعد اجازه ندهید موبایل دستش باشد. همچنین می‌توانید برای استفاده روزانه، ماهانه یا هفتگی کودک از موبایل، سقفی در نظر بگیرید.

کودک یا نوجوان باید یاد بگیرد که هزینه مکالمه و مصرف اینترنت را مدیریت کند. همچنین توصیه می‌شود قوانین خانوادگی برای استفاده از موبایل داشته باشید؛ مثلا کنار گذاشتن گوشی‌ها در زمان صرف ناهار می‌تواند قانون خیلی خوبی باشد. حفظ حریم‌خصوصی و وارد نکردن اطلاعات شخصیِ کامل در سرویس‌های مختلف، به‌جز در زمان ضرورت، هم مسائل مهم دیگری هستند که باید به کودک یادآوری کرد.

نظر شما درباره‌ی استفاده کودکان از موبایل چیست؟ در قسمت نظرات در مورد تجربیات و پیشنهاداتی که به نظر شما مفید است برای ما بنویسید.

منبع:

kidslox

all4kids

nationwidechildrens

momjunction

bartleby

newsroom

ounews

raisingchildren