کودک درونگرا چه ویژگی‌هایی دارد؟

آیا کودکان هم می‌توانند درونگرا باشند؟ جواب مثبت است، در این مقاله در مجله‌ی دانزی درباره خصوصیات کودکان درونگرا، نشانه‌های درونگرایی کودک و نحوه رفتار درست با آن‌ها صحبت می‌کنیم.

• «وای! چقدر خجالتی هستی تو»
• «آخه پسر! چرا اینقدر از آدم‌ها گریزونی؟»
• «تنها نشستی که چی؟ حوصله‌ت سر نمی‌ره؟» 
• «دختره خودش رو تو اتاقش حبس کرده. همش سرش تو این موبایله!»

این جمله‌ها برایتان آشنا است؟ همه‌مان بچه‌ای را در فامیل سراغ داریم که پدر و مادرش او را روز و شب با چنین جمله‌هایی سرزنش می‌کنند و می‌خواهند که «خجالت» را کنار بگذارد و «اجتماعی‌تر» باشد. خیلی اوقات هم حق با آن‌ها است، ولی اگر فرزندشان از تنهایی و سرگرمی‌های تک‌نفره لذت می‌برد، شاید اصلا مشکلی در کار نیست؛ ممکن است او یک درونگرا باشد و این والدین باشند که باید برخوردشان را اصلاح کنند.

ویژگی‌های کودک درونگرا

ما اغلب می‌توانیم هرکسی را در یکی از دو دسته «برونگرا» و «درونگرا» قرار بدهیم. برونگرایی یعنی آنکه توجه، علایق و دغدغه‌های فرد، متوجه دنیای بیرون است. اما در درونگرایی، توجه، علایق و دغدغه‌های فرد، به احساسات، افکار و در کل دنیای درون او معطوف است. (البته دسته‌ی دیگری به نام میانگرا نیز وجود دارد که موضوع این مقاله نیست)

۱. دنیای درون زنده و پویایی دارند

دنیای درون کودکان درونگرا همیشه برای آن‌ها زنده و حاضر است. آن‌ها بیشتر به درونیات خودشان تکیه می‌کنند تا آنکه مدام بخواهند دنبال حمایت و راهنمایی‌های دیگران باشند. در کنج خلوت آن‌ها، جایی که از دنیای مادی فاصله دارد، آن‌ها با تمرکز، از افکار و احساسات پیچیده‌شان گره‌گشایی می‌کنند.

بچه های درونگرا به بازی‌هایی که در آن‌ها در نقش‌های مختلف قرار می‌گیرند، علاقه خاصی دارند؛ مثل: خاله‌بازی و ایفای نقش قهرمان‌ها. این بچه‌ها ترجیح می‌دهند که تنها بازی کنند یا با یک یا نهایتا دو کودک دیگر هم‌بازی شوند. آن‌ها زمان زیادی را در اتاق خودشان هستند و با کارهای تک‌نفره‌ای مانند: مطالعه، نقاشی و بازی‌های رایانه‌ای (بازی‌های ویدیویی) سر خودشان را گرم می‌کنند.

البته این دنیای درون غنی می‌تواند شمشیری دولبه باشد؛ چون ممکن است احساس تافته‌جدابافته بودن به کودک بدهد و او را به دوری بیش‌ازحد از دیگران بکشاند. اینجا است که نقش والدین کودکان درونگرا اهمیت بالایی پیدا می‌کند و آن‌ها می‌توانند به فرزندشان کمک کنند تا درونگرایی خود را به نقطه قوت تبدیل کند.

۲. با جنبه‌های عمیق زندگی سر و کار دارند

حتی در سنین پایین، بسیاری از بچه های درونگرا می‌توانند از بیرون به مسئله نگاه کنند و رفتار خودشان را زیر ذره‌بین ببرند. اغلب، این بچه‌ها تمایل زیادی دارند که هویت خود را کشف کنند؛ همین‌طور ماهیت دیگران و همه چیزهایی که در اطرافشان هست. آن‌ها ممکن است مثلا به این فکر کنند که «فلانی این همه انگیزه را از کجا می‌آورد؟»

۳. اول زیر نظر می‌گیرند، بعد وارد عمل می‌شوند

درحالت‌کلی، کودکان درونگرا ترجیح می‌دهند پیش از آنکه به بازی و فعالیت‌های دیگر ملحق شوند، اول آن‌ها را خوب تماشا کنند. همین باعث می‌شود که گاهی آن‌ها خیلی مردد و محتاط به نظر بیایند. آن‌ها فعالیت‌ها را از دور تحت نظر می‌گیرند و آرام‌آرام وارد موقعیت‌های جدید می‌شوند. آن‌ها ممکن است در خانه پرانرژی‌تر و پرحرف‌تر باشند؛ چرا که در آن احساس راحتی می‌کنند.

۴. براساس ارزش‌های خودشان تصمیم می‌گیرند

احساسات و افکار کودکان درونگرا از درون به آن‌ها انگیزه و انرژی می‌دهند. همین باعث می‌شود که آن‌ها براساس اصول خودشان تصمیم بگیرند؛ نه اصول جمع. این خصوصیت می‌تواند جنبه بسیار مثبتی از هویت آن‌ها باشد؛ چون به معنای آن است که آن‌ها کمتر تحت تاثیر گروه قرار می‌گیرند. ساده بخواهیم بگوییم، این ویژگی کودک درونگرا یعنی او کاری را صرفا برای همرنگ جماعت شدن انجام نمی‌دهد.

۵. آشکار شدن شخصیت واقعیشان به زمان نیاز دارد

مانند بزرگسالان درونگرا، کودکان درونگرا هم آرام‌آرام با چهره‌های جدید گرم می‌گیرند. آن‌ها ممکن است در اولین دیدار خود ساکت و کم‌حرف باشند، ولی زمانی که احساس راحتی کافی با فرد پیدا کنند، موتورشان گرم می‌شود و روی واقعی خود را نشان می‌دهند. اغلب، هدف آن‌ها از معاشرت و گفتگو آن است که دنیای درون خود یا دیگری را بهتر بشناسند. آن‌ها اهمیت زیادی برای ارتباط قائل هستند و بسیار علاقه‌مندند که به شناخت عمیق‌تری از طرف مقابل برسند.

بچه های درونگرا، مانند بزرگ‌ترهای درونگرا، معمولا شنونده‌های خوبی هستند و به حرف‌های طرف مقابل توجه می‌کنند و آن‌ها را به خاطر می‌سپارند. آن‌ها ممکن است آرام صحبت کنند، برای پیدا کردن کلمات مناسب مکث کنند و اگر کسی وسط حرفشان بپرد، دیگر آن را ادامه ندهند و به تقویت فن بیان نیاز داشته باشند. کودکان درونگرا احتمال دارد حین صحبت کردن به سمت دیگری نگاه کنند تا افکارشان را جمع‌وجور کنند، ولی معمولا در هنگام گوش دادن به صحبت دیگران، تماس چشمی با آن‌ها دارند.

۶. با فضای گروهی، راحت کنار نمی‌آیند

در خیلی از کشورها، برونگرا بودن ویژگی ایده‌آلی محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که به پذیرفته شدن در گروه و کار تیمی، نسبت به تنهایی و فعالیت‌های تک‌نفره، بهای بیشتری داده می‌شود. این معیارها در تار و پود مدارس و محیط‌های آموزشی دیگر تنیده شده‌اند و بچه‌ها از همان زمان مهدکودک، در جمع بزرگی از هم‌سن‌وسالانشان حضور پیدا می‌کنند. طبیعتا این مسئله می‌تواند برای کودک درونگرا که در خانه عملکرد بهتری داشته است و باید در سال‌های تحصیلی پیش رو به محیط گروهی عادت کند، دشوار باشد. 

۷. شیوه معاشرتشان با برونگراها متفاوت است

بچه های درونگرا ممکن است تنها یک یا دو دوست صمیمی داشته باشند و بقیه دوستانشان عملا جزو آشنایان به حساب بیایند؛ به‌خاطرآنکه درونگراها در روابط خود بیشتر دنبال عمق و کیفیت هستند تا کمیت. خیلی از آن‌ها به اندازه بچه‌های برونگرا برای معاشرت با دیگران زمان نمی‌گذارند و بعد از مدتی در جمع بودن، برای بازیابی انرژی خود به تنهایی نیاز دارند. مانند بزرگسال‌های درونگرا، ظرفیت کودکان درونگرا هم برای روابط اجتماعی محدود است؛ به‌طوری‌که صرف زمان زیاد برای معاشرت می‌تواند باعث بدخلقی و فرسودگی آن‌ها شود.

نشانه‌های درونگرایی کودکان

ویژگی‌های هرکدام از بچه های درونگرا با دیگری فرق می‌کند. آن‌ها می‌توانند درست مانند برونگراها اجتماعی و سرزنده باشند. معمولا برای پی بردن به درونگرایی کودک باید ببینیم او انرژی خودش را چطور بازیابی می‌کند و دنیای درونی چه نقشی در زندگیش دارد. 

می‌پرسید علائم کودک درونگرا چیست؟ بعضی از نشانه‌های کودکان درونگرا از این قرار هستند:

• با تنها بودن، انرژی خود را بازمی‌یابند
• بیشتر از صحبت کردن، گوش می‌دهند
• برای تجزیه‌وتحلیل و متوجه شدن مسائل، وقت می‌گذارند
• معمولا تودار و ژرف‌اندیش هستند
• بیشتر تمایل دارند که آن‌ها را به نظر دادن دعوت کنند تا آنکه خودشان بخواهند سر صحبت را باز کنند
• از گفتگوی دو نفره بیش‌تر لذت می‌برند تا صحبت‌های چند نفره 

علت درونگرایی کودکان چیست؟

متخصصان علت درونگرایی کودکان را ترکیبی از ژنتیک و محیط زندگی، در سال‌های ابتدایی حیات، می‌دانند. همچنین می‌شود گفت که سیم‌کشی مغز کودکان درونگرا و برونگرا با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد.

به گفته بعضی کارشناس‌ها، مغز درونگراها ممکن است از مسیرهای انتقال‌دهنده عصبی متفاوتی نسبت به برونگراها استفاده کند. براساس برخی تحقیقات، درونگراها در قشر جلوی مغز خود، ماده خاکستری بیشتری نسبت به برونگراها دارند؛ یعنی همان ناحیه‌ای از مغز که با تصمیم‌گیری مرتبط است. نکاتی هم درباره سیستم‌های عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک و ارتباطشان با درونگرایی و برونگرایی هست که برای پیچیده نشدن قضیه از آن‌ها صحبتی نمی‌کنیم. خلاصه کنیم: درونگرایی کودک، ریشه‌های بیولوژیکی دارد.

تفاوت کودک درونگرا با کودک خجالتی

خیلی‌ها درونگرایی را با گوشه‌گیری و خجالتی بودن اشتباه می‌گیرند یا فکر می‌کنند که شخص درونگرا اصولا ضداجتماعی است. اما اتفاقا یکی از ویژگی‌های درونگرایی، حساسیت داشتن نسبت به مسائل و موضوعات اجتماعی است. 

درونگراها معمولا از هم‌سن‌وسال‌های دیگر خود احساس همدلی بیشتری دارند، اما درعین‌حال تمایل دارند که این همدلی و درک متقابل را در روابط صمیمانه نشان دهند و کمتر پیش می‌آید که بتوانند خودشان را با خواسته‌های یک گروه وفق دهند.

نحوه صحیح رفتار با کودک درونگرا

به‌عنوان پدر یا مادر، بهترین لطفی که می‌توانید به کودک درونگرا بکنید این است که او را با همین ویژگی بپذیرید. البته نه آنکه او را برای «بهتر شدن» تشویق نکنید. بله، کارهایی مثل ورزش، تحرک کافی داشتن و معاشرت به‌اندازه با دیگران برای او ضروری هستند، ولی ازطرفی لازم است که ببینید چه کارها و دل‌مشغولی‌هایی بیشترین شور و شعف را برای فرزندتان به ارمغان می‌آورند.

اگر به دلبندتان آزادی‌عمل کافی بدهید، که این شامل روابط اجتماعی هم می‌شود، او کمتر فکر می‌کند که در حد انتظارات شما و دیگران نیست. ضمنا داشتن فرزند درونگرا ویژگی‌های مثبت خودش را هم دارد:

• کودکان درونگرا ممکن است به اندازه بچه‌های دیگر پرانرژی و پرشروشور به نظر نرسند، اما خویشتن‌داری آن‌ها معمولا باعث می‌شود که تصمیم‌های آگاهانه‌تر و عاقلانه‌تری بگیرند
• بچه های درونگرا کمتر تحت تاثیر جمع قرار می‌گیرند و همین می‌تواند بخشی از نگرانی‌های والدین را کم کند
• اغلب کودکان و نوجوانان درونگرا ترجیح می‌دهند با خانواده و دوستان نزدیک تعامل داشته باشند و به‌خاطر همین، اگر نیاز به حمایت داشته باشند به احتمال زیاد از خودتان کمک می‌گیرند
• باآنکه جامعه اغلب تمایل دارد که به افراد به‌خاطر زبان‌باز بودن، پررویی و حتی گستاخی آن‌ها امتیاز دهد، درونگراها بیشتر دوست دارند که سرشان به کار خودشان باشد و همین باعث می‌شود که جوگیری‌ها، تب‌وتاب‌ها، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها کمتر بتوانند آن‌ها را مسیرشان منحرف کنند

اما اگر او خوشحال به نظر نمی‌رسد، ممکن است مشکلی مانند اضطراب اجتماعی کودکان یا افسردگی کودکان برایش پیش آمده باشد که از لحاظ ظاهری به درونگرایی بی‌شباهت نیست. دراین‌صورت می‌توانید به روانشناس یا روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کنید.

نکاتی درباره درونگرایی کودکان

در آخر، به چند نکته برای رفتار با کودک درونگرا اشاره می‌کنیم و بعد از خدمتتان مرخص می‌شویم:

۱. درونگرایی فرزندتان را بپذیرید

باید با این واقعیت که فرزندتان درونگرا است کنار بیایید. او قرار نیست شخص خوش‌مشربی باشد که در جمع‌ها همه را به وجد می‌آورد. اگر دائما از فرزندتان بخواهید اجتماعی‌تر باشد، بخشی اساسی از شخصیت او را نادیده می‌گیرید و ممکن است به عزت‌نفسش آسیب بزنید. او را همان‌طوری که هست بپذیرید.

۲. تشویقش کنید تا راهی برای ابراز وجود پیدا کند

فرزندتان را تشویق کنید تا راه‌هایی سالم برای ابراز وجود پیدا کند؛ مثلا: با نقاشی، نویسندگی، روزنامه‌نگاری، ورزش یا هر چیز دیگری که از آن لذت می‌برد. حتی از شبکه‌های اجتماعی هم درصورتی‌که در استفاده‌شان افراط نشود، می‌توانید کمک بگیرید.

۳. به حریم شخصی او احترام بگذارید

والدین برونگرا اغلب تصور می‌کنند که همه اعضای خانواده باید همیشه کنار هم باشند، ولی این کار برای بچه های درونگرا آزاردهنده است. بهتر است که بعضی از کارها را به‌جای چند نفره، به شکل دونفره با فرزندتان انجام دهید. ضمنا به او زمانی برای خلوت کردن با خودش بدهید. یک روزنامه‌نگار می‌گوید: «برای ما درونگراها، غرق شدن در افکارمان به اندازه خوابیدن شفابخش و به اندازه غذا خوردن مایه قوت است.»

۴. روی نقاط قوتش کار کنید

معمولا راحت نمی‌شود فهمید چه‌چیزی در سر نوجوان‌ها می‌گذرد و این مسئله گاهی در درونگراها شدیدتر هم است. مجبور کردن آن‌ها به ملحق شدن به گروه‌ها یا باشگاه‌هایی که علاقه‌ای به آن‌ها ندارند، ممکن است نتیجه عکس بدهد. به‌جای آن سعی کنید ازطریق صحبت کردن با خودشان متوجه شوید که علایقشان چیست. روی همان‌ها تمرکز کنید و تشویق کنید انجامشان بدهند. مثلا شاید فرزندتان در ورزشی انفرادی مثل شنا نسبت به فوتبال عملکرد بهتری داشته باشد.

۵. آهسته و پیوسته جلو بروید

نوجوان‌های درونگرا ممکن است بیش‌ از حد در خلوت تنهاییشان فرو بروند و دچار افسردگی، گوشه‌گیری و افت عزت‌نفس شوند. در چنین شرایطی، به‌جای آنکه سعی کنید او را با ثبت‌نام کردن بی‌اطلاعش در کلاس‌های مختلف به اجتماع بکشانید، تشویقش کنید که همراه کسانی شود که علایق یکسانی با او دارند. اگر اعتماد به‌ نفس و مهارت‌های اجتماعی کافی را ندارد، کمکش کنید تا راه بیفتد.

۶. بگذارید به خاص بودنش ببالد

برونگراها معمولا طوری موقعیت‌های اجتماعی را به تصرف خودشان درمی‌آورند که درونگراها حس می‌کنند سرشان بی‌کلاه مانده است. به فرزندتان یاد دهید منحصربه‌فرد بودن خودش را درک کند و به استعدادهایش ببالد. گوش دادن، تمرکز کردن، مشاهده کردن و ارتباط عمیق با دیگران داشتن همگی مهارت‌هایی ارزشمند هستند(توصیه میکنیم حتما مطلب مهارت های اجتماعی کودکان را مطالعه کنید). می‌توانید از چهره‌های معروفی مانند: انیشتین، بیل گیتس یا جی.کی رولینگ (نویسنده داستان‌های فانتزی «هری پاتر») برای او مثال بزنید که همگی جزو درونگراهای موفق بوده‌اند.

شما چه نظری درباره‌ی درونگرایی در کودکان دارید؟ برای ما در مورد ایده‌ها و نظرات خود بنویسید.

منابع:

psychologytoday

childsavers

verywellfamily

heysigmund