ناتوانی و اختلالات یادگیری در کودکان چیست و انواع اختلال یادگیری در کودکی

تحصیل و یاد گرفتن درس‌های مدرسه، دشواری‌های خودش را دارد، اما بعضی مسائل هستند که این کار را سخت‌تر هم می‌کنند. اختلال یادگیری یکی از این مسائل است که در ادامه درباره آن صحبت می‌کنیم.

اختلالات یادگیری در کودکان چیست؟

«اختلال یادگیری» یا «ناتوانی یادگیری» (Learning disability) وضعیتی است که در آن مغز در یادگیری مسائل با مشکل روبه‌رو است. در تعریفی دیگر، اختلالی که باعث شود وضعیت تحصیلی فرد، با توجه‌ به سن و آموزش و هوش او، از سطح انتظارها بسیار ضعیف‌تر باشد، اختلال یادگیری نامیده می‌شود. این مشکل بیشتر در کودکان دیده می‌شود و یادگیری بعضی مهارت‌ها را برای آن‌ها دشوار می‌کند. اختلال یادگیری می‌تواند بر خواندن، نوشتن، محاسبه کردن و مهارت‌های اجتماعی تأثیر منفی بگذارد.

در این‌ بین در مورد اختلالات یادگیری در کودکان بیش فعال بگوییم که در خیلی از بچه‌های مبتلا به بیش‌فعالی (ADHD)، نوعی اختلال یادگیری هم وجود دارد، ولی بیش‌فعالی به‌تنهایی در بین اختلالات یادگیری قرار نمی‌گیرد.

طبق برآوردها، از هر پنج کودک دبستانی یک نفر آن‌ها اختلال یادگیری و تمرکز دارد. نکته مهم این است که در اغلب اوقات، نشانه‌های اولیه این اختلال در کودکان نوپا و همین‌طور بچه‌های ۳ تا ۵ ساله پدیدار می‌شود. البته روند رشد هر کودک با دیگری متفاوت است و سر زدن یک رفتار خاص از کودک ممکن است کوهی از دلایل مختلف داشته باشد که به ناتوانی یادگیری ارتباطی ندارد، ولی چیزی که مسلم است آن است که هرچه والدین و معلم‌ها زودتر به این اختلال پی ببرند و اقدامات لازم را انجام دهند، بچه‌ها هم در مدرسه و هم در اجتماع عملکرد بهتری خواهند داشت.

علت اختلال یادگیری در کودکان چیست؟

هنوز درست نمی‌دانیم که چه عواملی اختلالِ یادگیری را به وجود می‌آورند. به احتمال زیاد، علت بروز این مشکل در هر بچه‌ای نسبت به دیگری متفاوت است.

شماری از این اختلالات ممکن است به‌خاطر آن ایجاد شوند که بخش‌هایی از مغز کودک در پردازش اطلاعات به مشکل برمی‌خورد. در برخی موارد هم اختلال به این دلیل پیش می‌آید که کودک، مثلاً به‌خاطر داشتن اختلال بیش‌فعالی، در تمرکز و توجه در کلاس درس دچار مشکل می‌شود.

بعضی از عواملی که می‌توانند در بروز این مشکل تاثیر داشته باشند، این‌ها هستند:

• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• آسیب‌های رخ‌داده در دوران جنینی یا نوزادی، مثلا در معرض الکل یا داروهای قوی قرار گرفتن
• شوک روحی-روانی
• ضربه به سر یا ابتلا به بیماری عصبی
• عوامل محیطی، مانند قرار داشتن در معرض مواد سمی از جمله سرب

ولی باز نمی‌توان در علت دچار شدن کودکان به این اختلال اطمینان داشت و اینکه یکی از این موارد را دال بر مدرک بگذاریم اشتباه است.

نشانه های اختلال یادگیری کودکان 

علائم اختلال یادگیری در کودکان کدام‌ها هستند؟ برای آنکه ببینید آیا مراحل رشد کودک شما به‌خوبی طی می‌شود یا خیر، می‌توانید به پرسش‌های زیر که با توجه‌ به بازه سنی شروع علائم دسته‌بندی شده‌اند، پاسخ دهید. فقط توجه داشته باشید که با تکیه بر این توضیحات نمی‌شود مطمئن شد که کودک به ناتوانی یادگیری دچار است یا خیر. برای اطمینان پیدا کردن از این مسئله حتما باید با پزشک متخصص اطفال یا روانشناس یا روانپزشک کودک مشورت کنید.

اما می‌رسیم به پرسش‌ها:

علائم اختلال یادگیری کودکان 1 تا 3 سال

پرسش:

• آیا زمانی که دوستان فرزندتان نامش را صدا می‌کنند، او واکنشی نشان نمی‌دهد؟

درصورتی‌که جواب این سوال مثبت است، ممکن است مشکلی در پردازش شنیداری یا دیداری کودک وجود داشته باشد که نمی‌گذارد او چیزهایی را که می‌بیند یا می‌شنود متوجه شود یا درست تحلیل کند. این مشکل می‌تواند بر صحبت کردن، به خاطر سپردن و تجسم فضایی او تاثیر منفی بگذارد.

علائم اختلال یادگیری کودکان 4 تا 9 سال

۳ تا ۴ سالگی:

پرسش‌ها:

• آیا دایره لغات کودک به حداقل ۲۰۰ کلمه می‌رسد؟

بیشتر بچه‌های سه ساله کلماتی مانند اسامی اعضای بدن، وسایل روزمره و ضمایر اصلی مثل «تو» و «من» را یاد دارند و می‌توانند با «چرا؟» جمله بسازند و کلمات را جمع ببندند. در این سن‌ و سال، مشکل گفتاری و زبانی ممکن است نشانه اختلال یادگیری، از جمله مشکلات شنوایی و اختلال پردازش گفتار باشد؛ وضعیتی که در آن مغز کودک در تفسیر زبان یا استفاده از آواها با مشکل رو به‌ رو است. 

کم‌شنوایی تشخیص داده‌ نشده و عفونت مزمن گوش هم از بیماری‌هایی هستند که می‌توانند رشد مهارت‌های گفتاری را عقب بیندازند. معمولاً سیستم شنوایی کودک یک بار در بدو تولد و سپس در حدود ۵ سالگی معاینه می‌شود، اما اگر نگران هستید، می‌توانید پیش از این سن به پزشک اطفال مراجعه کنید.

• آیا کودک می‌تواند بگوید چند سالش است؟

بچه‌ها در ۳۶ ماهگی باید بتوانند مفهوم «تعداد» را درک کنند و با کمک انگشتانشان، سن خود را نشان دهند. آن‌ها باید قادر به «شمارش» باشند و بتوانند چندین عدد را به‌ترتیب بشمارند (البته خیلی اوقات ممکن است بعضی از آن‌ها را جا بیندازند). در چهار سالگی کودکان معمولاً می‌توانند تا عدد ۲۰ بشمارند. تأخیر در کسب این توانایی‌ها می‌تواند نشانه «دیسکلکولیا» باشد که اختلالی است که در درک اعداد و مفاهیم ریاضی مشکل ایجاد می‌کند.

• فرزندتان حروف الفبا را بلد است؟

از سه تا چهار سالگی بچه‌ها باید بتوانند حداقل ۱۰ حرف از حروف الفبا را با دیدنشان تشخیص دهند. بعضی از آن‌ها نام خودشان و حتی تعدادی از کلمات پرکاربرد را می‌شناسند. اینکه کودک در این زمینه از هم‌سن‌وسال‌های خود عقب باشد، ممکن است نشانه اختلال در پردازش زبان یا «دیسلکسیا» باشد. این وضعیتی است که در آن کودک در خواندن، نوشتن و نگارش املای درست کلمات با مشکل روبه‌رو می‌شود.

• آیا فرزندتان تلاش می‌کند نوشته‌ها را بخواند؟

بچه‌های سه تا پنج ساله می‌توانند درباره عکس‌هایی که در کتاب‌ها می‌بینند صحبت کنند. آن‌ها ممکن است با ورق زدن صفحه‌های کتاب، ادای خواندن را در بیاورند و با نگاه کردن به تصاویر آن، داستانی از خودشان سر هم کنند. در چهار سالگی، بیشتر بچه‌ها قادرند خط‌هایی از کتاب مورد علاقه‌شان را از حفظ بخوانند و حتی زمانی که پدر و مادر بخش‌هایی از داستان را جا می‌اندازند، به آن‌ها تذکر دهند!

این نشان می‌دهد کودکان می‌فهمند که همان‌طورکه نقاشی‌ها به روایت داستان کمک می‌کنند، حروف نوشته‌شده در صفحه هم معنای خاصی دارند. در واقع این مسئله ساده ولی مهم، زمینه را برای باسواد شدن آن‌ها فراهم می‌کند.

•  آداب پای سفره نشستن کودکتان چگونه است؟

بین سه تا چهار سالگی، بیشتر کودکان می‌توانند قاشق و چنگال را با «انگشتانشان» بگیرند (بچه‌های کوچک‌تر معمولا برای این کار دستشان را مشت می‌کنند). در این سن‌ و سال بچه‌ها همچنین باید قادر باشند که ماژیک و مداد شمعی‌های ضخیم را با انگشتانشان نگه‌دارند. کودکانی که نمی‌توانند این کار انجام دهند احتمال دارد مهارت‌های حرکتی‌شان به اندازه کافی رشد نکرده باشد. این مسئله ممکن است نشانه «دیسگرافی» باشد که به آن اختلال املا نویسی یا نوشتار پریشی هم می‌گویند. این اختلال، نوشتن را برای کودکان دشوار می‌کند.

• کودک به‌آسانی از پله بالا و پایین می‌رود؟

کودکان در سه سالگی باید قادر باشند بپرند، به‌سادگی از پله بالا و پایین بروند و درها را از دستگیره بگیرند و باز کنند. اگر کودکی از پس انجام این کارها برنیاید، ممکن است توانایی حرکتی او به‌اندازه کافی رشد نکرده باشد.

• آیا فرزندتان واقعا با بچه‌های دیگر بازی می‌کند؟

در بازه ۳ تا ۴ سالگی، کودک باید بتواند با بچه‌های دیگر همبازی شود؛ نه آنکه در جمع آن‌ها حضور داشته باشد ولی غرق تصورات خودش باشد. اگر چنین مسئله‌ای وجود دارد، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید؛ چرا که ممکن است در مهارت‌های اجتماعی ضعف داشته باشد.

۴ تا ۵ سالگی:

پرسش‌ها:

• آیا رشد عاطفی کودک نسبت به هم‌سن‌ و سال‌هایش کمتر است؟

در کودکان مبتلا به اختلال «بیش‌فعالی» (ADHD) ممکن است رشد مغز نسبت به هم‌سن‌ و سالان آن‌ها تا ۳ سال عقب‌تر باشد. بچه‌ها در سن چهار-پنج سالگی باید قادر باشند با هم‌سن‌های خود بجوشند و ناراحتی خود را بدون کتک‌ کاری یا کج‌ خلقی ابراز و مدیریت کنند.

درست است که بزرگسال‌ها هم گاهی از کوره در می‌روند، ولی یک کودک پنج ساله باید بتواند در حدی از این سن انتظار می‌رود، با احساساتش کنار بیاید؛ مثلاً در برخورد با مشکلات، به‌جای آنکه مانند بچه‌های کوچک‌تر زود تسلیم شود، از خود پافشاری و پشتکار بیشتری نشان دهد. اگر این‌طور نیست، حواستان به این مسئله باشد و در صورت لزوم آن را با متخصص مطرح کنید.

به‌طورکلی با دیدن چنین مواردی باید احتمال وجود اختلال یادگیری در کودکان پیش دبستانی و کوچک‌تر را در نظر گرفت:

• مشکل در تلفظ کلمات
• دشواری در پیدا کردن کلمات مناسب
• مشکل در تشخیص کلمات هم‌قافیه
• دشواری یادگیری الفبا، اعداد، رنگ‌ها، اشکال هندسی و روزهای هفته
• مشکل در دنبال کردن دستورالعمل‌ها و یادگیری روتین‌ها
• سختی در دست گرفتن مداد شمعی، مداد، قیچی و رنگ‌زدن بین خطوط
• مشکل با بستن دکمه، کشیدن زیپ و یاد گرفتن گره‌زدن بند کفش

۵ تا ۹ سالگی:

در این مقطع با اختلالات یادگیری در کودکان ابتدایی سروکار داریم. علائمی که در این بازه سنی باید به آن‌ها داشته باشیم این‌ها هستند:

• دشواری در تشخیص ارتباط میان حروف و اصوات
• ناتوانی در ترکیب اصوات باهم برای تشکیل کلمات
• اشتباه گرفتن کلمات ساده با یکدیگر، در حین خواندن متن
• کُندی در یادگیری مهارت‌های جدید
• غلط‌های املایی مکرر و تکرار اشتباهات
• مشکل در یادگیری مفاهیم پایه‌ای ریاضی
• مشکل داشتن در تشخیص زمان و به‌ یاد آوردن صحنه‌ها و اتفاقات

علائم اختلال یادگیری کودکان 10 تا 13 سال

در این برهه از زندگی، نشانه‌های زیر اهمیت زیادی پیدا می‌کنند:

• مشکل در درک مطلب یا مهارت‌های ریاضی
• مشکل در امتحانات تشریحی و مسئله‌های ریاضی
• بیزاری از خواندن و نوشتن و اجتناب از خواندن متن با صدای بلند
• دست‌خط بد
• ضعف مهارت در سازمان‌دهی و مرتب کردن (میز و اتاق به‌ هم‌ ریخته و تکالیف نامرتب)
• دشواری در دنبال کردن بحث‌های کلاسی و بیان افکار خود با صدای بلند
• نوشتن یک کلمه در یک متن، هربار با املایی متفاوت

انواع اختلالات یادگیری در کودکان

ابتدا یک سؤال: اختلال یادگیری خاص چیست؟ اختلالات یادگیری انواع مختلفی دارند که به‌خاطر آنکه هر نوعشان به حوزه خاصی از توانایی‌ها مربوط می‌شود، با اصطلاح اختلال یادگیری خاص از هرکدامشان یاد می‌شود. تعدادی از شایع‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:

اختلال یادگیری خواندن در کودکان

دیسلکسیا (Dyslexia) که اختلال پردازش زبان یا اختلال خواندن نامیده می‌شود، از شایع‌ترین ناتوانی های یادگیری در کودکان است که خواندن نوشته‌ها و هجی کردن کلمات را برای کودک شدیداً دشوار می‌کند. بچه‌هایی که دچار این مشکل هستند، حتی با وجود تلاش فراوان نمی‌توانند به‌آسانی از پسِ خواندن و درست نوشتن املای کلمات بر بیایند. این نقص که ابداً از کم‌هوشی ناشی نمی‌شود، معمولاً خودش را در تمام عمر فرد نشان می‌دهد. 

نشانه‌های دیسلکسیا اغلب در دو سال آغاز دبستان، زمانی که کودک در ابتدای راه خواندن و نوشتن است، به‌خوبی به چشم می‌آید. تشخیص آن در سن ۳ تا ۵ سالگی ممکن است سخت باشد.

نوشتن، با وجود ظاهر شاید ساده‌اش، به کلی مهارت دیداری، حرکتی و پردازش اطلاعات نیاز دارد که وجود کاستی در آن‌ها می‌تواند باعث ناتوانی در یادگیری کودک شود. بعضی از نشانه‌های احتمالی اختلال نوشتن یا دیسگرافیا (Dysgraphia) این‌ها هستند:

• کُندنویسی یا دشوارنویسی
• دست‌خط ناخوانا
• دشواری در آوردن افکار روی کاغذ
• نوشتن متن‌هایی که نامرتب یا نامفهوم هستند
• ضعف در هجی کردن و درست‌نویسی املای کلمات، رعایت دستور زبان و استفاده از علائم نگارشی

اختلال یادگیری ریاضی در کودکان

یکی از مشکلات یادگیری کودکان دیسکلکولیا (Dyscalculia) است؛ یعنی اختلال یادگیری ریاضی یا مشکل در درک و یادگیری ریاضیات که می‌تواند این نشانه‌ها را داشته باشد:

• ضعف در درک مفهوم اعداد و ارتباط‌شان با یکدیگر
• مشکل در انجام محاسبات ریاضی
• ضعف در به‌ خاطرسپاری محاسبات ساده
• مشکل در استفاده از نمادهای ریاضی
• توانایی کم در درک مسئله‌های ریاضی
• رعایت نکردن مرتب‌نویسی در نوشتن راه‌حل برای مسائل ریاضی

برخی از نشانه‌های اختلال در مهارت‌های غیرکلامی از این قرارند:

• تشخیص اشتباه حالات چهره مخاطب
• عدم استفاده از زبان مناسب در موقعیت‌های اجتماعی
• مشکل در هماهنگی اعضای بدن
• ضعف در مهارت‌های حرکتی دقیق، مانند نوشتن
• ضعف در تمرکز، برنامه‌ریزی و مرتب بودن
• مشکل در درک مطلب با مطالعه یا رساندن منظور با نوشتن در سال‌های تحصیلی بالاتر

در ادامه به چند مورد از این اختلال‌ها اشاره می‌کنیم:

اختلال یادگیری استدلال در کودکان

اختلال یادگیری استدلال، با نام کامل‌تر اختلال استدلال-سازمان‌دهی (Reasoning-organization)، باعث می‌شود که کودک در تفکر استدلالی و سازمان‌ دادن افکارش به مشکل بر بخورد. این اختلال می‌تواند در انجام کارهای مختلفی مثل: برنامه‌ریزی، استراتژی‌ پردازی، توجه به جزئیات و مدیریت زمان و فضا برای فرد مشکل‌ساز شود.

اختلال یادگیری شنوایی در کودکان

باتوجه‌به نقش انکارناپذیر گوش و چشم در روند یادگیری، هر اختلالی که در سیستم شنوایی و بینایی وجود داشته باشد طبیعتاً روی توان یادگیری کودک اثر می‌گذارد. البته در اینجا منظورمان اختلال در پردازش آن‌ها است که به سیستم مغز و اعصاب مربوط می‌شود. 

اختلال پردازش شنوایی، همان‌طور که از نامش معلوم است، در شنیدن درست کلام و صداها مشکل ایجاد می‌کند که به‌شدت روی توانایی خواندن، نوشتن و املاء اثر می‌گذارد. با وجود این اختلال، تشخیص تفاوت‌های ظریف بین اصوات، بیان کلمات و درک اصول خواندن و نوشتن برای کودک دشوار می‌شود.

اختلال پردازش دیداری (بصری) هم مشابه مورد بالا است. ناتوانی در تشخیص تفاوت‌های ظریف ظاهری، به‌خاطر آوردنِ حروف و اعداد به شکل معکوس، جا انداختن کلمات و خطوط، خطا در تشخیص عمق یا فاصله و مشکل در هماهنگی چشم و دست از پیامدهای این اختلال است. اختلال پردازش بصری روی می‌تواند روی مهارت‌های حرکتی، درک مطلب و ریاضیات تاثیر منفی بگذارد.

ناتوانی و مشکلات گفتاری در کودکان

زبان پدیده‌ای است که سازمان‌دهی افکار در مغز و یادآوری کلمات درست در استفاده از آن نقش پررنگی ایفا می‌کند. اختلال گفتاری، ارتباطی یا زبانی که دارای دو نوع آفازی (Aphasia) و دیسفازی (Dysphasia) است، به ناتوانی در درک زبان گفتاری یا صحبت به آن گفته می‌شود. اختلال گفتاری چنین نشانه‌هایی دارد: ضعف در مهارت‌های کلامی مانند: خاطره تعریف کردن، روانی گفتار، تشخیص معنی عبارات و متوجه شدن دستورالعمل‌ها.

اختلال یادگیری مهارت های حرکتی در کودکان

عبارت دیسپراکسی (Dyspraxia) یا اختلال یادگیری مهارت‌های حرکتی به مشکلات حرکتی کودک و ناهماهنگی عضلات او اشاره می‌کند؛ هم مهارت‌های حرکتی ظریف، مثل نوشتن و بریدن و هم مهارت‌های حرکتی معمول، مثل دویدن و پریدن. علائمی که می‌تواند ما را به دیسپراکسی مشکوک کند، ناتوانی یا دشواری در انجام کارهایی است که به هماهنگی چشم و دست نیاز دارند؛ مثل در دست گرفتن مداد یا بستن دکمه‌های پیراهن.

انواع تست های تشخیص اختلالات یادگیری کودکان

می رسیم به روش تشخیص اختلال یادگیری در کودکان. معمولا اختلال یادگیری با انجام دو آزمون و مشاهده اختلاف قابل‌توجه در نمرات آن‌ها تشخیص داده می‌شود. یکی از این آزمون‌ها تست هوش (IQ) است و دیگری تست پیشرفت استاندارد (خواندن، نوشتن و ریاضیات). بیشتر بچه‌هایی که دچار اختلال یادگیری هستند در تست هوش نمره متوسط یا بالاتر از متوسط می‌گیرند، ولی در تست پیشرفت، عملکردی به خوبی آن ندارند.

اگر اختلال یادگیری به‌موقع و درست تشخیص داده نشود و تحت کنترل قرار نگیرد، می‌تواند مشکلات بسیاری را برای کودک و خانواده به وجود بیاورد. برای تشخیص اختلال یادگیری باید به روانشناس کودک یا روانپزشک کودکی مراجعه کنید که تجربه کافی را در زمینه «اختلالات یادگیری» داشته باشد.

چگونه به کودکان مبتلا به اختلال یادگیری کمک کنیم؟

حالا برای اختلال یادگیری کودکان چه باید کرد؟ تمام کودکان به محبت دیدن، تشویق و حمایت نیاز دارند و این امر درمورد آن‌هایی که دچار ناتوانی یادگیری هستند اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. برای کمک به این دسته از بچه‌ها، ما تلاش می‌کنیم شرایطی را فراهم کنیم تا کودک خودش به کمک خودش بشتابد. در واقع وظیفۀ ما به‌عنوان پدر و مادر این نیست که ناتوانی یادگیری را «درمان» کنیم؛ بلکه حمایت و راهکارهای لازم را در اختیار کودک قرار می‌دهیم تا بتواند با مشکلاتش مواجه شود. این کار در دراز مدت، فرزندتان را قوی‌تر و منعطف‌تر خواهد کرد.

این نکات را در نظر داشته باشید:

• می‌شود بر اختلال یادگیری چیره شد. آن را برای خودتان بزرگ نکنید. مشکلات برای همه پیش می‌آید. نگذارید نتایج امتحانات، امور مدرسه و… شما را از حمایت فرزندتان بازدارد
• چم‌ و خم کار را یاد بگیرید. از مربیان، پزشکان و متخصصان کمک بگیرید، ولی خودتان هم درباره جدیدترین روش‌های آموزشی و راهکارهای کنترل اختلالات تحقیق کنید
• مدافع حقوق فرزندتان باشید. ممکن است برای دریافت کمکی خاص برای فرزندتان، بارها مجبور به مکاتبه و صحبت شوید. با حفظ آرامش و منطقی و محکم کار را پیش ببرید
• به یاد داشته باشید که تلاش‌های شما از همه‌چیز مهم‌تر است. فرزندتان دنباله‌روی شما است و اگر در مواجهه با مشکلات با خوشبینی و پشتکار عمل کنید، احتمالاً او هم همین رویه را در پیش می‌گیرد
• علاوه بر نقاط ضعف، به نقاط قوت فرزندتان هم توجه کنید. روی استعدادها و ویژگی‌های مثبت کودکتان تمرکز کنید. ناتوانی یادگیری صرفا نشان‌دهنده ضعف او در بعضی مسائل است و شخصیت او را تعریف نمی‌کند

در ادامه به نکاتی برای کمک به کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری اشاره می‌کنیم:

۱. شخصاً به امور تحصیلی فرزندتان رسیدگی کنید

شما باید نقش پررنگی در تحصیل دلبندتان ایفا کنید. ممکن است فرزندتان واجد دریافت خدمات حمایتی خاصی باشد، ولی مدرسه تا زمانی که شخصا درخواست نکنید، چنین خدماتی را عرضه نکند.

• نکاتی برای ارتباط بهتر با مدرسه:
  • اهداف خود را به‌طور واضح بیان کنید. ترجیحاً آن‌ها را قبل از شروع جلسات یادداشت کنید.
  • شنونده خوبی باشید. بگذارید مسئولین مدرسه نظرات خودشان را کامل مطرح کنند.
  • ایده‌های جدید بدهید. از آنجا که عضو سیستم آموزشی نیستید، می‌توانید از بیرون به آن نگاه کنید و شاید بتوانید ایده‌های خوبی را مطرح کنید.
  • تمرکز کنید. مدرسه با تعداد زیادی دانش‌آموز سروکار دارد، ولی برای شما وضعیت فرزندتان در اولویت است. نگذارید بحث از او منحرف شود.
  • آرام و خونسرد باشید. با دید مثبت وارد جلسات شوید و اگر تندی کردید، با عذرخواهی ماجرا را فیصله دهید.
  • تسلیم نشوید. اگر از واکنش مدرسه راضی نبودید، دوباره تلاش کنید.
  • محدودیت‌های سیستم آموزشی را در نظر داشته باشید. توجه کنید که مدرسه تنها بخشی از ماجرا است و این نگرش و حمایت‌های شما است که بیشترین تأثیر را روی کودک می‌گذارد.

۲. روش‌های آموزشی مناسب کودک را پیدا کنید

هر کسی، چه دچار ناتوانی یادگیری باشد و چه نباشد، به سبک خاص خودش یاد می‌گیرد. بعضی‌ها با دیدن و خواندن بهتر یاد می‌گیرند، برخی با شنیدن و بعضی هم با انجام دادن. سبک خاص فرزندتان را پیدا کنید.

• خصوصیات یادگیرندگان دیداری:
  • با دیدن و خواندن بهتر یاد می‌گیرند
  • با توضیحات بصری میانه بهتری دارند تا توضیحات شفاهی
  • یادداشت، جدول، نمودار و تصویر برای آن‌ها مفید است.
  • معمولاً در املای کلمات قوی هستند. ممکن است عاشق نقاشی، خواندن و نوشتن باشند.
  • ترفندهایی برای یادگیری بهتر: استفاده از کتاب، ویدیو، رایانه و فلش‌ کارت. یادداشت‌ برداری پرجزئیات، چند رنگ و هایلایت‌ شده. استفاده از نقاشی و طرح‌های رنگی، جدول و نمودار

• خصوصیات یادگیرندگان شنیداری:
  • با شنیدن بهتر یاد می‌گیرند.
  • در محیط‌های آموزشی کلام‌محور و آزمون‌های شفاهی عملکرد خوبی دارند.
  • از بحث‌های کلاسی و گروه‌های درسی بیشترین بهره را می‌برند.
  • ممکن است عاشق موسیقی و زبان باشند.
  • ترفندهای یادگیری: بلند خواندن متون و یادداشت‌ها. تکرار نکات به‌صورت شفاهی. بحث و درس خواندن با هم‌کلاسی‌ها. گوش دادن به کتاب‌ها و محتوای صوتی. ضبط کردن صدای معلم
• خصوصیات یادگیرندگان حرکتی:
  • با انجام دادن بهتر یاد می‌گیرند.
  • با اکتشاف، لمس کردن و خلق کردن، مفاهیم بهتر برایشان جا می‌افتد.
  • کارهای یدی و میدانی، کلاس‌های آزمایشگاهی و برنامه‌های جانبی برایشان مفید است.
  • ممکن است عاشق ورزش، فیلم و سریال، ورزش‌های رزمی و هنر باشند.
  • ترفندهای یادگیری: درگیر شدن عملی؛ آزمایش و اکتشاف؛ استفاده از فلش‌کارت و حضور در گروه‌های درسی کوچک؛ مطالعه با موسیقی پس‌زمینه ملایم؛ ساخت مدل آموزشی

۳. اصل، موفقیت در زندگی است، نه در مدرسه

موفقیت برای هر کسی معنای متفاوتی دارد. دراین‌میان شاید بهتر باشد به‌جای موفقیت‌های تحصیلی، انتظارتان از آینده فرزندتان رسیدن به شغلی مناسب یا تشکیل خانواده‌ای شاد باشد.

• ۶ مهارت لازم برای زندگی موفق با وجود ناتوانی یادگیری:
  • ۱. خودشناسی و اعتماد به‌ نفس: مشکلات درسی می‌تواند روی اعتماد به‌ نفس کودک تأثیر منفی بگذارد. از فرزندتان بخواهید فهرستی از نقاط قوت و نقاط ضعفش تهیه کند و کمکش کنید نقاط قوت خود را بازهم تقویت کند. تشویقش کنید با بزرگسالانی که به اختلال‌های یادگیری دچار هستند صحبت کند.
  • ۲. فعال بودن: فرد فعال می‌تواند خودش تصمیم بگیرد و با مشکلاتش روبه‌رو شود. با فرزندتان درباره اینکه چگونه با مشکلات مواجه می‌شوید صحبت کنید و نظرش را برای حل مشکلاتش جویا شوید. اگر در انتخاب و تصمیم‌گیری ضعف دارد، فرصت‌هایی «امن» را برایش فراهم کنید تا این ویژگی را تقویت کند؛ مثلا انتخاب شام را به او بسپارید. مشکلات مختلف را با کودکتان در میان بگذارید و از او همفکری بخواهید
  • ۳. پشتکار: پشتکار به‌معنای انگیزه داشتن برای عبور از سد ناملایمات‌ها و شکست‌ها و داشتن انعطاف‌پذیری برای تغییر دادن برنامه‌ها است. افراد مبتلا به ناتوانی یادگیری، بیشتر از دیگران به این خصوصیت نیاز دارند. درباره پشتکار، پاداش سخت کار کردن و ناکامی‌هایی که تسلیم شدن به‌همراه دارد با فرزندتان صحبت کنید
  • ۴. توانایی تعیین اهداف: توانایی تعیین اهداف واقع‌بینانه از مهارت‌های حیاتی زندگی محسوب می‌شود؛ همچنین انعطاف داشتن برای تغییر دادن اهداف باتوجه‌به شرایط. به دلبندتان کمک کنید تا اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت برای خود تعیین کند و زمان و مراحل رسیدن به آن‌ها را مشخص کند. درباره اهداف خودتان با او صحبت کنید. وقتی هدفی را عملی کرد، از او تمجید کنید.
  • ۵. کمک گرفتن از دیگران: افراد موفق می‌دانند کی و چگونه باید از دیگران کمک بگیرند. به فرزندتان کمک کنید دوستان خوبی برای خود دست‌وپا کند. خودتان هم دوست و فامیل خوب بودن را در عمل به او نشان دهید. به او یاد دهید که چطور باید درخواست کمک کند.
  • ۶: توانایی مدیریت استرس: بچه‌های مبتلا به اختلال یادگیری اگر بتوانند استرس را مدیریت کنند، عملکرد بسیار بهتری خواهند داشت. به کودکتان کمک کنید تا با احساسات مختلف خود آشنا شود. بپرسید که از نظرش استرس چگونه است و چه‌ زمانی دچارش می‌شود. تشویقش کنید با ورزش، بازی، موسیقی و… از استرس فاصله بگیرد. بعضی از نشانه‌های استرس زیاد عبارتند از: تحریک‌پذیری، خستگی، مشکلات خواب و نگرانی‌های بی‌پایان

۴. عادت‌های سالم را تشویق کنید

کودکان دچار این اختلال اگر تغذیه خوب و خواب و تحرک کافی داشته باشند، بهتر می‌توانند از پس این مشکل بربیایند. پس آن‌ها را به این عادات تشویق کنید:

• ورزش: به قول معروف، عقل سالم در بدن سالم است. ورزش علاوه‌ بر جسم، برای ذهن هم مفید است. تحرک کافی حال فرد، انرژی و قوای ذهنی‌اش را شدیداً بهبود می‌بخشد. ورزش دشمن استرس هم هست.
• خواب: کودکان نسبت به بزرگسالان به خواب بیشتری نیاز دارند. به‌طور متوسط بچه‌ها در سن ۳ تا ۵ سالگی در شبانه‌روز بین ۱۱ تا ۱۳ ساعت می‌خوابند و این عدد در نوجوانی به ۸ تا ۱۰ ساعت می‌رسد. نور صفحه‌های‌ نمایش موبایل و رایانه، مغز را فعال نگه می‌دارد و خوابیدن را دشوار می‌کند. بهتر است دست کم یک تا دو ساعت پیش از خواب، از این وسایل استفاده نکنید
• رژیم غذایی: رژیم غذایی سالم و غنی از مواد مغذی، به رشد بهتر فرزندتان کمک می‌کند. سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و پروتئین کم‌چربی عملکرد ذهن را بهبود می‌بخشند. صبحانه را هم فراموش نکنید.

۵. حواستان به خودتان هم باشد

گاهی سخت‌ترین کار پدر و مادرها آن است که مراقب خودشان باشند. نگذارید نیازهای فرزندتان شما را از رسیدگی به خودتان غافل کند.

• نکاتی برای مراقبت از خود:
  • با همسر، خانواده و دوستانتان حرف بزنید و در صورت لزوم از آن‌ها کمک بخواهید
  • به تغذیه، ورزش و استراحت خود برسید
  • در گروه‌های حمایت از مبتلایان به اختلال یادگیری عضو شوید و از تجربیات والدین دیگر استفاده کنید.
  • در صورت امکان از خدمات معلمین، درمانگران و مربیان بهره بگیرید.
  • مهارت‌های مدیریت استرس را در زندگی به کار بگیرید.
  • اختلال یادگیری فرزندتان را از دوستان و فامیل پنهان نکنید. برخی والدین این موضوع را از دیگران مخفی نگه می‌دارند، اما اتفاقاً در میان گذاشتن آن با افراد مناسب، می‌تواند به درک بهتر آن‌ها از وضعیت فرزندتان و نسبت ندادن آن به تنبلی و… کمک کند. رفتار خاص شما با دلبندتان ممکن است حسادت یا رنجش فرزندان دیگرتان را به‌همراه داشته باشد، ولی با محبت کافی، کمک به آن‌ها و حتی دخالت دادنشان در روند حمایت از کودک مبتلا به ناتوانی یادگیری، می‌توانید بر این مشکل چیره شوید.

آیا اختلال یادگیری در کودکان قابل درمان است؟

در‌حال‌حاضر راهی برای درمان اختلالات یادگیری در کودکان نیست. البته با آنکه اختلال یادگیری هنوز هیچ درمانی ندارد، ولی تشخیص و اقدام زود هنگام می‌تواند عوارضش را کاهش بدهد. کسانی که دچار این اختلال‌ها هستند می‌توانند آن‌ها را با روش‌های مختلف کنترل کنند. با کمک گرفتن از متخصصین در مراحل اولیه، احتمال موفقیت در تحصیل و همچنین مراحل بعدی زندگی بالاتر می‌رود. اگر برای مقابله با اختلالِ یادگیری فرزندمان کاری نکنیم، ممکن است باعث سرخوردگی او بشود و افت عزت‌نفس و مشکلات دیگری را به‌همراه بیاورد.

در خیلی از کشورها طرح‌ها و برنامه‌های آموزشی مختلفی برای کمک به این کودکان در نظر گرفته شده است. در آمریکا، طبق «قانون آموزش افراد دارای ناتوانی» (IDEA) کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری می‌توانند در مدارس دولتی از خدمات آموزشی خاص و رایگان بهر‌مند شوند. برنامه آموزش انفرادی (IEP) هم طرحی است که در آن به دانش‌آموز دارای اختلال، برنامه تحصیلی خاصی داده می‌شود که اهداف، متخصصان و خدماتی که او دریافت خواهد کرد در آن ذکر شده است.

در کل، هدف از این تمهیدات آن است که با تکیه روی نقاط قوت کودک، راه‌هایی برای جبران ضعف‌های یادگیری او پیدا شود. اقداماتی که متخصصان برای مقابله با اختلال یادگیری انجام می‌دهند به نوع و شدت اختلال بستگی دارد؛ مثلا برای اختلال خواندن از روش‌های آموزش فشرده‌، دادن فرصت بیشتر به دانش‌آموز برای انجام تکالیف سر کلاسی و خواندن سوالات امتحان به‌صورت شفاهی استفاده می‌کنند. در مورد اختلال نوشتن هم می‌شود نکات درسی را به‌صورت چاپ‌ شده و آماده در دسترس دانش‌آموز گذاشت یا به کودک اجازه داد که به‌جای گزارش کتبی، گزارش صوتی تحویل معلم بدهد. با اختلال ریاضی هم می‌توان با استفاده از طرح و رنگ‌های مختلف در یادداشت نکات و همین‌طور بهره‌گیری از شعر و موسیقی و قافیه در آموزش مفاهیم، مقابله کرد. تکنولوژی و دنیای دیجیتال، از جمله نرم‌افزارهای موبایل و رایانه، هم در خیلی از این اختلالات کمک‌حال معلمین و دانش‌آموزان هستند.

در این‌ میان مشاوره و روان درمانی برای بعضی از مبتلایان به اختلال یادگیری توصیه می‌شود. تخصص‌هایی مثل کاردرمانی و گفتاردرمانی نیز بسته به نوع اختلال می‌توانند به کار بیایند. دارو، از جمله داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب، مورد دیگری است که شاید برای کنترل اختلال یادگیری به مصرف آن نیاز باشد. از طب‌های مکمل و جایگزین هم نباید غافل شد که البته اثربخشی آن‌ها هنوز در دست بررسی است. تغییر رژیم غذایی، مصرف ویتامین و انجام نوروفیدبک از کارهایی هستند که در طب مکمل برای کاهش عوارض اختلال پیشنهاد می‌شوند.

خُب ما تمام تلاش‌مان را کردیم که یک مقالۀ جامع و کامل از اختلال یادگیری برای شما بنویسیم، امیدوارم از آن خوشتان آمده باشد، لطفا نظرات خود را از ما دریغ نکنید و در صورتی که این مقاله را مفید یافتید لطفاً با دوستان‌تان به اشتراک بگذارید.

منبع:

mayoclinic

parents

helpguide

raisingchildren

healthychildren

nichd

washington

ldaamerica