چگونه مهارت گوش دادن را به کودکان بیاموزیم؟

هنر درست گوش دادن در زندگی خیلی به کار می‌آید و ازطرفی چهره‌ای محبوب و دوست‌داشتنی از آدم می‌سازد. اما چطور باید آن را به بچه‌ها یاد بدهیم؟ در این مقاله در دانزی به سراغ آموزش مهارت گوش دادن به کودکان رفته‌ایم، با ما همراه باشید.

یکی از موضوعاتی که در نوجوانی به شدت توجه مرا به خود جلب کرده‌بود. گوش کردن‌های منفعلانه‌ای بود که در اطرافم می‌دیدم. ابتدا فکر می‌کردم که دیگران آن طور که باید به آن فکر نمی‌کنند ولی بعداً متوجه شدم که آنها اصلاً گوش نمی‌کردند، هرچند که خودم هم کم از این اشتباهات نداشتم و چوبش را در آینده خوردم. هر چقدر بر روی میز بکوبیم، هر چقدر عصبانی بشویم و یا برای این کارمان قیافه بگیریم  و سگرمه‌هایمان توی هم برود،تأثیری ندارد؛ گذشته‌ها گذشته است، امیدوارم که این مقاله به دیگران کمک کند تا بتوانند این موضوع را در نسل آینده حل کنند.

خوب گوش دادن یا همان «گوش شنوا داشتن» از آن مهارت‌های ارزشمندی است که بچه‌ها باید آن را از سنین پایین یاد بگیرند. این هنر، ظرفیت معاشرت آدم را بالا می‌برد و دوست پیدا کردن و حفظ دوستی‌ها را راحت‌تر می‌کند؛ ضمن اینکه باعث می‌شود کودک مطالب درسی را در سر کلاس بهتر یاد بگیرد و کلاً شناخت بهتری از دنیای پیرامون خودش به دست بیاورد. اصطلاح علمی‌تر البته «گوش دادن فعال» است که با گوش دادن غیر فعال یا منفعل فرق زیادی دارد و در ادامه درباره‌اش توضیح خواهیم داد. 

اهمیت داشتن گوش شنوا در کودکان

بنا به علم روانشناسی، خوب گوش دادن با رشد متعادل بچه‌ها ارتباط نزدیکی دارد. بچه‌های کم‌ سن‌ و سال محدودیت‌های زیادی دارند و از خیلی از راه‌های ارتباطی محرومند؛ به‌همین‌خاطر آن‌ها برای یادگیری مفاهیم مختلف به شنیدن که راحت‌ترین راه ارتباط است، متکی هستند.

بعضی از دلایل اهمیت گوش شنوا داشتن برای کودکان عبارتند از:

• گوش دادن به تقویت تمرکز و حافظه کمک می‌کند. گوش دادن آگاهانه مثل مدیتیشن (مراقبه) می‌تواند بهبود تمرکز و ثبات ذهنی را به‌همراه بیاورد.
• دایره لغات کودک را گسترده‌تر می‌کند. در سال‌های نخست زندگی، گوش دادن در شکل‌گیری دایره لغات و پردازش زبان نقش مهمی ایفا می‌کند.
• به ارتباطات و افکار وضوح بیشتری می‌دهد. خوب شنیدن، باعث درک بهتر کلمات و مفهوم آن‌ها می‌شود که طبیعتاً کیفیت تعامل با دیگران را بالاتر می‌برد. 
• اعتماد به‌ نفس را بالا می‌برد. زمانی که کودک با دقت به مطالب گوش بدهد، آن‌ها را بهتر می‌فهمد و در نتیجه بهتر جواب می‌دهد و کمتر اشتباه می‌کند. این باعث تقویت اعتماد به‌ نفس می‌شود.
• رابطه او با دیگران را قوی‌تر می‌کند. کودکی که دایره لغات گسترده‌تر، طرزفکر پخته‌تر و اعتماد به‌ نفس بالاتری دارد، بهتر می‌تواند خودش را ابراز کند. او همچنین انتظارات دیگران از خودش را بهتر درک می‌کند. این روی رابطه او با هم‌سن‌ و سال‌ها و پدر و مادر اثر مثبتی می‌گذارد.
• به رشد ذهنی کمک می‌کند. کودک در سال‌های اول زندگیش نمی‌تواند بخواند و دیدن هم به‌تنهایی آن‌قدرها به کارش نمی‌آید. اینجا است که گوش دادن، به‌عنوان کاری نسبتاً راحت، او را به‌سرعت در جریان اطلاعات لازم و وقایع اطرافش قرار می‌دهد.
• تفکر تجربی را تقویت می‌کند. تفکر تجربی به توانایی مرتبط کردن صدا با حس‌های دیگر، برای یادگیری سریع‌تر مفاهیم گفته می‌شود. مثلا توپی را به فرزندمان می‌دهیم و می‌گوییم که این یک توپ قرمز است. او این‌طوری رفته‌ رفته معنی عبارت‌های توپ و رنگ قرمز را متوجه می‌شود.

روش های آموزش مهارت گوش دادن به کودکان

چگونه مهارت گوش دادن را به کودکان بیاموزیم؟ مثل مهارت‌های دیگر، گوش دادن را هم می‌شود با آموزش یاد گرفت و با تمرین تقویت کرد. برای آموزش مهارت گوش دادن به کودکان راه‌های مختلفی هست که در ادامه به پنج موردشان اشاره می‌کنیم: 

۱. روی تماس چشمی کار کنید

با فرزندتان تماس چشمی و راه‌های حفظ آن را تمرین کنید تا به آن عادت کند. در زمان گوش دادن به حرف‌های دیگران، خیلی چیزها مثل: صدا، پرنده، رنگ تند فلان لباس و… می‌تواند حواس بچه‌ها و حتی ما بزرگ‌ترها را پرت کند. اینجا است که تماس چشمی به کمکمان می‌آید؛ چون باعث افزایش تمرکز می‌شود. یک ارتباط چشمی ساده می‌تواند خیلی اثرگذار باشد.

۲. کودک را تشویق کنید سوال بپرسد

راهی دیگری که برای یاد دادن مهارت گوش دادن به کودکان پیشنهاد می‌کنیم، این است که درباره موضوع، سوال بپرسند. برای آنکه این مهارت را با دلبندتان تمرین کنید، می‌توانید داستانی برایش بخوانید و بگویید که در آخر، از او درباره آن سوال خواهید کرد. این‌طوری او تشویق می‌شود که در طول شنیدن داستان، اگر حواسش پرت شد و جایی را از دست داد، در موردش سوال بپرسد.

۳. از بازی‌های شنیداری کمک بگیرید

اصلا کسی پیدا می‌شود که از بازی کردن بدش بیاید؟ گمان نکنیم. یکی از بازی‌های خوب برای تقویت مهارت گوش دادن در کودکان بازی «صدای چیه؟» است. «صدای چیه» بین بچه‌های کوچک محبوب است (البته آن‌ورِ آبی‌ها) و راحت هم می‌شود مقدماتش را فراهم کرد. برای این بازی از کودک بخواهید چشمانش را ببندد. سپس با موبایل، لپ‌تاپ یا هر شی‌ای که دم دستتان است، صدایی برایش پخش کنید که می‌تواند صدای حیوان، جوش آمدن کتری، بوق ماشین یا هر چیز دیگری باشد. حالا از کودک بخواهید با دقت به آن گوش دهد، توصیفش کند و بگوید که این صدای چیست که دارد می‌شنود. سپس سراغ صدای بعدی بروید. حتم داریم که فرزندتان از این بازی حسابی سر ذوق می‌آید.

بازی پیشنهادی دیگرمان با نقاشی پیوند خورده و برای انجامش تعداد بچه‌ها باید زیاد باشد. به هر کدام از بچه‌ها یک برگه کاغذ و یک مداد یا مداد شمعی بدهید. حالا از آن‌ها بخواهید که به توصیف شما از یک صحنه یا منظره گوش بدهند و درهمین‌ حین آن را روی کاغذ نقاشی کنند. نتیجه کار، جالب خواهد بود!

کار دیگری که می‌شود انجام بدهید، این است که بازی‌های گوش‌ دادنی را در کارهای روزمره بگنجانید؛ مثلاً از فرزندتان بخواهید در زمان پخت شام به شما کمک کند تا دستور پخت را دنبال کنید.

۴. از قطع رشته کلام جلوگیری کنید

برای دلبندتان توضیح بدهید که چرا باید برای صحبت کردن، منتظر بماند تا نوبتش شود؛ چرا که بچه‌ها به‌طور غریزی ممکن است تمایل زیادی داشته باشند که وسط حرف دیگران بپرند یا بد موقع سوال بپرسند. کمکش کنید تا متوجه شود که وسط حرف دیگران پریدن چقدر می‌تواند آن‌ها را آزرده‌ خاطر کند. راهکار هم به او بدهید؛ مثلاً بگویید که در کلاس درس برای حرف زدن، اول دستش را بالا ببرد و اجازه بگیرد یا در جاهای دیگر، بگذارد وقفه‌ای در صحبت طرف مقابل پیش بیاید و آن موقع حرفش را بزند.

۵. راه‌ و رسم را عملاً به او نشان دهید

گوش دادن فعالانه خودتان به حرف‌های کودک می‌تواند خیلی برای آموزش او مؤثر باشد. او با دیدن لبخند شما و سر تکان دادن‌هایتان در حین گوش دادن به حرف‌هایش، می‌بیند که یک شنونده خوب چطور رفتاری دارد و سعی می‌کند از شما تقلید کند.

مورد دیگر در آموزش مهارت گوش دادن به کودکان این است که وقتی کاری را به فرزندتان می‌سپارید، مراحل کار را آرام و شمرده و در بخش‌های مجزا برایش توضیح بدهید. این‌طوری از پرت شدن حواس او یا گیج شدنش جلوگیری می‌کنید.

گوش دادن فعال در کودکان

اما اصلا مهارت گوش دادن فعال چیست و با گوش دادنِ بدون توجه یا بگوییم «منفعل» چه تفاوت‌هایی دارد؟ خب، شنونده منفعل چیزی را که طرف مقابلش می‌گوید فقط «می‌شنود»، اما برای فهمیدن حرف او تلاشی نمی‌کند. برای همه‌مان پیش آمده که پای حرف‌های کسی نشسته‌ایم، ولی کمی بعد دیده‌ایم که اصلا یادمان نمی‌آید او چی گفته است. این همان گوش دادن منفعل است. درآن‌سو کسی که فعالانه گوش می‌دهد، دارد سعی می‌کند تا مطالب را اصطلاحاً «بگیرد»، پردازش کند و بفهمد. او با کنارهم گذاشتن اطلاعات دریافتی، کل مطلب را متوجه می‌شود. اما کودک در حین صحبت دیگران باید چطور به‌طور فعال به آن‌ها گوش بدهد؟

برای گوش دادن فعال، کودک باید این کارها را انجام بدهد:

• حواسش را متوجه فرد مقابل کند
• تماس چشمی با گوینده داشته باشد و ترجیحاً در حین آن کار دیگری انجام ندهد
• در صورت امکان سعی کند خط چشم‌هایش با چشمان گوینده تراز باشد
• با تکرار گفته‌های طرف مقابل، سوال پرسیدن و استفاده از عبارت‌های تاییدکننده، نشان بدهد که حواسش به حرف‌های او هست

بگذارید درباره این مورد آخر مقداری توضیح بدهیم. کودک می‌تواند دقیقاً بخش‌هایی از صحبت‌های گوینده را تکرار کند یا آنکه تغییراتی در آن بدهد. او می‌تواند جزئیات را کم یا زیاد کند، حرف‌ها را خلاصه کند یا تصحیح کند. البته معمولا تصحیح کردن از سمت بزرگ‌ترها انجام می‌شود، نه کوچک‌ترها!

نوع دیگر واکنش نشان دادن به حرف‌های گوینده، واکنش‌های احساسی است. کودک باید با دقت کردن به رفتار طرف مقابل، سعی کند از درون او باخبر شود و نسبت به آن ابراز احساسات کند. این کار خیلی اوقات اصلا آسان نیست، ولی با راهکارهای زیر می‌شود راحت‌تر از پسش برآمد:

• اگر مطمئن نیست، می‌تواند حدس بزند. کودک گاهی ممکن است از احساس طرف مقابل مطمئن نباشد. در چنین زمان‌هایی می‌تواند چنین جملاتی بگوید: «انگار از چیزی ناراحتی»، تا فرد دیگر سفره دلش را باز کند. گاهی حتی خود طرف هم نمی‌داند ناراحتیش از چیست و بعد از صحبت تازه متوجه می‌شود.
• گاهی به کلمات نیازی نیست. به فرزندتان بگویید که قرار نیست همیشه با کلماتش نشان دهد که حواسش به گفته‌های فرد مقابل هست؛ خیلی اوقات نوع نگاه، طرز ایستادن و حرکاتمان این را به طرف نشان می‌دهد.
• قرار نیست همیشه درک کند و موافق باشد. گاهی نمی‌شود گوینده و احساسش را خوب درک کرد. در چنین مواقعی صرفا می‌توانیم به او کمک کنیم تا با احساسش کنار بیاید.
• احساسات دیگر را هم در نظر بگیرد. بچه‌ها ممکن است همزمان چند احساس را تجربه کنند؛ مثلا هم ناراحت باشند و هم ترسیده. زمانی که فرزندتان با هم‌سن‌ و سال‌هایش صحبت می‌کند، خوب است که حواسش به این مورد باشد. البته چون خودش هم در همین سن‌ و سال است، احتمالا خودش این مسئله را درک می‌کند.
• نگران اشتباه کردن نباشد. در راه یاد گرفتن چم‌ و خم‌های درست گوش دادن، شاید کودک نگران باشد که مبادا احساسات طرف مقابل را اشتباه متوجه شود. به او بگویید که نگذارد این نگرانی، فکرش را مشغول کند. در ادامه صحبت می‌شود برداشت‌های اشتباه را پیدا و اصلاح کرد.

نظر شما درباره‌ی آموزش مهارت گوش دادن به کودکان چیست؟ شما چه روش‌های دیگری می‌شناسید، لطفا در قسمت نظرات برای ما بنویسید.

منابع:

childcareeducationexpo

godiscover

planetspark

thegardnerschool

cdc