فن بیان و تمرین های تقویت آن در کودکان و نوجوانان

بسیاری از بچه‌ها و همین‌طور خیلی از ما بزرگ‌ترها با «صحبت کردن در جمع» میانه خوبی نداریم و بعضا حسابی عصبی می‌شویم. این مشکل شاید به‌خاطر کمبود اعتماد به‌ نفس باشد یا داشتن اضطراب یا تمرین ناکافی. ولی چطور باید از پس آن بربیاییم و قدرت فن بیان کودکان را تقویت کنیم؟ در مجله‌ی دانزی به این موضوع خواهیم پرداخت.

صحبت در جلوی جمع کاری است که همه ما در طول زندگی باید بارها انجامش بدهیم؛ به‌ویژه در همان دوران کودکی. همان‌طور که ما در مدرسه از روی کتاب روخوانی می‌کردیم یا گزارش و کنفرانس ارائه می‌دادیم، فرزندان ما هم باید همین کارها را انجام بدهند. در این‌ بین خیلی‌هایمان هم دچار استرس می‌شویم و این برای بچه‌ها هم پیش می‌آید. ممکن است آن‌ها به‌ خاطر نداشتن مهارت کافی در فن بیان، نتوانند احساسات، نظرات و افکارشان را با دیگران آن‌طور که باید و شاید در میان بگذارند. البته بسیاری از بچه‌ها ذاتا به‌خوبی با دیگران می‌جوشند و حین حرف‌زدن اعتمادبه‌نفس بالایی دارند، ولی خیلی‌ها هم برای آنکه خوب صحبت کنند به راهنمایی‌های والدین و معلمین نیاز دارند.

فن بیان نکات و ریزه‌کاری‌های خیلی زیادی دارد؛ از انتخاب بهترین و مناسب‌ترین کلمات و انجام گویاترین حرکات بدن گرفته تا داشتن نگاه، لحن و شیوه بیان درست برای حرفی که می‌خواهیم بزنیم.

موضوع بحث، ویژگی‌های مخاطب‌ها و مکان صحبت هم که روی کم‌ و کیف کار تاثیر انکارناپذیری دارند. اصطلاح فن بیان بیشتر برای صحبت در جمع، مخصوصا جمع‌های رسمی، به کار می‌رود.

در این مقاله به آموزش فن بیان کودکان نگاهی می‌اندازیم و به بعضی نکات مهم هنر صحبت در جمع اشاره می‌کنیم. البته در اینجا پای بحث‌های فنی را پیش نمی‌کشیم و بیشتر درباره پیش‌ نیازها و راه‌های کلی تقویت فن بیان کودکان صحبت می‌کنیم. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید از سایت‌ها و کتاب های فن بیان کودکان کمک بگیرید.

اهمیت فن بیان در کودکان

اگر از سنین کودکی روی مهارت فن بیان کار شود، بچه‌ها می‌توانند آینده روشن‌تری داشته باشند، بهتر از فرصت‌های زندگی استفاده کنند و اصولا فرصت‌های بیشتری هم به دست بیاورند.

از بین مزایای آموزش فن بیان کودکان می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• تقویت قدرت معاشرت

معمولا بخش اصلی سخنرانی‌ها و صحبت در جمع، درمیان‌گذاشتن یک ایده یا نظر با گروهی از مردم است. در کنار هم قرار گرفتن نظرات و ایده‌های مختلف در طول یک جلسه، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی خودشان را تقویت کنند. اعتماد به‌ نفسی را که از صحبت در جمع به دست می‌آید می‌شود در اجتماع به کار بست. اگر کودک بتواند با دیگران خوب ارتباط برقرار کند و نظرات خودش را بدون ترس با آن‌ها در میان بگذارد، می‌تواند در روابط دوستی خودش هم وضعیت بهتری داشته باشد و انواع مشکلاتی را که سر راه این روابط پیدایشان می‌شود کنار بزند.

• بهبود عملکرد تحصیلی

تقویت فن بیان در دانش آموزان می‌تواند به آن‌ها کمک کند که در تحصیلات خود موفق‌تر باشند؛ آن‌هم در درس‌های مختلف و نه‌ تنها ادبیات. یک دلیلش آن است که این توانایی، کودک را تشویق می‌کند که مهارت تفکر انتقادی را در خودش تقویت کند. این قابلیت به کودک کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که برای حل مسائل و مشکلات مختلف لازم است، به دست بیاورد و استفاده کند؛ نه آنکه تنها یک سری اطلاعات عمومی پراکنده را به خاطر بسپارد.

• تقویت مهارت‌های ادبی

دامنه فن بیان تنها به صحبت کردن محدود نمی‌شود. برنامه‌ریزی، نگارش و درک‌مطلب هم بخش‌هایی از این مهارت هستند که با بهبود سخنوری، آن‌ها هم تقویت می‌شوند.

• تلاش برای رشد

زمانی که بچه‌ها ببینند که فن بیانشان بهتر شده است و می‌توانند با ترس‌هایشان از صحبت جلوی جمع کنار بیایند، این تنها اعتماد به‌ نفسشان را بالا نمی‌برد؛ بلکه به آن‌ها انگیزه رشد و تلاش برای بهتر شدن می‌دهد. این‌طوری آن‌ها بیشتر احتمال دارد که پذیرای مشکلات ریز و درشت زندگیشان شوند، خودشان را به چالش بکشند و به خود باور داشته باشند.

• کمک در ابراز افکار، احساسات و ایده‌ها

بچه‌ها برای اینکه به افرادی سخنور و خوش‌صحبت تبدیل شوند باید از تجربیاتشان در زندگی، باورها و درک خودشان از دنیا مایه بگذارند. گنجاندن این موارد در مراحل برنامه‌ریزی، نوشتن متن و اجرا به آن‌ها فرصتی می‌دهد تا نظراتشان را ابراز کنند.

• تشویق به حرف دل خود را زدن

خیلی اوقات زمانی که کسی برای جمعی حرف می‌زند، عملا دارد داستانی برای آن‌ها تعریف می‌کند و افکار و ایده‌هایش را با آن‌ها به اشتراک می‌گذارد؛ آن‌هم با عباراتی که معمولا از باورهای خود او سرچشمه می‌گیرند. «حرف دل را زدن» به کودکان اعتمادبه‌نفسی می‌دهد تا به افرادی قاطع و درعین‌حال مودب و محترم تبدیل شوند.

دلایل ضعف در فن بیان کودکان 

ضعف کودکان در فن بیان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. پنج مورد از شایع‌ترین دلایل ضعف بچه‌ها در این زمینه عبارت هستند از:

• اضطراب

این مورد که کاملا واضح است؛ اضطراب از مسائلی است که شدیدا روی حرف‌زدن جلوی جمعیت و فن بیان فرد تاثیر منفی می‌گذارد. خیلی از مردم زمانی که لازم می‌شود برای جمعی سخنرانی کنند عصبی و مضطرب می‌شوند؛ دلیلش هم اغلب این است که از بابت قضاوت شدن توسط دیگران، آن‌هم در چنین شرایط پر استرسی، نگران هستند. هیچ‌کس دوست ندارد حرف‌هایی که می‌خواهد بزند یادش برود یا آنکه جلوی دیگران خجالت‌زده شود. 

ترس از طرد شدن هم نقش پررنگی در این اضطراب بازی می‌کند. شاید این ترس از جدا افتادن از دیگران به سال‌های بسیار دور، یعنی زمان غارنشینی، برگردد. در آن زمان، طرد شدن از گروه به معنای محروم شدن از حمایت اعضای آن و تنها ماندن در دنیایی وحشی بود که می‌توانست جان آدم را شدیدا به خطر بیندازد؛ چه این خطر از سمت حیوانات وحشی می‌بود و چه ناتوانی در پیدا کردن غذا. آن‌طور که پیدا است ریشه ترس از طرد شدن، البته بخشی از آن، به این مسئله برمی‌گردد و همین ترس هم باعث می‌شود خیلی‌هایمان زمانی که برای جمعی صحبت می‌کنیم مضطرب شویم.

• نداشتن چهارچوب مشخص

نداشتن چارچوب مشخص برای سخنرانی مورد دیگری است که خیلی اوقات پیش می‌آید. منظورمان این است که فرد در حین صحبت یا سخنرانی تنها چند موضوع را به شکل پراکنده کنار هم می‌گذارد و مسیر مشخصی را دنبال نمی‌کند که همین باعث می‌شود نه خودش نه مخاطب نتواند آن را پیگیری کند. در واقع نتیجه کار به کپه‌ای از اطلاعات انباشته‌ شده روی‌هم شبیه می‌شود. برای ارائه کنفرانس یا سخنرانی و… باید چهارچوب درست و مشخصی برای صحبت‌هایی که قرار است زده شود در نظر گرفت.

• زبان بدن ضعیف

اجرای درست زبان بدن مشکل خیلی‌ها است. گاهی حرکات و اشارات آدم، خوب از آب درنمی‌آید و گاهی هم بدتر، صحبت‌های فرد را کاملا بی‌ارزش می‌کند. مثلا اگر سرمان به سمت پایین مایل باشد و شانه‌هایمان افتاده، تاثیر خوبی روی مخاطب نمی‌گذاریم. یا اگر حین صحبت، از مخاطب‌ها دور شویم این پیام را می‌دهیم که گویی از آن‌ها می‌ترسیم. یا اینکه اگر کاغذ بزرگی همراهمان داشته باشیم که روی آن متن سخنرانی را یادداشت کرده‌ایم یا دفترچه‌ای که مدام آن را ورق می‌زنیم، به نظر خواهد رسید که روی مطلب تسلط نداریم یا از خودمان مطمئن نیستیم. این موارد را باید با خواندن کتاب های فن بیان کودکان و تمرین، در فرزندمان اصلاح کنیم و برایش جا بیندازیم.

• اجرای ضعیف

این مورد هم تا حدی به زبان بدن مربوط می‌شود. اجرای ضعیف، کیفیت کار را پایین می‌آورد. این ضعف اجرا مثلا می‌تواند به‌خاطر تلفظ عجولانه جملات، سرِ آنکه سخنران زیاد در جلوی جمع احساس راحتی نمی‌کند، پیش بیاید. در این شرایط، آدم ممکن است کلمات را جویده‌ جویده و تند تند تلفظ کند؛ آن‌قدر تند که مخاطب درست حرف‌هایش را متوجه نشود. تمام این‌ها هم برای آن است که هرچه زودتر صحبت‌هایش را به پایان برساند و صحنه را ترک کند. پس حواستان به این مسئله هم باشد.

• واضح نبودن پیام

اینکه صحبت‌های آدم پیام یا هدف خاصی نداشته باشد یا پیام آن واضح نباشد، یکی دیگر از مشکلاتی است که می‌تواند در زمینه فن بیان پیش بیاید. باید قبل از ارائه و سخنرانی، وقت گذاشت و در سکوت فکر کرد که مخاطب‌ها چه کسانی هستند، پیام چیست و سوالات کلیدی دیگری که باید پیش از رفتن به سراغ نرم‌افزار پاورپوینت و… به آن‌ها جواب داد. 

تقویت فن بیان در کودکان

حالا می‌رسیم به این سوال که: چگونه فن بیان کودک را تقویت کنیم؟ جواب: با این راهکارها:

• ۱. از خوب گوش‌دادن شروع کنید

یکی از بهترین راه‌ها برای یاد گرفتن هر مهارتی، این است که به سراغ کسانی برویم که به آن مهارت تسلط دارند. شما به‌عنوان پدر یا مادر باید فرزندتان را به جلسات سخنرانی سخنران‌های برجسته ببرید یا ویدیوهای سخنرانی‌های مختلف را از اینترنت بگیرید و از دلبندتان بخواهید که آن‌ها را گوش دهد.

نکته دیگر این است که شما باید خودتان هم به این گوش‌دادن عمل کنید. وقتی که فرزندتان دارد با شما صحبت می‌کند، درصورت امکان کار خود را کنار بگذارید و با او ارتباط چشمی برقرار کنید. با این کار به او نشان می‌دهید که چیزی که می‌گوید برایتان مهم است و برای او ارزش قائل هستید. اینکه خوب به فرزندتان گوش دهید به او کمک می‌کند تا خودش هم این توانایی را تقویت کند.

• ۲. بعد به سراغ نوشتن بروید

درک این مسئله که کلمات و لحنی که استفاده می‌کنیم تنها ابزارهایی هستند که برای درمیان‌گذاشتن افکارمان با دیگران در اختیار داریم، اهمیت بالایی دارد. مهم آن است که سعی داریم چه مفهومی را با دیگران به اشتراک بگذاریم و چطور افکار را مرتب و استدلال‌ها را طرح‌ریزی می‌کنیم. شما و فرزندتان می‌توانید افکارتان را روی کاغذ بیاورید و به ایده‌های خودتان سروسامان بدهید تا او اعتماد به‌ نفس بیشتر و بیان روان‌تری در زمان سخنرانی یا صحبت برای دیگران داشته باشد.

• ۳. هنر داستان‌گویی

تعریف کردن داستان، راه بسیار خوبی برای جلب توجه شنوندگان است. اینکه سخنران هنر گنجاندن داستان‌ها و خاطرات کوتاه را در دل صحبت و سخنرانی داشته باشد، همیشه برای مخاطب جذاب است. بچه‌ها لازم نیست این مهارت را در سطح بالایی داشته باشند؛ همین که مثلا بتوانند شما را راضی کنند که برایشان شکلات بخرید یا رضایت بدهید که به اردو بروند کافی است. 

پس توصیه می‌کنیم که دلبندتان را تشویق کنید که داستان زیاد بخواند و خودتان هم برایش زیاد قصه بگویید. دراین‌میان به او یاد دهید که چطور می‌تواند نکات قصه‌هایی را که می‌خواند کنارهم بگذارد، نظر خودش را درباره آن‌ها بگوید و حین صحبت با دیگران، داستان‌ها یا خاطرات کوتاه جذاب برای آن‌ها تعریف کند.

• ۴. وقتی سد ترک می‌خورد

بیشتر ما سدی از جنس ترس در وجودمان حس می‌کنیم که نمی‌گذارد با اعتمادبه‌نفس در جلوی جمع حرف بزنیم. برای آنکه فرزندمان بتواند در راه صحبت کردن با خیالی راحت و با اعتمادبه‌نفس بالا گام بردارد، ابتدا باید این سد در وجودش شکسته شود. 

شما برای کمک به دلبندتان می‌توانید سراغ انجام کارهایی بروید که به موضوعاتی که او می‌خواهد درباره‌شان صحبت کند، مربوط هستند. مطمئن شوید که او به موضوعی که انتخاب کرده است، علاقه داشته باشد؛ حتی اگر موضوع صرفا خوردن یک خوراکی شیرین بعد غذا باشد.

خلاصه، یکی از موضوعات موردعلاقه‌اش را انتخاب کنید و از او بخواهید درباره‌اش برای شما سخنرانی کند. این موضوع می‌تواند برنامه تلویزیونی مورد علاقه او، کتاب محبوبش، فیلم یا کارتونی که خیلی دوست دارد، احساسی که الان دارد، اخبار روز یا… باشد.

• ۵. صحبت کردن را تمرین کنید

مانند هر مهارت دیگری، هنر سخنرانی در جمع هم با تمرین، بهتر و بهتر می‌شود. فرزندتان می‌تواند متنی را آماده کند و در جلوی آینه مشغول به تمرین آن شود یا آنکه آن را برای مخاطبین خیالی اجرا کند یا با شما، همسرتان یا خواهر-برادرش آن را تمرین کند.

این کارها نه‌ تنها به او کمک می‌کنند تا تلفظ و لهجه و لحن خودش را بهتر کند، بلکه زبان بدن او را هم گویاتر می‌کنند که مهارتی حیاتی برای فن بیان قوی محسوب می‌شود.

شما می‌توانید یک کار دیگر هم بکنید: از صحبت‌های او فیلم بگیرید و بعداً دو نفری باهم فیلم را تماشا کنید و نقاط قوت و ضعف او را درآورید. خلاصه اینکه قدرت تمرین‌های تقویت فن بیان در کودکان و نوجوانان را دست کم نگیرید.

• ۶. از هر فرصتی استفاده کنید

از فرزندتان بخواهید که از هر فرصتی برای پیدا کردن مخاطب برای خودش، استفاده کند. بهترین مکان برای این کار می‌تواند مدرسه باشد. می‌توانید او را تشویق کنید که در امور فوق‌برنامه و بحث‌های کلاسی شرکت کند.

نظر شما درباره‌ی این مقاله چه بود؟ شما چه تجربیات و نظراتی درباره‌ی تقویت فن بیان بچه‌ها دارید؟ لطفا برای ما در قسمت نظرات بنویسید.

منابع:

ica.edu.np

leapintoliteracy

sholakaye

sherwoodhigh