مهم ترین دلایل افت تحصیلی دانش آموزان و نحوه جبران آن

افت تحصیلی مشکلی جهانی است که البته در کشور ما فضای بیشتری برای عرض اندام پیدا کرده است. در این مقاله در دانزی با نشانه‌ها، علت‌ها و راه‌های جبران افت تحصیلی آشنا می‌شویم.

با همه‌گیری کرونا، افت تحصیلی در میان دانش‌آموزان کشورمان حتی از قبل هم بیشتر شد. بعد از بازگشایی مدارس، یکی از سوالات پدر و مادرها این بود که چطور می‌شود با این مشکل مقابله کرد. امیدواریم مقاله پیش رویتان در این زمینه کمک کوچکی به والدین عزیزمان بکند.

افت تحصیلی چیست؟

افت تحصیلی یعنی آنکه دانش‌آموز در درس و مدرسه به مشکل بخورد. این مشکل می‌تواند مربوط به یکی از درس‌های او باشد یا تمام آن‌ها. در چنین شرایطی نمرات کودک یا نوجوان ممکن است به‌سرعت سقوط کند یا آنکه در طول زمان آرام‌آرام دچار افت شود.

نشانه های افت تحصیلی

بعضی از نشانه‌هایی که با دیدن آن‌ها می‌توانیم احتمال دهیم که فرزندانمان دچار افت تحصیلی شده‌اند عبارت هستند از:

• تمایل نداشتن کودک یا نوجوان برای رفتن به مدرسه یا بعضی از کلاس‌ها
• مشکل داشتن در انجام تکالیف درسی یا بی‌میلی به تحویل دادن تکالیف انجام‌شده به معلم
• گرفتن نمرات پایین در یک یا چند درس
• بی‌میلی به صحبت درباره مدرسه یا نشان دادن کارنامه و گزارش درسی
• شکایت کودک یا نوجوان از اینکه نمی‌تواند با معلم پیش برود یا آنکه سر کلاس حوصله‌اش سر می‌رود

علل افت تحصیلی دانش آموزان

افت تحصیلی بچه‌ها می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد. اگر بخواهیم به‌طور خلاصه به چند دلیل معمول اشاره کنیم، از این‌ها می‌توانیم نام ببریم:

• هدف قلدری قرار گرفتن، که نمی‌گذارد کودک روی درس و مشق تمرکز کند یا با خیال راحت سر کلاس برود
• عزت‌نفس پایین یا کمال‌گرایی شدید
• کم‌خوابی یا بدخوابی در طول شب
• دچار بودن به اختلالات یادگیری، مانند دیسلکسیا (مشکل در خواندن و نوشتن)
• تغییری بزرگ در زندگی یا رخ‌دادن اتفاقی ناگوار در خانواده، مانند نقل‌مکان به خانه‌ای جدید یا مرگ عزیزان

اما بگذارید بحث را بیشتر باز کنیم. اگر عوامل افت تحصیلی را دسته‌بندی کنیم، بعضی از آن‌ها عوامل خارجی هستند، مثل: دشوار بودن موضوع درس، ارتباط برقرار نکردن با سبک تدریس معلم و مشکلاتی که در محیط خانه وجود دارد. یا ممکن است مسئله از نگرش و رفتار دانش‌آموز سرچشمه بگیرد؛ مثلا شاید انجام ندادن تکالیف در خانه یا بی‌توجهی به درس در سر کلاس باعث افت تحصیلی دانش‌آموز شده باشد. بعضی علل هم به مشکلات شخصی برمی‌گردند، مثل: اضطراب امتحان یا مشکل عدم تمرکز.

در ادامه درباره این مشکلات صحبت می‌کنیم:

عوامل خارجی

عوامل خارجی که روی نمرات بچه‌ها تاثیر می‌گذارند عملا از کنترل ما خارج هستند. مثلا اگر روش تدریس معلم چنگی به دل نمی‌زند یا درسی خیلی دشوار است، شاید حتی فرزندتان مجبور شود مدرسه یا رشته تحصیلی خود را عوض کند. 

عوامل خارجی معمول این‌ها هستند:

دشواری بیش‌ ازحد درس

ممکن است درسی برای فرزندتان بیش‌ازاندازه سخت باشد. گاهی سرعت تدریس خیلی بالا است و دانش‌آموز نمی‌تواند خودش را به آن برساند. در مواردی هم مشکل پایه‌ای است و از درست یاد نگرفتن درس‌های قبلی یا ضعف در سال‌های تحصیلی گذشته ناشی می‌شود.

با آنکه در دانشگاه می‌شود خیلی از واحدهای درسی بدقلق را با شرایطی حذف کرد، ولی در مدرسه اوضاع متفاوت است. در مدرسه شاید لازم شود معلم را در جریان بگذارید که فرزندتان با شیوه تدریس او مشکل دارد. حتی ممکن است به کتاب‌های کمک‌آموزشی یا تدریس خصوصی نیاز پیدا کنید.

ضعف معلم در تدریس

شغل معلمی قطعا کار هرکسی نیست. بعضی از آموزگارها لحن یا لهجه خاصی دارند که درک صحبت‌هایشان را سخت می‌کند. یک سری از معلم‌ها نمی‌توانند مسائل را با زبانی ساده تدریس کنند و گروهی دیگر هم رسما حال‌ و حوصله توضیح دادن مطالب یا تکرار حرف‌هایشان را ندارند.

گاهی معلم از شاگرد خاصی خوشش نمی‌آید و کار به افت نمرات آن دانش‌آموز می‌کشد. در مواردی هم عکس این مسئله پیش می‌آید و دید منفی دانش‌آموز نسبت به معلمی خاص ممکن است باعث شود که در کلاس توجهی به درس نداشته باشد.

مشکل داشتن با معلم می‌تواند نمره خوب گرفتن را به کار دشواری تبدیل کند، ولی دلیل نمی‌شود که دانش‌آموز ناامید شود. از آنجا که در مدرسه برخلاف دانشگاه نمی‌شود درس را در ترم بعدی با استاد دیگری برداشت، اینجا هم شاید لازم شود دست‌به‌دامن محتوای آموزشی مختلف و کلاس خصوصی شویم.

مناسب نبودن محیط مطالعه

بعضی دانش‌آموزها برای مطالعه در خانه مشکل دارند. گاهی این مشکل به‌خاطر سروصدای زیاد است و گاهی هم نبودِ فضای مناسب برای مطالعه و انجام تکالیف.

در چنین وضعیتی، احتمالا فرزندتان ناچار خواهد شد تکالیف و مطالعه‌اش را بیشتر در خودِ مدرسه یا کتابخانه انجام دهد.

دید منفی نسبت به تحصیل

اگر دانش‌آموز به مدرسه و درس خواندن، دید منفی داشته باشد، ممکن است دچار افت تحصیلی شود. 

این دید منفی می‌تواند شامل چنین مواردی باشد:

نداشتن انگیزه

گاهی کودک یا نوجوان انگیزه کافی را برای موفقیت در تحصیل ندارد. یکی از دلایل این مسئله می‌تواند آن باشد که او به‌عنوان یک دانش‌آموز، آرزو و هدفی ندارد که با رفتن به مدرسه برایش محقق شود. شاید هم او در نشستن سر کلاس سودی نمی‌بیند. البته باید تا اندازه‌ای به آن‌ها حق داد؛ فکر می‌کنیم همه‌مان نمونه‌هایی از این دست را بارها و بارها دیده‌ایم.

انجام ندادن تکالیف

یکی از اصلی‌ترین دلایلی که باعث می‌شود دانش‌آموز در درسی لنگ بزند، آن است که به مطالعه یا انجام تکالیف درسی‌اش تمایلی نداشته باشد.

بی‌توجهی به کلاس درس

بعضی دانش‌آموزها اغلب از کلاس‌های مدرسه غیبت می‌کنند. گروهی دیگر هم در کلاس حضور دارند، ولی فکر و ذکرشان چندان معطوف به درس نیست. بعضی بچه‌ها هم رسما سر کلاس حواسشان به هیچ‌چیز نیست و تنها وقت تلف می‌کنند.

انواع دیگر دید منفی

در بحث دید منفی نسبت به درس، موارد دیگری هم وجود دارند؛ مواردی مانند:

• عصبانیت از والدین
• ترس از موفقیت
• علاقه‌نداشتن به درس
• علاقه‌نداشتن به مدرسه
• بی‌حوصلگی و خستگی

مشکلات شخصی

بعضی از مشکلات شخصی دردسر ساز عبارتند از:

اهمال‌کاری

دانش‌آموزهایی هستند که مرتبا کارهای مدرسه، مثل نوشتن مشق و مطالعه برای امتحان را پشت گوش می‌اندازند و به‌جای آن سرگرم کارهای دیگری می‌شوند. اغلب هم بهانه‌هایشان برای طفره‌رفتن از درس خواندن، تمامی ندارد. این اهمال‌کاری یا به تعویق انداختن کارها عادتی است که به‌سختی می‌شود بر آن غلبه کرد.

مشکل با امتحان دادن

نمره شاید معیار بی‌نقصی برای نشان‌دادن وضعیت درسی دانش‌آموزها نباشد؛ یکی به‌خاطر آنکه ممکن است فرد در امتحانات یا فعالیت کلاسی نتواند نتیجه زحماتش را آن‌طور که باید به نمایش بگذارد. 

مشکل دانش‌آموز با امتحان دادن یا خجالت کشیدن از شرکت در فعالیت کلاسی می‌تواند باعث شود که عملکرد او در حد انتظار نباشد و نمراتش افت کنند. البته معلم‌ها معمولا تشخیص می‌دهند که این نمرات پایین از کم تلاش کردن ناشی نمی‌شوند.

بد امتحان دادن به‌خاطر درس نخواندن یا توجه کافی نداشتن که قابل‌قبول نیست، ولی اگر پای مشکلات دیگری در میان باشد چه؟ شاید فرزندتان دچار ضعف عزت‌ نفس یا کمبود اعتماد به‌ نفس شده باشد یا اضطراب امتحان مانع می‌شود که او خوب آزمون بدهد. چنین مشکلاتی می‌توانند باعث شوند که حتی با زیاد درس خواندن و سعی و تلاش فراوان، دانش‌آموز به نمره‌ای که حقش را دارد نرسد.

چگونه افت تحصیلی را جبران کنیم؟

با تعدادی از علل افت درسی و چند راه‌حل ساده برای مقابله با آن‌ها آشنا شدیم. حالا نوبت به جزئیات راه‌های جبران افت تحصیلی می‌رسد.

برای کمک به رفع افت درسی فرزندتان می‌توانید این کارها را انجام دهید:

• اگر فرزندتان کم‌سن‌وسال است، از قبل از ثبت‌نام در مدرسه، او را برای این دوران آماده کنید. برای او داستان کودکانه و متن‌های مناسب دیگر بخوانید. کمکش کنید تا اسامی رنگ‌ها، اشکال هندسی، اعداد و حروف الفبا را یاد بگیرد. شمردن را یادش بدهید؛ همین‌طور نوشتن اسمش و کشیدن شکل‌های هندسی را. این کارها باعث می‌شوند که کودک مهارت‌هایی را که در مدرسه لازمش خواهند شد یاد بگیرد؛ ضمن اینکه تا اندازه‌ای به فرآیند یادگیری در محیط‌های آموزشی عادت خواهد کرد.
• هر روز از فرزندتان درباره مدرسه بپرسید. ببینید که اوضاع و احوال آنجا چطور است. بچه‌های بزرگ‌تر ممکن است نسبت به کوچک‌ترها کمتر درباره اتفاقات مدرسه صحبت کنند؛ مثلا آن‌ها ممکن است از کلاس مورد علاقه‌شان حرف بزنند، ولی به درسی که در آن مشکل دارند اشاره‌ای نکنند. می‌توانید به دلبندتان یادآوری کنید که بعضی درس‌ها ذاتا مشکل هستند و این جای نگرانی ندارد. مسئله مهم آن است که فرزندتان از تلاش دست نکشد. افت تحصیلی ممکن است تا چند سال دانش‌آموز را درگیر خودش کند. صبر داشته باشید و کمک کنید تا فرزندتان دید مثبت خود را حفظ کند.
• در جلسات انجمن اولیا و مربیان و جلسات مشابه شرکت کنید. این فرصتی است تا با معلمین فرزندتان دیداری داشته باشید، با آن‌ها صحبت کنید و احیانا نگاهی هم به فضای کلاس بیندازید. در این جلسات می‌توانید در جریان وضعیت درسی فرزندتان قرار بگیرید و ببینید که در هر درس، چه عملکردی دارد. در این‌ میان اگر فرزندتان مشکل تحصیلی خاصی دارد، می‌توانید درباره راه‌حل‌های احتمالی با معلم‌ها و مسئولین مدرسه مشورت کنید. مثلا شاید امکان ضبط صدای آموزگار در حین تدریس وجود داشته باشد یا دانش‌آموز دیگری بتواند از مطالب ارائه‌شده سر کلاس، برای فرزندتان یادداشت بردارد. مورد دیگری که احتمالا می‌شود از مسئولین پرسید، آن است که آیا آن‌ها متوجه شده‌اند که احیانا فرزندتان مورد قلدری قرار گرفته است یا خیر. آن‌ها همچنین می‌توانند در مورد انجام آزمایش، برای تشخیص ابتلای احتمالی کودک به اختلال‌های یادگیری، شما را راهنمایی کنند. 
• روتینی روزانه برای تکالیف مدرسه در نظر بگیرید. ساعاتی مشخص از شبانه‌روز را برای مشق شب تعیین کنید. اگر تکلیفی حجیم و طولانی است، شاید بهتر باشد آن را به چند بخش تقسیم کنید تا فرزندتان راحت‌تر انجامش دهد. همین کار را در مورد مطالعه هم می‌شود انجام داد. اگر کودک تمرکز کافی ندارد، بگذارید در بازه‌های زمانی کوتاه درس بخواند. تشویقش کنید که زمانی که خستگی بر او غلبه کرد، استراحت کوتاهی داشته باشد، ولی بعد از آن دوباره سر درسش برگردد. خوب است پس از آنکه کودک تکالیفش را انجام داد، نگاهی به آن‌ها بیندازید. همچنین بیشتر از تلاش و زحمات فرزندتان تعریف‌ و تمجید کنید
• در رعایت نظم و ترتیب به او کمک کنید. به فرزندتان یاد دهید که قبل از رفتن به رختخواب، تمام کتاب‌ها، دفترها و تکالیف انجام‌شده‌اش را جمع کند و برای روز بعد در کیف مدرسه بگذارد. این‌طوری از جا ماندن تکالیف و کتاب‌هایش جلوگیری می‌کنید.
• اگر لازم است، برای او معلم خصوصی بگیرید. ممکن است فرزندتان در درسی یا درس‌هایی، با انرژی و زمانی که معلمین مدرسه برای او می‌گذارند، کارش راه نیفتد. معلم خصوصی می‌تواند در درک بهتر مفاهیم و حل مسائل درسی به فرزندتان کمک کند. اگر دلبندتان اختلال یادگیری خاصی دارد، شاید نیاز شود دنبال معلمی باشید که از تجربه کافی در این زمینه برخوردار است.
• حواستان به خواب دلبندتان باشد. خواب شبانه کافی و باکیفیت به دانش‌آموز کمک می‌کند که تمرکز بهتری در مدرسه داشته باشد. برعکس، اگر او اگر کم‌خوابی داشته باشد ممکن است حتی سر کلاس خوابش ببرد. برای رفتن کودک به رختخواب، زمان مشخصی را در نظر بگیرید. طبیعتا شب‌هایی که فردایش مدرسه دارد، زودتر باید بخوابد. محل خواب کودک باید ساکت و تاریک باشد. تا جای ممکن، نگذارید قبل از خواب پای رایانه یا تلویزیون بنشیند و با موبایل کلنجار برود. نور ساطع‌شده از صفحه‌ نمایش این وسایل ممکن است نگذارد او راحت و خوب بخوابد.
• به تغذیه سالم و متعادل کودک اهمیت بدهید. مواد غذایی سالم به بچه‌ها کمک می‌کنند که در طول روز، تمرکز خود را حفظ کنند. میوه، سبزیجات، گوشت کم‌چربی، ماهی، محصولات لبنی کم‌چرب، نان‌های سبوس‌دار و حبوبات پخته از جمله این مواد غذایی سالم هستند. برای آنکه برنامه غذایی سالمی برای خودتان و فرزندتان تدارک ببینید، می‌توانید از پزشک خانوادگی خود کمک بگیرید. نگذارید فرزندتان بدون صرف صبحانه به مدرسه برود. برای او چاشت سالم هم بگذارید یا بگویید که خودش خوراکی سالمی از بیرون تهیه کند.
• استفاده او از تکنولوژی را محدود کنید. یکی از راه‌های محدود کردن استفاده کودکان و نوجوانان از تکنولوژی، تعیین اسکرین تایم (Screen time) است. اسکرین تایم به مجموع زمانی گفته می‌شود که کودک می‌تواند در طول روز پای تلویزیون، رایانه، گوشی موبایل و کنسول‌های بازی بنشیند. تعیین اسکرین تایم مناسب اهمیت زیادی دارد و کمک می‌کند که فرزندتان هر روز خواب، تحرک و معاشرت به‌اندازه داشته باشد. برای تعیین اسکرین تایم مناسب می‌توانید از پزشک اطفال کمک بگیرید. معمولا در آن‌سوی آب‌ها برای بچه‌های ۲ تا ۵ ساله روزی یک ساعت اسکرین تایم در نظر می‌گیرند و برای کودکان ۶ ساله و بالاتر، این مقدار به دو ساعت در روز می‌رسد.
• فرزندتان را به ورزش روزانه تشویق کنید. ورزش منظم و هرروزه ذهن آدم را باز می‌کند؛ ضمن اینکه می‌تواند کیفیت خواب را بالا ببرد. یک ساعت ورزش در روز برای بچه‌ها مناسب به نظر می‌رسد. اگر روزانه به‌طور خانوادگی ورزش کنید که بهتر هم هست؛ ورزش‌هایی مثل: پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و… 
• اگر لازم بود، به پزشک مراجعه کنید. در چنین مواردی با پزشک اطفال یا روانشناس/روانپزشک کودک مشورت کنید: اگر فرزندتان به مشکلات جدیدی در مدرسه دچار شده است یا مشکلات قبلی او شدیدتر شده‌اند؛ اگر عصبانیت، افسردگی یا ناامیدی دارد و اگر خودتان سوالی درباره وضعیت سلامتی روان یا جسم او دارید.

شما چه راه‌های دیگری برای جبرات افت تحصیلی کودکان می‌شناسید؟ به نظر شما چه علت دیگری برای این مشکل وجود دارد؟ لطفا برای ما در قسمت نظرات بنویسید.

منابع:

drugs

school-for-champions