هرآنچه که باید درباره بلوغ زودرس پسران و دختران بدانید

یکی از نگرانی‌های والدین در سنین پیش از بلوغ دچار شدن فرزندانشان به بلوغ زودرس است، در این مقاله علل، علائم و نحوه‌ی جلوگیری از بلوغ زودرس را بررسی می‌کنیم.

 معمولا بعضی والدین وقتی با مشکل بلوغ زودرس فرزندانشان روبرو می‌شوند دچار نگرانی از علت آن می‌شوند، در اصل علت به‌وجود آمدن بلوغ زودرس به طور دقیق مشخص نیست. شرایط خاص مانند عفونت، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌های مغزی و یا صدمات، به ندرت می‌توانند باعث ایجاد بلوغ زودرس شوند. درمان بلوغ زودرس شامل استفاده از داروهای خاص است که باعث به تاخیر‌انداختن سرعت رشد و جلوگیری از رسیدن به بلوغ زودرس در کودکان می‌شود. 

بلوغ زودرس چیست؟

بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کودک خیلی زودتر از موعد، شروع به تغییر می‌کند و به یک فرد بالغ تبدیل می‌شود. هنگامی‌که بلوغ برای دختران قبل از 8 سالگی و برای پسران قبل از 9 سالگی شروع شود، می‌گوییم بلوغ زودرس اتفاق افتاده است. 

بلوغ شامل رشد سریع ماهیچه‌ها و استخوان‌هاست. تغییر در شکل، ‌اندازه بدن و توانایی بدن مانند تولید مثل، از جمله علائم دیگر بلوغ می‌باشند.

نشانه‌های بلوغ زودرس در پسران

بلوغ زودرس در پسران ممکن است در سنین قبل از 9 سالگی رخ می‌دهد، و دارای چنین علائمی است.

• بزرگ شدن بیضه‌ها و آلت تناسلی در پسران 
• رشد موهای صورت و عوض شدن صدا در پسران
• رشد موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی
• رشد سریع کودک
• بروز آکنه
• استشمام بوی بدن بزرگسالان در کودک 

نشانه‌های بلوغ زودرس در دختران

بلوغ زودرس در دختران ممکن است که قبل از سن 8 سالگی رخ بدهد و والدین ممکن است این نشانه‌ها و علائم را در فرزند خود مشاهده کنند.

• رشد پستان در دختران 
• اتفاق افتادن اولین پریود در دختران بسیار زودتر از همسالانشان
• رشد موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی
• رشد سریع کودک
• بروز آکنه در صورت
• احساس کردن بوی بدن بزرگسالان در کودک 

علت بروز بلوغ زودرس در کودکان

برای اینکه در رابطه با عوامل ایجاد کننده بلوغ زودرس اطلاعات کسب کنیم، باید ابتدا بدانیم که چه عواملی باعث شروع بلوغ در کودکان می‌شوند. مغز با تولید یک نوع هورمون به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GNRH) فرآیند بلوغ را شروع می‌کند. 

غده هیپوفیز یک غده لوبیایی شکل بوده که در پایه مغز تمامی ‌انسان‌ها وجود دارد. هنگامی‌که این هورمون به غده هیپوفیز می‌رسد، هورمون‌های بیشتری در تخمدان‌های خانم‌ها (هورمون استروژن) و هورمون‌های بیشتری در بیضه‌های مردان (هورمون تستوسترون)‌ترشح می‌شوند. 

هورمون استروژن در رشد خصوصیات جنسی بانوان نقش دارد. هورمون تستوسترون نیز باعث رشد خصوصیات جنسی آقایان می‌شود.  اینکه چرا روند شروع بلوغ در برخی از کودکان زودتر از موعد اتفاق می‌افتد، به بلوغ مرکزی زودرس محیطی و بلوغ زودرس مرکزی بستگی دارد. در واقع، بلوغ زودرس به دو دسته بلوغ زودرس محیطی و مرکزی تقسیم‌بندی می‌شوند.

بلوغ زودرس مرکزی 

بلوغ زودرس مرکزی دارای علت مشخصی نیست. در بلوغ مرکزی اولیه، بلوغ خیلی زودتر از موعد شروع می‌شود. برای اکثر کودکانی که با این شرایط دست و پنجه نرم می‌کنند، هیچ مشکل خاص پزشکی وجود ندارد. از این رو، دلیل بلوغ زودرس مرکزی قابل شناسایی نیست. در موارد نادر، ممکن است بلوغ مرکزی زودرس به دلایل زیر اتفاق بیفتند. 

• وجود تومور در مغز یا نخاع (واقع در سیستم عصبی مرکزی)
• وجود نقص در مغز در بدو تولد، مانند وجود مایعات اضافی در مغز (هیدروسفالی) یا تومور غیر سرطانی (هامارتوما)
• تابش اشعه به مغز یا نخاع
• آسیب وارد شده به مغز یا نخاع
• وجود سندرم McCune-Albright: این سندرم یک بیماری ژنتیکی نادر است که بر استخوان‌ها و رنگ پوست تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد مشکلات هورمونی می‌شود.
• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال: این مشکل گروهی از اختلالات ژنتیکی است که باعث تولید هورمون غیر طبیعی توسط غدد فوق کلیوی می‌شوند.
• کم کاری تیروئید: این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید هورمون‌های کافی تولید نمی‌کند.

بلوغ زودرس محیطی 

هورمون استروژن و یا تستوسترون باعث بروز بلوغ زودرس محیطی می‌شوند. بلوغ زودرس محیطی جزء انواع بلوغ زودرس بوده که احتمال رخ دادن آن پایین است. در این شرایط، تغییر در ‌ترشح هورمون در مغز کودک شما، باعث شروع بلوغ زودرس زودتر از موعد می‌شود. بلوغ زودرس محیطی دارای علت مشخصی است. علت این مشکل، وجود مشکلات مختلف در تخمدان‌ها، غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی است که باعث آزاد شدن استروژن و تستوسترون می‌شوند. دخترانی که بلوغ زودرس محیطی را تجربه می‌کنند، ممکن است همراه با این مشکل، کیست تخمدان و تومورهای تخمدان را نیز تجربه کنند.

بلوغ زودرس محیطی ممکن است برای دختران و پسران ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد.

• وجود تومور در غدد فوق کلیوی یا در غده هیپوفیز باعث‌ترشح استروژن یا تستوسترون می‌شود.
• وجود سندرم McCune-Albright که باعث تاثیر بر رنگ پوست و استخوان‌ها می‌شود و باعث ایجاد مشکلات هورمونی می‌گردد.
• قرار گرفتن در معرض منابع خارجی استروژن یا تستوسترون، مانند کرم یا پمادها

در برخی از موارد، بلوغ زودرس محیطی در پسران به دلایل زیر رخ می‌دهد.  

• وجود تومور در سلول‌هایی که باعث ایجاد اسپرم (سلول‌های جوانه زنی) می‌شوند. 
• وجود تومور در سلول‌هایی که تستوسترون تولید می‌کنند (سلول‌های لیدیگ).
• وجود یک اختلال نادر به نام Precocity جنسی که در اثر وجود یک نقص در یک ژن ایجاد می‌شود. این اختلال نادر می‌تواند منجر به تولید اولیه تستوسترون در پسران زودتر از موعد و در بین سنین 1 تا 4 سال شود.

عوامل موثر در بروز بلوغ زودرس

عواملی که خطر ابتلا به بلوغ زودرس کودکان را افزایش می‌دهند، شامل:

• جنسیت

دختران بیشتر از پسران بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند.

• نژاد

به نظر می‌رسد که بلوغ زودرس بیشتر بر روی کودکانی که دارای نژادهای آمریکایی و آفریقایی می‌باشند، اثر می‌گذارد. 

• چاقی

کودکانی که دارای اضافه وزن هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بلوغ زودرس قرار می‌گیرند. 

• قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی 

در صورتی که کودک در تماس با یک کرم استروژن یا تستوسترون قرار بگیرد، احتمال بلوغ زودرس در وی افزایش پیدا می‌کند. همچنین، در صورت مصرف داروهای حاوی هورمون مانند داروهای مربوط به بزرگسالان و مکمل‌های تغذیه ای، احتمال بروز بلوغ زودرس افزایش پیدا می‌کند. 

• داشتن شرایط پزشکی خاص 

در صورتی که کودک دارای مشکلات پزشکی مختلف مانند سندرم مک کین آلبرایت یا‌ هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (یک بیماری که باعث تولید غیر طبیعی هورمون‌های مردانه می‌شود)، کم کاری تیروئید باشد، احتمال بلوغ زودرس افزایش پیدا می‌کند. 

• پرتودرمانی سیستم عصبی مرکزی

در صورتی که کودک در معرض پرتودرمانی برای درمان تومورها و یا لوسمی‌قرار بگیرد، احتمالا خطر ابتلا به بلوغ زودرس افزایش پیدا می‌کند.

بلوغ زودرس چه عوارضی دارد؟

از جمله عوارض احتمالی بلوغ زودرس عبارتند از:

• کوتاه قد شدن کودکان 

در ابتدا ممکن است که کودک مبتلا به بلوغ زودرس، رشد سریعی داشته باشد و نسبت به هم سن و سال‌های خودش، بلند قدتر به نظر برسد. اما به دلیل اینکه استخوان‌ها سریع‌تر از حد معمول بالغ می‌شوند و رشد می‌کنند، احتمالا این کودکان در بزرگسالی قد کوتاهی خواهند داشت. 

بهترین روش برای جلوگیری از کوتاه قد شدن کودکان این است که درمان اولیه بلوغ زودرس انجام شود. به ویژه زمانی که کودک هنوز در سنین اولیه خردسالی قرار دارد. در این صورت، می‌توان به کودکان دارای بلوغ زودرس کمک کرد که در بزرگسالی قد بلندتری داشته باشند.  

• مشکلات اجتماعی و عاطفی

دختران و پسرانی که زودتر از موعد بلوغ را تجربه می‌کنند، ممکن است نسبت به تغییراتی که در بدنشان رخ می‌دهند، آگاهی پیدا کنند. این موضوع بر عزت نفس کودکان تاثیر می‌گذارد و می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی کودکان و یا کشانده شدن آن‌ها به سمت سیگار و مواد مخدر را افزایش دهد. 

جلوگیری از بلوغ زودرس

برخی از عوامل خطر ابتلا به بلوغ زودرس کودکان را مانند جنس و نژاد نمی‌توان تغییر داد. اما برخی از کارها نیز وجود دارند که شما می‌توانید برای کاهش ریسک ابتلای فرزندتان به بلوغ زودرس انجام دهید، از جمله:

• دور نگه داشتن فرزند خود از منابع خارجی حاوی استروژن و تستوسترون: مانند داروهای تجویز شده برای بزرگسالان در خانه یا مکمل‌های غذایی حاوی استروژن یا تستوسترون
• تشویق فرزند خود برای حفظ وزن سالم

تشخیص بلوغ زودرس

برای تشخیص بلوغ زودرس کودکان ممکن است که پزشک کارهای زیر را انجام دهد.

• تاریخچه پزشکی کودک و خانواده او را مرور کند. 
• معاینه فیزیکی انجام دهد. 
• درخواست انجام آزمایش خون برای ‌اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها بدهد. 
• از اشعه ایکس برای تشخیص سن رشد استخوان‌های کودک کمک بگیرد. برای این کار، معمولا از تصاویر پزشکی و تشخیصی بر پایه اشعه ایکس جهت گرفتن عکس از دست و مچ دست کودک استفاده می‌شود تا تشخیص داده شود استخوان‌های کودک سریع‌تر از موعد در حال رشد هستند یا خیر! 

تعیین نوع بلوغ زودرس

پزشک پس از تشخیص بلوغ زودرس در کودک، باید نوع بلوغ زودرس را نیز تشخیص دهد. برای انجام این کار، یک آزمایش خاص به نام تست تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GNRH) انجام می‌شود. در این نوع آزمایش، نمونه خون از کودک گرفته می‌شود و سپس در رابطه با وجود هورمون گنادوتروپین در خون کودک، بررسی‌های لازم انجام می‌شود. 

کودکانی که مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی می‌باشند، با مشکل افزایش سطح برخی از هورمون‌ها مواجه هستند. چرا که هورمون گنادوتروپین (GNRH) در این کودکان، باعث افزایش سطح هورمون‌های دیگر در بدن می‌شود. اما کودکانی که مبتلا به بلوغ زودرس محیطی هستند، دارای سطح هورمون‌های یکسان می‌باشند. 

آزمایش‌های خاص برای تشخیص بلوغ زودرس مرکزی

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی  (MRI) 
•  MRI مغزی یک روش خوب برای تشخیص بلوغ زودرس مرکزی است. این روش معمولا برای کودکانی که بلوغ مرکزی اولیه دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد تا ناهنجاری‌های مغزی که باعث شروع زودهنگام بلوغ می‌شوند ، بررسی شوند.
• تست تیروئید

یکی دیگر از روش‌های تشخیص بلوغ زودرس مرکزی، انجام دادن تست تیروئید است. پزشک ممکن است تست تیروئید را انجام دهد تا در رابطه با نشانه‌های کم کاری تیروئید بررسی‌های لازم صورت گیرد. از جمله علائم کم کاری تیروئید می‌توان به خستگی، لاغری و کاهش وزن، افزایش حساسیت به سرما، یبوست، افت عملکرد درسی کودک، رنگ پریده شدن پوست  و خشک شدن آن را نشان دهد.

آزمایش‌های خاص برای تشخیص بلوغ زودرس محیطی

برخی از آزمایش‌ها وجود دارند که باید برای تشخیص بلوغ زودرس محیطی کودکان مورد توجه قرار گیرند. به طور مثال، ممکن است که پزشک آزمایش خون را برای بررسی سایر هورمون‌ها انجام دهد. یا دختران می‌توانند برای تشخیص بلوغ مرکزی زودرس از سونوگرافی برای بررسی کیست تخمدان‌ها و تومور کمک بگیرند.  

آیا بلوغ زودرس درمان می شود؟

هدف اصلی درمان بلوغ زودرس کودکان این است که کودک در سن بزرگسالی قد عادی و معمول داشته باشد. 

درمان بلوغ زودرس کودکان به علت بروز این مشکل بستگی دارد. با این حال، در برخی از مواقع ممکن است هیچ علت قابل شناسایی برای بلوغ زودرس کودکان وجود نداشته باشد. حتی ممکن است که کودک بسته به سن خود و پیشرفت بلوغ زودرس، نیازی به مداخلات درمانی نداشته باشد. به همین خاطر، ممکن است که پزشک بخواهد چندین ماه مشکل کودک را بررسی کند تا در نهایت رشد و پیشرفت بلوغ را در کودک تشخیص دهد. 

درمان بلوغ زودرس مرکزی 

بلوغ زودرس مرکزی دو روش درمانی دارد که یکی به دارو درمانی و دیگری به روش جراحی نیاز دارد.

روش اول درمان بلوغ زودرس مرکزی:

بیشتر کودکانی که مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی هستند، دارای وضعیت پزشکی حادی نمی‌باشند. این کودکان می‌توانند با دارو، به خوبی درمان شود. برای درمان دارو بلوغ زودرس مرکزی، نیاز است که به صورت ماهانه داروی خاصی مانند لوپرولید استات (Lupron Depot) یا Triptorelin و یا Kit Triptodur به کودک تزریق شود. این داروها می‌توانند بسته به نظر پزشک در فواصل طولانی‌تری مورد استفاده قرار گیرند. 

کودک تا زمان رسیدن به سن طبیعی بلوغ، ممکن است این داروها را دریافت کند. معمولا پس از گذشت 16 ماه از متوقف کردن دارو، روند بلوغ کودکان دوباره آغاز می‌شود. 

روش دوم درمان بلوغ زودرس مرکزی:

یکی دیگر از روش درمانی برای بلوغ مرکزی اولیه، کاشت هیسترلین (Supprelin LA) است. این روش درمانی برای بلوغ زودرس مرکزی موثر بوده و دیگر مشکل درد و ناراحتی تزریق داروها را به صورت منظم ندارد. البته این روش درمانی، نیاز به انجام یک عمل جراحی ساده دارد. برای کاشت هیسترلین، نیاز است که یک برش روی ناحیه داخلی بازوی فوقانی زده شود تا ایمپلنت در زیر پوست کودک قرار گیرد. 

این روش درمانی، تا یک سال دوام دارد. پس از گذشت یک سال، نیاز است که ایمپلنت کاشته شده برداشته شود و در صورت نیاز با یک ایمپلنت دیگر جایگزین شود. 

درمان بیماری زمینه‌ای که منجر به بلوغ زودرس کودک می‌شود

در صورتی که یک بیماری یا وضعیت پزشکی خاص باعث بلوغ زودرس فرزند شما شود، درمان بلوغ زودرس ابتدا باید با درمان آن وضعیت پزشکی آغاز شود. اگر کودک دارای تومور باشد که هورمون‌های اضافه تولید می‌کند، باید ابتدا تومور برداشته شود. در این حالت، بلوغ زودرس متوقف خواهد شد. 

چگونه از کودکی که دچار بلوغ زودرس شده است حمایت کنیم؟

کودکانی که مبتلا به بلوغ زودرس هستند، ممکن است متفاوت از همسن و سال‌های خودشان باشند. اگرچه مطالعات کمی‌در رابطه با اثرات عاطفی بلوغ زودرس در کودکان وجود دارد؛ اما ممکن است این احساس متفاوت بودن در کودکان دارای بلوغ زودرس، باعث ایجاد مشکلات مختلف عاطفی و اجتماعی شود. به طور مثال، کودکان دارای بلوغ زودرس، علاقه مند به تجربه کردن لذت‌های جنسی هستند. شما نیز به عنوان والدین کودکان دارای بلوغ زودرس، ممکن است در مقابله با رشد سریع کودک خود مشکل داشته باشید و نگران باشید. 

اگر شما و کودکتان در رابطه با بلوغ زودرس با مشکل روبرو هستید، بهتر است در جلسات مشاوره‌ای شرکت کنید. مشاوره روانشناختی می‌تواند به کودک و شما و حتی خانواده شما کمک کند تا چالش‌ها، مسائل و احساساتی که به همراه بلوغ زودرس کودکان می‌باشند را شناسایی کنید و آن‌ها را حل نمایید. اگر نمی‌توانید یک مشاور یا روانشناس خوب پیدا کنید، بهتر است که با اعضای تیم مراقبت‌های بهداشتی شهر محل سکونت خود صحبت کنید تا راهنمایی شوید. 

شما چه تجربیات یا نظری درباره‌ی  بلوغ زودرس کودکان دارید، لطفا با نوشتن  نظرات خود در کامنت، تجربیات‌تان را با دیگران به اشتراک بگذارید .

منبع: mayoclinic