چگونه جلوی دعوای خواهر و برادرها را در کودکی بگیریم؟

هیچ‌چیز در دنیا جای خواهر و برادر را نمی‌گیرد، ولی از طرفی خواهر و برادرها کم توی سر و کله هم نمی‌زنند! بیایید در این مقاله در دانزی دلایل جنگ و دعواهای خواهر و برادر و راه‌های کنترل آن نگاهی بیندازیم.

دلایل دعوای خواهر و برادر چیست؟ 

دعوا و اختلاف‌نظر در بین خواهر و برادرها طبیعی و بسیار رایج است. بحث‌وجدل به بچه‌ها یاد می‌دهد چطور باید با هم کنار بیایند و مشکلاتشان را حل کنند و حتی کمک می‌کند جایگاه خودشان را در خانواده پیدا کنند. دعوا و مشاجره زمانی شدید و خطرناک می‌شود که اختلاف‌نظر حالتی پرخاشگرانه پیدا کند؛ مثلا کار به داد و فریاد و درگیری فیزیکی بکِشد. به‌خاطر آنکه بچه‌ها تجربه کافی در کنترل احساسات ندارند، چنین اتفاقی غیرعادی نیست.

جنگ‌ودعواهای کودکانه دلایل مختلفی می‌توانند داشته باشند: ناعادلانه دیدن موقعیت، به دست آوردن چیزی که کودک فکر می‌کند حق او است، احساس درک نشدن و دید متفاوت داشتن به یک قضیه.

تاثیر محیط بر دعوای خواهر و برادر

کودکان با مشاهده و تکرار کردن رفتارهایی که در محیط می‌بینند، یاد می‌گیرند که باید با «تفاوت‌ها» چه برخوردی داشته باشند و از رفتارهای مثبت و منفی الگوبرداری می‌کنند. موارد زیر احتمال پرخاشگری و دعوای فیزیکی را در بچه‌ها افزایش می‌دهد:

• اینکه مدام شاهد پرخاش افراد به یکدیگر باشند؛ به‌ویژه از سوی والدین، برادران و خواهران بزرگ‌تر و دوستان
• اینکه بتوانند با درگیری و جنگ‌ و دعوا راه‌انداختن به خواسته‌های خود برسند
• تماشای زیاد محتوای خشونت‌آمیز از تلویزیون، سینما و بازی‌های رایانه‌ای؛ به‌ویژه اگر خلق‌ و خوی عصبی داشته باشند

کودکان این رفتارها را از سنین بسیار پایین یاد می‌گیرند، اما شاید تا پیش از سن ۲ یا حتی ۳ سالگی، آن‌ها را بروز ندهند.

 

تاثیر والدین بر دعوای خواهر و برادر

طبیعتا الگوی اصلی بچه‌های کوچک والدین هستند. اگر فرزندتان ببیند که شما اختلافات را به‌شکلی مثبت حل‌وفصل می‌کنید، او هم یاد می‌گیرد که چنین رفتاری داشته باشد. 

با این کارها می‌توانید رفتار خوب را الگوسازی کنید:

• گفتگو با آرامش، با کسی که نظر مخالف دارد
• حفظ خونسردی در زمان عصبانیت
• سبک‌وسنگین کردن شرایط، پیش از آغاز کارها
• تناسب داشتن واکنش با موقعیت
• گوش دادن به نظرات دیگران
• داشتن چهارچوبی دقیق برای مقابله با پرخاشگری

در آن‌ سو اگر والدین برای تربیت، از تنبیه کودکان بصورت بدنی استفاده کنند، احتمال بیشتری دارد که درمقابل، آن‌ها روی خواهر و برادرها، دوستان یا حتی پدر و مادر دست بلند کنند.

تاثیر عوامل مرتبط با کودکان در دعوای خواهر و برادر

عامل موثر دیگر در رقابت و دعوای خواهر و برادر، خود کودکان هستند. بیشتر اوقات، این دعواها در بین بچه‌های هم‌جنس و تقریبا هم‌سن‌وسال (اختلاف سنی کم) بیشتر است. خلق‌وخوی کودک هم روی این مسئله تاثیر دارد؛ چون می‌تواند باعث شود که بعضی از بچه‌ها سریع‌تر عصبانی شوند یا آنکه کنترل کمتری روی خشم خود داشته باشند.

بخشی از برخورد کودکان با اختلافات به سن‌ و سال و مهارت‌های آن‌ها باز می‌گردد. برای مثال، رفتار پرخاشگرانه برای کودکان کم‌ سن‌ و سال چیز عجیبی نیست. معمولا این وضعیت با بزرگ شدن آن‌ها و یادگیری راه‌های بهتر برای حل مشکلات، بهتر می‌شود.

دراین‌میان کودکان ۳ تا ۴ ساله:

• کم‌کم با اصول همکاری و رعایت نوبت آشنا می‌شوند که باعث می‌شود مشاجرات کمتری داشته باشند
• در زمینه مدیریت احساسات، هنوز نکات زیادی را باید یاد بگیرند؛ مثلا اگر چیزی که دوستش دارند از آن‌ها گرفته شود شدیدا آزرده‌ خاطر می‌شوند
• اغلب تشنه حمایت، یادآوری و گرفتن بازخورد مثبت هستند
• ممکن است آزردگی‌خاطر را به‌شکل فیزیکی، مثلا با پرخاشگری، ابراز کنند

از ۵ تا ۷ سالگی:

• به بهبود مهارت‌های خود، مانند: شراکت، رعایت نوبت، سازش و توانایی سبک‌وسنگین کردن گزینه‌های موجود، ادامه می‌دهند
• در حل‌ و فصل مسائل بدون نیاز به دخالت بزرگ‌ترها، عملکرد بسیار بهتری دارند؛ گرچه هنوز نیازمند تشویق و تمجید هستند

از ۸ تا ۱۲ سالگی:

• تمایل کمتری به درگیری فیزیکی دارند، اما درگیری کلامی و مشاجرات لفظی بیشتری دارند
• بسیار اجتماعی‌تر می‌شوند و تمایل دارند که با کودکان دیگر جمع همراهی کنند

چگونه دعوای خواهر و برادر را کنترل کنیم؟

گاهی مداخله نکردن در بحث‌ و جدل‌های کودکانه بهترین کار است و به بچه‌ها این فرصت را می‌دهد تا خودشان مشکل را حل کنند، ولی زمانی که اختلاف‌ نظر به دعوای فیزیکی تبدیل می‌شود باید پیش از آنکه کسی صدمه ببیند، غائله را بخوابانید.

برای ختم دعوا کافی است این چهار کار را انجام دهید:

۱. دعوا را پیش از آنکه کار به گریه‌ و زاری بکشد خاتمه دهید. شاید لازم شود بچه‌ها را از هم جدا کنید یا هرکدام را به یک گوشه اتاق بفرستید تا عصبانیت آن‌ها فروکش کند.

۲. خونسرد باشید؛ هرچند سختتان باشد. اگر شرایط خطرناک نیست، می‌توانید یک لحظه درنگ کنید، برای تسلط بر اعصابتان آرام تا ۱۰ بشمارید و سپس دست به عمل بزنید. اگر فایده‌ای نداشت، می‌توانید از یک فرد بزرگسال دیگر بخواهید تا زمانی که آرام شوید، به‌جای شما به موضوع رسیدگی کند.

۳. به بچه‌ها بگویید که بعدا درباره مسئله صحبت خواهید کرد. معمولا کودکان در چنین شرایطی ناراحت‌تر از آنی هستند که پذیرای حرف‌های شما باشند و برای صحبت باید صبر کنید تا فضا کمی آرام شود. در مورد فرزندان بزرگ‌تر، حتی شاید لازم باشد که یک روز از مشاجره بگذرد.

۴. اگر رویه خانواده‌تان این‌طور است که چنین پیشامدهایی را با تنبیه و جریمه همراه می‌کنید، برای تمام بچه‌هایی که در دعوا شرکت داشته‌اند، تنبیهی منطقی و منصفانه در نظر بگیرید. مثلا اگر دعوا سر یک اسباب‌بازی بوده، نگذارید بعد از دعوا هیچ‌کدام از بچه‌ها به اسباب‌بازی برسند.

این نکات می‌توانند برای خاتمه دادن به دعوای خواهر و برادرها کمک حال‌تان باشند:

• با همه بچه‌ها عادلانه برخورد کنید که البته لزوما به معنی رفتار یکسان داشتن نیست. مثلا نمی‌شود با یک کودک شش ساله و یک کودک سه ساله برخورد یکسانی داشت.
• از مقایسه‌های منفی خودداری کنید. مثلا گفتن عباراتی مانند: «تو مثلا بزرگ‌تری. باید بهتر رفتار می‌کردی» یا «همیشه همه‌چیز زیر سر تو است» ممکن است وضع را بدتر کند.
• علت مشاجره را پیدا کنید. برای مثال، اگر کودکی خواهر یا برادرش را هل دهد و اسباب‌بازی او را تصاحب کند، باید مداخله کنید؛ وگرنه کودک خاطی یاد می‌گیرد که از دعوا برای رسیدن به خواسته‌هایش استفاده کند. برای پی بردن به علت مشاجره، باید فرزندان‌تان را زیر نظر داشته باشید.
• برنامه داشته باشید. از قبل درباره راه‌حل‌های ممکن، هم برای رسیدگی به اختلافات کوچک و هم برای فیصله دادن دعواهای شدید، فکر کنید.

چگونه از بروز دعوای خواهر و برادر جلوگیری کنیم؟ 

با این هشت ترفند می‌شود تا حد زیادی از جنگ‌ و دعوای خواهر برادری جلوگیری کرد:

۱. به نیازهای تک‌تک فرزندانتان توجه کنید

فرزندانتان باید احساس کنند که همه آن‌ها را به یک چشم می‌بینید. می‌توانید با کارهای زیر، این احساس را در آن‌ها تقویت کنید:

• به‌طور منظم و اختصاصی برای تک‌تک فرزندانتان وقت بگذارید
• مرتبا به هرکدامشان لبخند بزنید و آن‌ها را در آغوش بگیرید
• با هم مقایسه‌شان نکنید

اینکه هر کدام از بچه‌ها وسایلی یا فضایی کوچک مخصوص خودشان داشته باشند که مجبور نباشند آن‌ها را با خواهر یا برادر شریک شوند، خالی از فایده نیست. به کوچکترها گوشزد کنید که در کارها و سرگرمی‌های بچه‌های بزرگ‌تر دخالت نکنند؛ همین‌طور بالعکس. 

۲. قوانین مشخصی برای خانه وضع کنید

اگر قوانینی برای خانه خود داشته باشید، آسان‌تر می‌توانید نشان دهید که انتظار دارید فرزندانتان چه برخوردی با هم داشته باشند.

این نکات می‌توانند در وضع قوانین کمک‌حال‌تان باشند:

• بچه‌ها را هم در کار وضع قوانین شریک کنید تا آن‌ها را بهتر به یاد بسپارند و رعایت کنند
• در نوشتن قوانین از عباراتی مثبت استفاده کنید که بیان‌کننده انتظار شما از روابط بین فرزندان باشد؛ مثلا «زمانی که با هم صحبت می‌کنیم، باید لحنمان مودبانه باشد.»
• نسخه‌ای از فهرست قوانین را جایی در معرض دید همه اعضای خانواده قرار دهید
• هر بار که بچه‌ها قوانین را زیر پا گذاشتند یا اصطلاحا دورشان زدند، ماجرا را پیگیری کنید. اول با لحنی دوستانه به آن‌ها تذکر دهید؛ بعد دوباره به فرد خاطی فرصت بدهید. اگر کودک دوباره قوانین را نقض کرد، با توافق او، تنبیه یا محدودیتی برایش در نظر بگیرید

۳. روتین‌هایی برای خانواده تعیین کنید

حل‌وفصل اختلافات روزمره آسان‌تر می‌شود، اگر خانواده‌تان روتین‌هایی برای خودش داشته باشد. به این شکل، همه اعضای خانواده می‌دانند که فرضا این‌بار انتخاب فیلم به عهده چه‌کسی است، چه‌کسی و در چه روزهایی چه کارهایی را انجام می‌دهد و آنکه اول نوبت چه کسی است که از پلی‌استیشن، حمام و غیره استفاده کند.

۴. رفتار خوب را تشویق کنید

عملکرد خوب فرزندا‌نتان را ببینید و آن‌ها را به‌خاطرش تشویق کنید. زمانی که به‌طور واضح و دقیق به کودک می‌گویید که از چه بابت از او رضایت دارید، به احتمال زیاد آن رفتار را باز هم خواهید دید.

 

۵. نحوه کنار آمدن با دیگران را نشان دهید

شما الگوی شماره یک فرزندانتان هستید. اگر اختلافات بزرگسالانه را بدون دعوا حل‌وفصل کنید، بچه‌ها متوجه این موضوع خواهند شد.

اگر می‌خواهید دلبندانتان کارها را با آرامش و احترام پیش ببرند، باید خودتان هم این‌طور عمل کنید. اگر دوست دارید که آن‌ها توانایی عذرخواهی کردن از دیگران را داشته باشند، باید عذرخواهی کردن خود شما را ببینند. آن‌ها باید متوجه شوند اینکه همه نگاه یکسانی به مسائل ندارند طبیعی است.

۶. فرزندانتان را راهنمایی کنید

شما مربی گره‌گشای فرزندانتان هستید. شما راه‌ و رسم مدیریت خشم، مذاکره و برخورد درست را به آن‌ها یاد می‌دهید و راهنماییشان می‌کنید. این بسیار بهتر از آن است که صرفا یک داور باشید که هنگام دعوا سروکله‌اش پیدا می‌شود و سعی می‌کند دو طرف را جدا کند.

چند نکته برای آنکه مربی خوبی باشید:

• به فرزندان‌تان فرصت بدهید تا با هم‌سن‌ و سالان خود وقت بگذرانند. زمین‌های تفریح کودکان، هم‌بازی شدن و پرداختن به بازی‌ های دسته جمعی و گروهی، حس همکاری و مهارت‌های اجتماعی بچه‌ها را تقویت می‌کند.
• به‌محض آنکه دیدید بچه‌ها در حل مسئله به مشکل خورده‌اند، با یک ایده بکر وارد صحنه شوید. مثلا بگویید: «یادتان باشد شریکی بازی کنید.»
• بعدا سر فرصت درباره مسائل صحبت کنید. در مورد کودکان بزرگ‌تر، بدون سرزنش کردن به دنبال راه‌ حلی باشید که احتمال بروز دوباره جنگ‌ و دعوا را کم کند.
• به کودکان کمک کنید تا با کلام نرم و فعالیت‌های مثبت، راهی برای ابراز احساس رنجش و عصبانیت خود پیدا کنند. مثلا آب‌بازی، نقاشی و خمیر بازی برای کودکان کم‌ سن‌ و سال و فوتبال بازی کردن یا ساز زدن برای بچه‌های بزرگ‌تر.

۷. عوامل زمینه‌ساز جنگ‌ودعوا را کم کنید

اینکه از قبل به فکر آن باشید که در موقعیت‌های دشوار چگونه مشاجرات را مدیریت کنید، نشان از آینده‌نگری شما دارد. در بعضی موارد، می‌توانید به کودک بگویید که اگر دعوایی راه افتاد، طبق قوانین خانواده، دسترسی او به یک امتیاز یا جایزه را قطع خواهید کرد. علاوه‌ بر آن اینکه عوامل زمینه‌ساز دعوا را کم کنید هم فکر خوبی است. برای این کار:

در خانه

• اسباب‌بازی به تعداد کافی برای همه داشته باشید.
• اگر قصد میزبانی از فرزندانتان و همبازی‌هایشان را دارید، سعی کنید برای هر کدام از کودکانتان یکی از دوستانشان را دعوت کنید. اگر هم قرار است یکی از فرزندانتان میزبان دوستش باشد، ترتیبی دهید که فرزند دیگرتان در خانه نباشد.
• شرایطی را فراهم کنید که بچه‌ها نزدیک شما بازی کنند تا اگر کار به دعوا کشید، بتوانید به‌سرعت وارد مهلکه شوید (به‌ویژه برای کودکان زیر ۵ سال)
• اگر احساس کردید که شرایط دارد بحرانی می‌شود، حواس بچه‌ها را پرت یا فضا را عوض کنید. مثلا یک بازی دیگر پیشنهاد دهید یا خودتان هم به جمعشان ملحق شوید.
• اگر تماسی تلفنی دارید، یک سرگرمی (یا دو سرگرمی متمایز) برای برای بچه‌ها فراهم کنید.

در سوپرمارکت

• قانونی ویژه بگذارید؛ مثلا «اگر اینجا با هم دعوا نکنید، بعد از خانه به پارک می‌رویم.»
• نگذارید بچه‌ها در یک طرف چرخ خرید (جلو یا عقب) جمع شوند.
• به هرکدام از فرزندان‌تان کاری بسپارید. مثلا یکی لیست خرید را نگه‌دارد و دیگری اقلام را از قفسه بردارد.
• اگر در سوپرمارکت مرتبا کار به جنگ‌ و دعوا می‌کشد، می‌توانید قبل از رفتن، یکی از بچه‌ها را به دوست یا اعضای خانواده بسپارید.

در بیرون از خانه

• اگر دیدید کار دارد به جاهای باریک می‌کشد، حواس بچه‌ها را پرت کنید. مثلا در سوپرمارکت، پارک، وسایل‌نقلیه عمومی و اتومبیل، بازی‌هایی مانند «بیست سوالی» و «بگرد و پیدا کن» خوب جواب می‌دهند.
• در وسایل‌نقلیه عمومی، سعی کنید خودتان یا کالسکه را بین بچه‌ها حائل کنید.

در اتومبیل

• اگر در صندلی عقب جای خالی هست، بچه‌ها را با فاصله، در دو طرف بنشانید یا آنکه یک بچه بزرگ‌تر یا فردی بزرگسال را بین بچه‌هایی که مستعد دعوا کردن بنشانید.
• اگر می‌شود فرزند بزرگتان را در صندلی جلو بنشانید.

نکته: اگر در حین رانندگی بچه‌ها به هم پریدند، خودرو را در کنار مسیر متوقف کنید. اینکه پشت فرمان، سرتان را به عقب برگردانید خطرناک است.

۸. گاهی کار را به بچه‌ها بسپارید

با کمک شما، بچه‌ها یاد می‌گیرند که چطور خودشان اختلافاتشان را حل‌وفصل کنند. چطور؟ با این کارها:

• اگر بچه‌ها می‌خواهند خودشان مشکل را رفع کنند، به آن‌ها آزادی‌عمل بدهید. صحبت، بحث و حتی بگو مگو کردن، همگی نشان‌دهنده آن هستند که بچه‌ها دارند تلاش می‌کنند مشکل را حل کنند.
• چم‌وخم کار را به بچه‌ها نشان دهید و نصیحت‌های بجا را از آن‌ها دریغ نکنید؛ مثلا: «یادتان باشد نوبت را رعایت کنید. آخرین بار نوبت کی بود؟»
• قوانین خانه، انتظارات‌تان و عواقب دعوا کردن را به‌شکلی دوستانه به آن‌ها یادآوری کنید.

در قبال دعوای فرزندانمان چه واکنشی نشان دهیم؟

رفتاری که بعد از دعوا و مشاجره نشان می‌دهید، می‌تواند به فرزندانتان کمک کند تا در آینده، بهتر بر مشکلات خودشان چیره شوند. برای رسیدن به بهترین نتیجه، صبر کنید تا عصبانیت کودک فروکش کند و بعد از آنکه ذهن او پذیرای منطق شد این قدم‌ها را دنبال کنید:

۱. بگذارید بچه‌ها بدانند که می‌خواهید چه کار کنید. مثلا: «تصمیم گرفته‌ام تا زمانی که راهی پیدا کنیم که به جنگ‌ودعوا خاتمه دهیم، نگذارم هیچ‌کدام‌تان از رایانه استفاده کنید.»

۲. از دو طرف دعوا بخواهید که بگویند مشکل‌شان چیست. تشویق‌شان کنید که علاوه بر دیدگاه خودشان، از زاویه دید فرد مقابل هم به ماجرا نگاه کنند. می‌توانید بگویید که ممکن است دو نفر با هم مخالف باشند، در حالی‌ که شاید دیدگاه هردوی آن‌ها درست باشد. از آن‌ها بخواهید که قبل از آنکه حرفی بزنند، اول درست به صحبت‌های طرف مقابل گوش دهند.

۳. از طرفین دعوا بخواهید که خواسته‌هایشان را مطرح کنند. می‌توانید به آن‌ها کمک کنید درباره انتظارات‌شان فکر کنند و به قول معروف، کلاه خود را قاضی کنند.

۴. هم‌فکری کنید. بگذارید بچه‌ها هر ایده‌ای را که برای حل مسئله به ذهن‌شان می‌رسد مطرح کنند؛ بدون آنکه همان اول قضاوتشان کنید. ایده‌های خودتان را هم بگویید و همه نظرات را یادداشت کنید.

۵. ایده‌ها را سبک‌وسنگین کنید. در ابتدا از بچه‌ها بخواهید که فکر کنند کدام ایده‌ها عملی نیستند. سپس با هم به دنبال راه‌حلی بگردید که بیشترین مزایا و کمترین معایب را دارد.

۶. اگر در تلاش اول نتوانستید به نتیجه برسید، ادامه کار را به بعد موکول کنید. می‌توانید از بچه‌ها بخواهید که باهم روی ایده‌هایشان کار کنند یا آنکه سراغ کسانی بروید که مشکل مشابهی داشته‌اند. از کتاب‌های تربیت کودکان و وب‌سایت‌های مربوط به والدین هم می‌توانید کمک بگیرید.

۷. وقتی سر یک ایده توافق کردید، راه‌ حل را امتحان کنید و ببینید اوضاع چطور پیش می‌رود. اگر اوضاع بهتر نشد، دوباره از اول شروع کنید.

در پایان شما چه تجربیاتی از حل و فصل دعوا بین بچه‌هایتان دارید، چه چیزی را در این مقاله از قلم انداخته‌ایم. لطفا با نوشتن نظرات خود در کامنت‌ها ما را آگاه کنید.

منابع:

raisingchildren

betterhealth