همه چیز درباره اضطراب اجتماعی کودکان | از تشخیص تا درمان

اضطراب اجتماعی از آن مشکلاتی است که می‌تواند آدم را حسابی از کار و تحصیل و زندگی بیندازد و حضور در اجتماع را به کامَش تلخ کند. قبلا در مقاله‌ی “انواع اضطراب کودکان” به صورت خلاصه درباره انواع اضطراب صحبت کرده‌ایم. اما اگر می‌خواهید درباره اضطراب اجتماعی کودکان بیشتر بدانید یا فکر می‌کنید فرزندتان با چنین مشکلی دست‌ به‌ گریبان است، پیشنهاد می‌کنیم که این مقاله را حتما مطالعه کنید.

اضطراب اجتماعی در کودکان چیست؟

اضطراب اجتماعی یکی از انواع اضطراب است که باعث می‌شود بچه‌ها بیش‌ از حد نگران قضاوت منفی دیگران یا طرد شدن از سوی آن‌ها باشند. کسانی که دچار این مشکل هستند، تنها خجالتی نیستند. آن‌ها آن‌قدر از شرمنده و خجل شدن ترس دارند که خیلی اوقات از خیر کارهایی که دوستشان دارند یا لازم است انجامشان بدهند می‌گذرند. مثلا کسی که اضطراب اجتماعی دارد ممکن است از رفتن به جشن‌ تولد طفره برود، از صحبت کردن در کلاس فراری باشد یا آنکه از صرف غذا در رستوران خودداری کند؛ به‌خاطر آنکه از فکرهایی که دیگران ممکن است در مورد او داشته باشند نگرانی دارد.

یکی از انواع شایع این اختلال، اضطراب مدرسه یا اضطراب تحصیلی است که خیلی‌هایمان در دوران کودکی آن را با گوشت و پوست و استخوانمان حس کرده‌ایم.

نشانه‌های اضطراب اجتماعی کودکان

نشانه‌های اضطراب اجتماعی معمولا از حدود سن ۸ تا ۱۵ سالگی در بچه‌ها ظاهر می‌شود. اضطراب اجتماعی دو نوع اصلی دارد:

• یکی در بچه‌هایی دیده می‌شود که از «اجرا در مقابل جمعیت» می‌ترسند. این کودکان از موقعیت‌هایی که باعث می‌شود در کانون توجه جمع قرار بگیرند دوری می‌کنند؛ مثلا از سخنرانی و کنفرانس دادن یا امتحان کردن یک ورزش یا هنر در حضور تماشاچی‌ها.
• نوع دیگر، مربوط به کودکانی می‌شود که کلا از موقعیت‌های اجتماعی هراس دارند. این دسته از بچه‌ها ممکن است از رفتن به مدرسه، غذا خوردن در حضور دیگران، ملاقات با چهره‌های جدید یا حتی مکالمه ساده با دیگران وحشت داشته باشند.

بچه‌ها اغلب تلاش می‌کنند تا اضطراب اجتماعی خودشان را پنهان کنند، ولی بازهم ممکن است نشانه‌های آن به چشمتان بخورد.

بعضی از علائم اضطراب اجتماعی کودکان این‌ها هستند:

• علائم جسمی، مثل: لرز، عرق کردن و نفس‌نفس زدن
• زیاد گفتن جملات یا زیاد پرسیدن سوالاتی که حاکی از نگرانی و اضطراب هستند، مثل: «اگر سوتی بدهم چی؟» و «نکند فکر کنند چه آدم ضایعی هستم!»
• اوقات‌ تلخی و گریه‌ زاری کردن، مخصوصا در بچه‌های کم‌ سن‌ و سال‌تر
• ناراحت و آشفته شدن برای کاری که هنوز آن را شروع نکرده‌اند یا موقعیتی که هنوز در آن قرار نگرفته‌اند.

علل بروز اضطراب اجتماعی در کودکان

بعضی متخصصان می‌گویند که شایع‌ترین سن شروع اضطراب اجتماعی حدود ۱۳ سالگی است. باتوجه‌ به حجم اتفاق‌هایی هم که در این بازه سنی برای بچه‌ها پیش می‌آید، مثل مراحل دوران بلوغ و فشار هم‌سن‌وسال‌ها، این مسئله منطقی به نظر می‌رسد. البته بچه‌های هشت-نه ساله و کمتر هم ممکن است علائم اضطراب اجتماعی داشته باشند، اما چه‌چیزی باعث آن می‌شود؟

بعضی بچه‌ها از همان زمان تولد، زمینه اضطراب را دارند. در واقع مغز آن‌ها نسبت به بعضی خطرات حساس‌تر است که باعث تحریک واکنش طبیعی «ستیز یا گریز» می‌شود. آن‌طور که بعضی تحقیقات نشان داده‌اند، ظاهرا اضطراب و افسردگی عامل ژنتیکی هم دارند و با این‌حساب می‌شود ویژگی‌های ارثی را هم در آن‌ها دخیل دانست. مورد بعدی محیط زندگی کودک است. اگر یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها اختلال اضطرابی داشته باشند، ممکن است کودک خواسته یا ناخواسته از آن‌ها الگو برداری کند و خودش هم دچار این مشکل بشود.

تشخیص اضطراب اجتماعی کودکان

کودکانی که دچار اضطراب اجتماعی هستند آن‌قدر اضطراب شدیدی را احساس می‌کنند که یا از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند یا حین حضور در این موقعیت‌ها بسیار آشفته و ناآرام می‌شوند. اما این بچه‌ها ممکن است در خانه علائمی از خود نشان ندهند؛ به‌همین‌ خاطر شاید پدر و مادر متوجه وجود مشکل نشوند. معلمین هم احتمال دارد علائم این اختلال را صرفا نشانه‌های خجالتی بودن شاگردشان تفسیر کنند. شاید به‌خاطر همین است که بعضی بچه‌ها تا سال‌ها از این اختلال رنج می‌برند و کسی هم از مسئله باخبر نمی‌شود که بخواهد آن‌ها را برای تشخیص، پیش متخصص ببرد.

برای تشخیص اضطراب اجتماعی کودک باید علائم احتمالی او را زمانی که پیش هم‌سن‌ و سال‌های خودش است، نه فقط کنار بزرگ‌ترها، هم زیر نظر داشت. این علائم باید حداقل برای ۶ ماه ادامه داشته باشند. تشخیص اضطراب کودکان را باید روانشناس مجرب کودک انجام دهد. او برای این کار اغلب باید با پدر و مادر و دیگر افراد بزرگسالی که در زندگی کودک هستند، صحبت کند.

راهکارهای کاهش اضطراب اجتماعی کودکان

اگر فرزندتان نشانه‌های اضطراب اجتماعی را دارد، راهکارهایی را که در ادامه می‌گوییم، امتحان کنید. فقط فراموش نکنید که اصل درمان با متخصص است؛ پس اگر از این کارها نتیجه‌ای نگرفتید، در اولین فرصت به روانشناس/روانپزشک مراجعه کنید.

راهکارهایی که برای کاهش اضطراب اجتماعی کودک و نوجوان پیشنهاد می‌کنیم از این قرارند:

۱. فرزندتان را برای اتفاقات پیش رو آماده کنید

فرض کنید دلبندتان دارد به مدرسه جدیدی می‌رود و به‌خاطر آن عصبی است. شما می‌توانید با اشاره به جزئیات، به او بگویید که چه چیزهایی انتظارش را می‌کِشند. مثلا با این جملات: «تو را با ماشین ساعت ۷ صبح می‌رسانم مدرسه. ساعت ۱ هم می‌آیم دنبالت. تا آن موقع با معلم و هم‌کلاسی‌های جدیدت آشنا می‌شوی. علی، پسر همسایه‌مان، هم به همین مدرسه می‌رود.»

اینکه آدم بداند انتظار چه‌چیزهایی را می‌تواند داشته باشد، می‌تواند شرایط را از زمین تا آسمان تغییر دهد.

۲. با یکدیگر همفکری کنید

کار دیگری که می‌توانید انجام دهید آن است که برای برطرف کردن ترس‌های فرزندتان مستقیما اقدام کنید. از او بپرسید که دقیقا چه‌چیزی باعث نگرانیش شده است؛ بعد باتوجه‌به آن، راه‌حل‌هایی را که به ذهنتان می‌رسد با او در میان بگذارید. برای مثال، اگر او از اینکه زنگ تفریح با دانش‌آموزهای دیگر حرف بزند می‌ترسد، جملاتی را به او یاد بدهید که بتواند سر صحبت را با آن‌ها باز کند. ضمنا به دلبندتان یاد بدهید که بتواند به‌تنهایی و بدون کمک دیگران، با اضطراب مقابله کند؛ مثلا با تنفس عمیق و تصویر سازی ذهنی.

۳. تمرین و پیشرفت تدریجی را فراموش نکنید

شکی نیست که شما آرامش و آسایش فرزندتان را می‌خواهید، ولی نباید بگذارید او دائما از روبه‌رو شدن با ترس‌هایش فرار کند. مثلا شاید حتی کاری در حد سفارش دادن غذا در رستوران هم برای او دشوار باشد و موجب نگرانیش شود. فرزندتان می‌تواند آهسته‌ آهسته با این احساس مقابله کند. مثلا در این مورد، در مرحله اول می‌تواند از کارکنان رستوران که غذا را برایش آورده‌اند تشکر کند. چند هفته بعد، او احتمالا خواهد توانست نوشیدنی موردنظرش را سفارش دهد. پس از چند هفته هم قاعدتا آن‌قدر بر ترسش چیره شده که بتواند کل سفارش را خودش بدهد.

درمان اضطراب اجتماعی کودکان

اضطراب اجتماعی به‌خوبی قابل درمان است. کودکان و نوجوانانی که دچار این اختلال هستند می‌توانند با رفتاردرمانی یا ترکیبی از رفتار درمانی و دارو درمانی، از بند این مشکل رها شوند یا دستکم شدت آن را کمتر کنند. 

ممکن است برای درمان اضطراب اجتماعی علاوه‌بر روان‌درمانی، نیاز به مراجعه به روانپزشک و دارو درمانی هم باشد. البته در اغلب موارد نیاز نیست که بچه‌ها برای مدت زیادی این داروها را مصرف کنند. داروهای متداول برای این اختلال معمولا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) و بتا بلاکرها هستند.

سخنی با والدین کودکان دارای اضطراب اجتماعی

به‌طور خلاصه، اگر فرزندتان با اضطراب اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کند، این نکات را به خاطر داشته باشید:

• فرزندتان را برای موقعیت‌هایی که او را نگران یا هراسان می‌کند آماده کنید. این موقعیت‌ها را در خانه تمرین کنید
• از او بخواهید در نگرانی‌هایش، چشمش را به روی واقعیت‌ها نبندد و بی‌دلیل نتیجه‌گیری نکند. مثلا اگر فکر می‌کند که با صحبت کردن در کلاس ممکن است همه به او بخندند، از او بپرسید: «چرا آن‌ها باید به تو بخندند؟»
• برای دلبندتان از روزهایی تعریف کنید که احساس اضطراب داشتید و بگویید که چطور بر ترس‌هایتان چیره شدید. این‌طوری او می‌فهمد که صحبت کردن درباره اضطراب چیز بدی نیست و ضمنا از اینکه احساس کند درک می‌شود و حمایتش می‌کنید خوشحال خواهد شد
• با ملایمت فرزندتان را تشویق کنید که در اجتماع حاضر شود، با دیگران معاشرت کند، گاهی در کانون توجه قرار بگیرد و کارها و سرگرمی‌های جدید را امتحان کند. دوری کردن از موقعیت‌های اجتماعی می‌تواند مشکلش را تشدید کند. با بهترین روش های تشویق کودکان آشنا شوید.
• اگر با واکنش اضطرابی کودک مواجه شدید نگران نشوید. مدتی بعد، دوباره امتحان کنید و این‌ بار با دستی پرتر و آمادگی بیشتر. او را به کار موردنظر مجبور نکنید و به‌خاطر موفق نشدن، دست نیندازید و تنبیه نکنید.
• از قول او صحبت نکنید. این‌طوری شرایط احتمالا بدتر می‌شود.
• اگر صلاح می‌دانید به مسئولین مهدکودک، پیش‌دبستانی یا مدرسه فرزندتان اطلاع دهید که او اضطراب دارد. به آن‌ها بگویید که چطور می‌توانند کمکش کنند.
• اگر کودک کاری را انجام می‌دهد که معمولا او را دچار اضطراب می‌کند (کاری مثل جواب‌دادن تلفن) از تلاش و جسارتش تعریف‌ و تمجید کنید. اگر افراد دیگری هم پیشتان هستند و تنها نیستید، او را با صدای آهسته یا با ایما و اشاره تشویق کنید و تعریف‌وتمجید اصلی را برای بعد بگذارید.
• حتی اگر اعصابتان به‌هم ریخته است، لطفا از انتقاد تند و صحبت‌های منفی نسبت به مشکل اضطراب فرزندتان خودداری کنید. با راه های کنترل خشم والدین در مقابل کودکان آشنا شوید.
• سعی کنید به او برچسب «خجالتی» نزنید. اگر در جمعی بودید و دیگران از رفتارهای اجتماعی فرزندتان خرده گرفتند، می‌توانید بگویید: «خب، حقیقتش او بیشتر دوست دارد با کسانی که خوب می‌شناسدشان وقت بگذراند.»
• اهمیت پیشرفت گام‌ به‌ گام و تدریجی را فراموش نکنید. قرار نیست یک‌مرتبه به هدف برسید.
• خجالتی بودن بچه‌ها مسئله‌ای عادی است. بعضی بچه‌ها ذاتا خجالتی هستند و اصطلاحا یخشان دیر آب می‌شود. ولی خجالتی بودن بیش‌ازحد می‌تواند نشانه اختلال اضطراب اجتماعی باشد که برای درمان اصولی آن باید به متخصص مراجعه کنید.

شما چه نظر و یا تجربه‌ای در مورد اضطراب اجتماعی کودکان دارید، لطفا برای ما در قسمت نظرات بنویسید، مشتاقانه منتظر خواندن آنها هستیم.

منابع:

childmind

parents

raisingchildren