مهارت‌های اجتماعی کودکان چیست؟

بارها شنیده‌ایم که انسان موجودی اجتماعی است و همین جمله نشان می‌دهد که مهارت‌های اجتماعی چقدر در زندگی مهم هستند. مانند خیلی مسائل دیگر، این مهارت‌ها هم از سنین بسیار پایین در بچه‌ها شکل می‌گیرند. برای همین در مجله‌ی دانزی درباره اهمیت این توانایی‌ها و راه‌های تقویت کردن مهارت‌های اجتماعی در کودکان صحبت می‌کنیم.

لیست کردن تمام مهارت‌های اجتماعی کودکان برای ورود به جامعه نیاز دارد بسیار سخت است، ولی در این مقاله تا جایی که توانسته‌ایم در مورد انواع و دلیل داشتن چنین مهارت‌هایی نوشته‌ایم. در پایان منتظر شنیدن نظرات و ایده‌های شما هستیم.

مهارت‌های اجتماعی چیست؟

مهارت‌های اجتماعی مهارت‌هایی هستند که از آن‌ها برای ارتباط با دیگران و معاشرت با آن‌ها استفاده می‌کنیم. این مهارت‌ها هم کلامی هستند و هم غیرکلامی؛ مانند ایما و اشاره، زبان بدن (حرکاتی که حین صحبت کردن از ما سر می‌زند) و آراستگی، پوشش و ظاهرمان. درواقع ما انسان‌ها برای ارتباط برقرار کردن با دیگران و انتقال پیام‌ها، افکار و احساساتمان به آن‌ها، راه‌های بسیاری پیدا کرده‌ایم.

دراین‌میان بخشی از چیزی که می‌گوییم به زبان مربوط می‌شود و بخشی هم به شیوه استفاده از آن، یعنی لحن صدا، بلندی صدا، کلمات انتخابی و بطور کلی موارد مربوط به فن بیان کودکان برمی‌گردد. زبان بدن، حرکات، اشارات و دیگر روش‌های ارتباط غیرکلامی هم که جای خودشان را دارند. برای تقویت مهارت‌های اجتماعی، باید توجه داشته باشیم که چطور داریم با دیگران ارتباط می‌گیریم و چه پیام‌هایی را به آن‌ها منتقل می‌کنیم. همین‌طور باید یاد بگیریم که چطور می‌شود کیفیت معاشرت را بالا برد و به ارتباطی موثرتر رسید.

اهمیت آموزش و فراگیری مهارت‌های اجتماعی کودکان

یکی از مهم‌ترین مسائلی که کودکان از سنین پایین باید یاد بگیرند، معاشرت داشتن با دیگران و کنار آمدن با آن‌ها است. با اینکه معمولا تمرکز اصلی پدر و مادر و سیستم آموزشی روی مهارت‌های تحصیلی، مانند زبان و ریاضیات، یا مهارت‌های ورزشی و حرکتی است، اما نقش مهارت‌های اجتماعی کودکان در آماده کردن آنها برای زندگی واقعی اگر بیشتر از این مسائل نباشد، کمتر هم نیست.

معاشرت‌های ما و روابطمان با دیگران، از جمله خانواده، دوستان، همکاران و هم‌سن‌وسالان، تقریبا روی تمام جنبه‌های زندگی ما اثر می‌گذارد. مهارت‌های اجتماعی به بچه‌ها کمک می‌کند تا روابط سالم ایجاد کنند، با دیگران وارد گفت‌وگو شوند، زبان بدن خود را تقویت کنند، با دیگران همکاری و شراکت کنند، مسائل مختلف را باهم در میان بگذارند و با یکدیگر هم‌بازی شوند.

داشتن مهارت‌های اجتماعی قوی همچنین سلامت بیشتر روح و روان را به‌همراه دارد. در ادامه درباره اهمیت آموزش مهارت‌های اجتماعی کودکان بیشتر توضیح می‌دهیم:

• یادگیری به‌واسطه بازی

بچه‌ها با تماشای دیگران، گوش دادن، کشف کردن و پرسیدن سوالاتی که تمامی ندارند، یاد می‌گیرند. در مهدکودک و محیط‌های اینچنینی، کودکان فرصت‌های زیادی برای تقویت کردن مهارت‌های اجتماعی خود دارند. برای بسیاری از بچه‌ها، حضور در مهدکودک اولین فرصت درست‌وحسابی برای معاشرت با بچه‌های خانواده‌های دیگر است.

معاشرت داشتن با بچه‌های هم‌سن‌وسال و همین‌طور غیرهم‌سن و بازی های دسته جمعی با آن‌ها برای رشد اجتماعی کودک مهم است. بازی با بچه‌های هم‌سن و بزرگ‌تر، مهارت‌های حل مسئله کودک، حل اختلافات، همکاری، مهربانی و همدلی را یاد می‌دهد. هم‌بازی شدن با بچه‌های کوچک‌تر هم به فرزندتان اجازه می‌دهد مسئولیت‌پذیری و رهبری را تمرین کند. دیدن بزرگ شدن بچه‌ها و شکل گرفتن روابط دوستانه میان آن‌ها، به‌ویژه زمانی که بچه‌های بزرگ‌تر، تازه‌واردها را به جمع معرفی می‌کنند، لذت خاص خودش را دارد.

• آماده شدن برای ورود به مدرسه

ورود به مدرسه لحظه مهمی در زندگی بچه‌ها است و داشتن مهارت‌های اجتماعی قوی، آن‌ها را برای این اتفاق آماده‌تر می‌کند. تجربیات کودک در مهدکودک و دوره پیش‌دبستانی به او اعتمادبه‌نفس، اتکا به خود و استقلال می‌دهد(توصیه میکنیم حتما مطلب تربیت کودک مستقل را مطالعه کنید).

• مفید بودن در جامعه

بخش مهمی از رشد اجتماعی کودک این است که جایگاه خود را در جامعه پیدا کند. فعال بودن در جامعه، معاشرت با کسانی که سن بیشتری دارند و در جریان اتفاقات اطراف قرار گرفتن، همگی تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان را به‌همراه دارند.

در بعضی مدارس دنیا، بچه‌ها با بازدید از سرای سالمندان یا رفتن به خانه افراد شناخته‌شده،‌ از سالمندان دیدن می‌کنند و با آن‌ها گرم صحبت می‌شوند. در مواقعی هم که مراجعه حضوری ممکن نباشد، کودکان با نوشتن نامه و کشیدن نقاشی ارتباط خود با آن‌ها را حفظ می‌کنند.

نحوه آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان

معاشرت برای بعضی کودکان نسبت به دیگران دشوارتر است. اگر فرزندتان به‌سختی با بقیه می‌جوشد یا به ارتباط داشتن با دیگران بی‌میل است، احتمالا نیاز به حمایت دارد تا بتواند مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند. شما می‌توانید با این کارها به او کمک کنید:

• تمرین صحبت کردن

ازطریق بازی‌هایی مثل خاله‌بازی و نقش بازی کردن، عروسک‌گردانی و تعریف داستان، صحبت کردن را با فرزندتان تمرین کنید. در طول روز با کودک صحبت کنید. همچنین می‌توانید کارهایی را که انجام می‌دهید برای او تعریف کنید تا هوش کلامی کودک تقویت شود.

اینکه فرزندتان ببیند با دیگران ارتباط خوبی دارید و از کلمات محترمانه، مانند «لطفا» و «ممنون» استفاده می‌کنید، او را تشویق می‌کند که با هم‌سن‌وسالان خود چنین برخوردی داشته باشد.

• آموزش صحبت نوبتی

بچه‌ها از اطرافیانشان هم مهارت‌های کلامی و هم غیرکلامی را یاد می‌گیرند. برای کمک کردن به فرزندتان:

• در عمل نشان دهید که خوب گوش دادن چگونه است.
• باهم بازی «معلم می‌گه» (نام اصلیش «امیرعلی می‌گه» است که می‌توانید در اینترنت جستجویش کنید) یا بازی‌های مشابه بازی کنید که با محوریت شنیدن هستند؛ مثل «صندلی‌بازی» (همانی که آهنگ می‌گذاریم و بچه‌ها دور چند صندلی می‌چرخند و با قطع شدن آهنگ، باید فورا روی آن‌ها بنشینند)

سعی کنید رعایت نوبت در صحبت کردن را به‌شکلی جذاب برای بچه‌ها جا بیندازید. مثلا شیء خاصی را در نظر بگیرید و به اعضای خانواده بگویید که تنها کسی می‌تواند صحبت کند که آن را در دست دارد. هر چند دقیقه شیء را دست به دست کنید.

• نشان دادن اهمیت زبان بدن

تماس چشمی و لبخند زدن را با فرزندتان تمرین کنید. اگر کودک آن‌قدر بزرگ هست که بتواند زبان بدن را تشخیص بدهد، از او بخواهید درباره چیزی صحبت کند و درهمان‌حین حالتی بی‌حوصله به خود بگیرید؛ مثلا دست‌به‌سینه بایستید، به سمت دیگری نگاه کنید یا بی‌قراری از خودتان نشان دهید. بعد از او بخواهید که بگوید نسبت به این رفتارها چه احساسی داشته است. سپس زبان بدن مناسب را به او نشان دهید و بعد جاها را عوض کنید.

• آموزش حریم شخصی

به این شکل می‌توانید مفهوم حریم شخصی را به فرزندتان آموزش دهید:

• به او بگویید کف دست‌ها را روی باسن خود بگذارد و آرنج‌هایش را به خارج متمایل کند. این فضا، حریم شخصی او است
• همه افراد داخل اتاق در همین وضعیت این‌سو و آن‌سو بروند تا به کودک نشان دهید که چگونه باید حریم شخصی دیگران را رعایت کرد

برای وارد شدن به حریم شخصی کودک از او اجازه بگیرید و با این کار، حد و مرزها را به او نشان دهید. مثلا بگویید: «می‌توانم بغلت کنم؟» یا «می‌دانم از بغل کردن خوشت نمی‌آید؛ بزنیم قدش؟»

• تقویت مهارت‌های عاطفی

به فرزندتان کمک کنید تا احساسات را درک کند، نشان دهد و با آن‌ها کنار بیاید. این کار حس همدلی او را تقویت می‌کند و به کودک کمک می‌کند که یاد بگیرد چطور باید به احساسات دیگران واکنش نشان دهد.

شیوه حل مسائل را به او نشان دهید. اگر به اندازه کافی بزرگ است، از او بپرسید که چه راه‌هایی برای حل مشکلاتش به ذهنش می‌رسد. با سوالاتی مانند «چکار می‌توانی بکنی؟» یا «چه می‌توانی بگویی؟» سعی کنید او را به پیدا کردن جواب تشویق کنید و خودتان از راه‌حل دادن خودداری کنید.

شما می‌توانید درباره اهمیت دوستی و ویژگی‌های دوست خوب هم با فرزندتان صحبت کنید. اگر برایتان مقدور بود، فرصت حضور بیشتر او در اجتماع را برایش فراهم کنید.

• آموزش در حین بازی

بچه‌ها حین بازی کردن، مهارت‌های اجتماعی مختلفی را به کار می‌برند. فراهم کردن فرصت یادگیری در حین بازی، می‌تواند بسیار مفید باشد. شما می‌توانید:

• برای تقویت مهارت کار گروهی، از فرزندتان بخواهید که در کارهایتان به شما کمک کند و در فعالیت‌های تیمی شرکت کند.
• به او یاد دهید که نسبت به برد، شکست یا نرسیدن به هدف، واکنش مناسبی داشته باشد.
• به او نشان دهید که ناراحتیش از شکست را درک می‌کنید، ولی به او جنبه‌های مثبت ماجرا را هم نشان دهید (مثلا اینکه در عوض، دوستانش از برد خودشان خوشحال هستند)
• در حین بازی کردن در خانه، به کودک نشان دهید که شراکت و همکاری به چه معنا است.

اگر فرزندتان با شکست خوردن عصبانی می‌شود و دادوبیداد و کتک‌کاری راه می‌اندازد، به او کمک کنید تا احساس دیگران را در این شرایط درک کند. از بازی کردن او تعریف و تمجید کنید (البته بی‌دلیل نه). همچنین با مهربانی به کودک گوشزد کنید که اگر حین بازی کسی را رنجاند، از او معذرت بخواهد. اگر فرزندتان راحت نمی‌تواند عذرخواهی کند، آن‌قدر معذرت‌خواهی را به‌طور عملی به او نشان دهید تا راه‌ و رسمش را یاد بگیرد. مثلا می‌توانید به بچه‌ای که رنجیده‌خاطر شده بگویید: «پسرم از اینکه آن برخورد بینتان پیش آمد ناراحت است و می‌خواهد معذرت‌خواهی کند.»

مهمترین مهارت‌های اجتماعی کودکان

در اینجا به هشت مهارت اجتماعی کودکان که یادگیری آن‌ها مهم است اشاره می‌کنیم:

1. مهارت سهیم شدن و به اشتراک‌گذاری

سهیم شدن مفهومی است که هر روز در زندگی با آن سروکار داریم، اما درک آن برای بچه‌های کم‌سن‌وسال سخت است. کودکان نوپا و بچه‌های مهد کودکی به‌خاطر آنکه روی نیازها و خواسته‌های خودشان تمرکز دارند، به‌سختی با این مفهوم کنار می‌آیند. احساس «مالکیت» در آن‌ها معمولا بسیار قوی‌تر از میل به خوشحال کردن دیگران است و این کاملا طبیعی است.

بااین‌حال سهیم شدن، بخشی حیاتی از رشد اجتماعی کودک است و در دوستی‌ها هم نقش انکار ناپذیری دارد.

۲. مهارت گوش دادن

خوب گوش دادن مهارت ارزشمندی است که حتی بعضی بزرگسال‌ها هم از آن بهره کافی را نبرده‌اند. شنیدن و جذب درست اطلاعات به تمرکز قابل‌توجهی نیاز دارد.

البته این مهارت می‌تواند برای بچه‌های کوچک دشوار باشد، ولی ارزشش را دارد؛ چرا که درک بهتر گفتار را به‌همراه خواهد داشت و باعث عملکرد بهتر در این مسائل می‌شود:

• مدیریت معاشرت‌ها
• پاسخ دادن به سوالات
• متوجه شدن داستان‌ها
• درک مطالب خواندنی
• درک زبان بدن

توجه به صحبت‌های دیگران و واکنش درست نشان دادن به آن‌ها بخش مهمی از ارتباطات سالم است.

۳. مهارت دنبال کردن دستورالعمل‌ها

خوب گوش دادن، بهتر دنبال کردن دستورالعمل‌ها را به دنبال دارد؛ مسئله‌ای که به‌ویژه در دوران مدرسه برای کودک اهمیت زیادی خواهد داشت. به‌عبارتی حرف‌شنوی در خانه یک چیز است و عمل کردن به خواسته‌ها و توصیه‌های شخصی مانند معلم، مسئله‌ای دیگر.

اگر کودک خوب گوش دهد، دنبال کردن دقیق دستورالعمل‌ها برایش آسان‌تر خواهد شد و هنگامی که آن‌ها را با دقت دنبال کند، در اغلب موارد، پاداش زحمات خود را خواهد گرفت.

البته به‌خاطر داشته باشید که انجام کارهای چند مرحله‌ای برای بچه‌های کوچک، سخت است؛ پس هربار یک کار را به آن‌ها بسپارید.

۴. مهارت همکاری و شراکت

این مورد مشابه سهیم شدن و به‌اشتراک‌گذاری است؛ البته اینجا فرزندتان به‌جای اشیاء و وسایل، ایده‌ها، ماجراها و کارها را با دیگران سهیم می‌شود.

داشتن مهارت بالا در زمینه همکاری و شراکت به بچه‌ها یاد می‌دهد که کار گروهی می‌تواند جذابیت‌های خودش را داشته باشد و فرصتی باشد برای آنکه ضمن بیان ایده‌های خود، از نظرات دیگران هم باخبر شوند. 

این مسئله شاید ساده به نظر برسد، ولی برای خردسالان به این آسانی نیست. زمان می‌برد که بچه‌ها یاد بگیرند به نظرات یکدیگر، حتی اگر کاملا مخالف هم باشد، احترام بگذارند.

با همکاری در راه رسیدن به هدفی مشترک، کودکان می‌توانند مهارت‌های سهیم شدن را هم از لحاظ فکری و هم عملی تقویت کنند.

۵. مهارت صبوری و شکیبایی

بارها شنیده‌ایم که صبر یک فضیلت است. بااین‌حال طبیعی است که بچه‌های کوچک عجول باشند، ولی صبر یکی از پرفایده‌ترین مهارت‌های اجتماعی برای کودکان است.

شکیبایی برای حفظ دوستی و روابط و همین‌طور رسیدن به اهداف بزرگی که زمان زیادی نیاز دارند، حیاتی است. زمانی که به فرزندتان کمک می‌کنید متوجه شود که خوبی‌های زندگی اغلب به صرف زمان زیاد نیاز دارند، او را به صبور بودن تشویق می‌کنید. فراموش نکنید که آموزش صبر به کودکان به تمرین و خود صبر نیاز دارد و زمان می‌برد.

۶. مهارت همدلی

همدلی به معنای توانایی درک احساسات دیگران و شریک شدن در آن‌ها است. فرزند شما با این مهارت یاد می‌گیرد که به شباهت‌ها و تفاوت‌های خود با دیگران نگاه عمیق‌تری داشته باشد و با دیگران، هر اندازه که متفاوت باشند، همدلی کند. در خردسالان همدردی می‌تواند خودش را در کارهای به‌ظاهر کوچک نشان دهد. مثلا اگر خواهر-برادر یا دوستی بهانه اسباب‌بازی فرزندتان را بگیرد، او ممکن است یک لحظه فکر کند و بگوید: «می‌دانم تو هم می‌خواهی با آن بازی کنی. ناراحت نباش. نوبتی بازی می‌کنیم!»

طبیعتا حس همدلی یک‌شبه به دست نمی‌آید و به زمان و شرایط مناسب نیاز دارد. ساده‌ترین راه برای تقویت این حس در فرزندتان، آن است که خودتان دست به عمل بزنید و همدلی را به او نشان دهید. وقتی که با فرزندتان همدلی می‌کنید، او هم یاد می‌گیرد که همین رفتار را در پیش بگیرد.

۷. مهارت “رعایت حریم‌ها و حد و مرزها“

نیاز افراد به حریم‌های جسمی و عاطفی با یکدیگر فرق می‌کند. درک این مسئله به‌ویژه برای بچه‌های خیلی کوچک دشوار است. مثلا اگر فرزندتان برون‌گرا باشد، ممکن است فکر کند که همه از به آغوش کشیده شدن، سوالات زیاد جواب دادن و گپ‌وگفت‌های طولانی لذت می‌برند. البته در بعضی مواقع حق با آن‌ها است، ولی در موارد دیگر آن‌ها در راه محبت کردن به دیگران، ناخواسته از مرزهای آن‌ها عبور می‌کنند.

به فرزندتان یاد دهید که اجازه بگیرد و تلاش کند حد و حدود هر شخص را پیدا کند تا بتواند بین خود و دیگران، احساس احترام متقابل برقرار کند. این کار به او در تعیین مرزهای خودش هم کمک خواهد کرد.

به کودک آموزش دهید که اگر احساس ناراحتی کرد، به بغل شدن، بوسیده شدن یا شکل‌های دیگر ابراز محبت، از سوی هرکسی که باشد، نه بگوید.

۸. مهارت مثبت‌اندیشی

تقویت مثبت‌اندیشی می‌تواند کار فرزندتان را در زمینه بسیاری از مهارت‌هایی که گفتیم، آسان‌تر کند؛ به‌ویژه در شکیبایی، حریم تعیین کردن، گوش دادن و سهیم شدن.

با داشتن دید مثبت، کودک راحت‌تر دوست پیدا می‌کند و دوستی‌ها را نگه می‌دارد، با زحمت کمتر عملکرد بهتری در مدرسه دارد و آسان‌تر به اهداف خود می‌رسد.

ساده‌ترین راه این است که مثبت بودن را در عمل به فرزندتان نشان دهید. هرچه نسبت به مهارت‌های او و همین‌طور اشتباهات اجتناب‌ناپذیرش دید مثبت‌تری داشته باشید، او با ثبات‌قدم بیشتر و نگرش مثبت‌تری به کارش ادامه خواهد داد. البته قرار نیست که همیشه مثبت باشید؛ اتفاقا انتقاد درست، صادقانه و به‌اندازه می‌تواند برای کودک بسیار مفید باشد.

برای این کار از احساسات خودتان شروع کنید. اگر برایتان مقدور است، در لحظه به فرزندتان بگویید که چه احساسی دارید و چگونه آن را مدیریت می‌کنید. بچه‌ها باید بدانند که اینکه گاهی ناراحت یا عصبانی باشیم اشکالی ندارد؛ تنها باید مدیریت آن را یاد بگیرند.

خب این مقاله هم به انتها رسید، نظر شما در مورد راهکارهای آموزشی مهارت‌های اجتماعی کودکان چیست؟ برای ما بنویسید، ما مشتاقانه منتظر خواندن نظرات شما در قسمت کامنت‌ها هستیم.

منبع:

skillsyouneed

catholicearlyedcare

parents.actionforchildren.org.uk

learnwithhomer