علائم و علل لکنت زبان در کودکان و روش‌های درمان آن

لکنت زبان در کودکان یک مشکل شایع و قابل درمان است و شما به عنوان والدین می‌توانید به فرزندتان کمک زیادی بکنید. در این مقاله از دانزی با ما همراه باشید تا بیشتر با لکنت زبان کودکان و انواع آن آشنا شوید.

• بابا تازه زبون باز کرده چیزی نیست
• یه دعانویس خوب می‌شناسم، لکنت بچه‌ت رو دو روزه خوب می‌کنه
• حتما بچه رو ترسوندی که لکنت گرفته

این جملات و هزاران جمله‌ی دیگر، تنها چند نمونه از حرف‌هایی هست که ممکن است والدین کودکان دچار لکنت زبان از اطرافیان بشنوند، ولی مسائل سخت‌تر از این‌ها برای کودک پیش می‌آید؛ گاهی کودکانی که لکنت دارند، دچار کمبود عزت‌نفس می‌شوند و به سراغ روش های افزایش عزت نفس میروند. ولی لکنت زبان درمان هم دارد. علل، انواع، درمان لکنت زبان و راه‌های چاره برای بهبود لکنت زبان کودکان ۲-۸ ساله را می‌توانیم در این مقاله در مجله‌ی دانزی بخوانیم.

لکنت زبان در کودکان چیست؟

لکنت اختلالی گفتاری است که کار کودکان را برای روان و سلیس صحبت کردن و ارتباط داشتن با دیگران سخت می‌کند. کسی که به این مشکل دچار است، هجاها یا صداهای کلمات را تکرار می‌کند، بیش‌ازحد می‌کِشد یا با وقفه تلفظ می‌کند. البته تکرارهای ناشی از لکنت با تکرارهایی که بچه‌های کوچک برای یاد گرفتنِ حرف زدن انجام می‌دهند فرق دارد.

علائم و روش‌های تشخیص لکنت زبان در کودکان

مراحل رشد هر کودک با دیگری تفاوت دارد. برای بچه‌ای ممکن است لکنت زبان اصلا نقص نباشد؛ بلکه بخشی طبیعی از روند آشنایی با زبان و یادگیری طرز صحبت کردن باشد و با بزرگ‌تر شدن او برطرف شود. اما اگر علائم برای ۳ تا ۶ ماه طول بکشد، احتمال دارد که او به لکنت واقعی دچار شده باشد.

بعضی از علائم لکنت در کودکان این‌ها هستند:

• تکرار صداها، هجاها یا کلمات؛ مثل: «چ چ چ چی گفتی؟»
• کشدار تلفظ کردن صداها، مثل: «سسسسلام»
• استفاده زیاد از حروف‌ندا و اصواتی مانند: «اممم» و «چیز»
• آهسته صحبت کردن یا زیاد مکث کردن حین آن
• وقفه در حرف زدن یا قطع شدن صدا در حین آن؛ به‌طوری‌که دهان باز است ولی صدایی شنیده نمی‌شود 
• نفس کم آوردن یا عصبی شدن در زمان صحبت کردن
• تند تند پلک زدن یا لرزش لب‌ها در حین حرف زدن
• افزایش لکنت در زمان خستگی، هیجان‌زده شدن و استرس داشتن
• ترس از صحبت کردن

البته این علائم ممکن است به‌خاطر مشکلات جسمی-روانی یا بیماری‌های دیگری هم باشند. به‌همین‌خاطر مراجعه به پزشک متخصص اطفال را توصیه می‌کنیم که پس از بررسی وضعیت کودک، شما را درصورت نیاز به متخصص گفتاردرمانی ارجاع خواهد داد.

بچه‌ها معمولاً در ابتدای جمله‌ها دچار لکنت می‌شوند، ولی این مشکل می‌تواند در هر بخشی از جمله پیش بیاید. کودکان همچنین احتمال دارد در زمان لکنت، حرکات غیر زبانی داشته باشند. برای مثال آنها ممکن است پلک بزنند، لب و دهان‌شان را جمع کنند، عضلات صورت‌شان را منقبض یا دست‌هایشان را مشت کنند.

شدت و دفعات تکرار لکنت در کودکان می‌تواند از موردی به مورد دیگر کاملا متفاوت باشد. برای بعضی بچه‌ها لکنت تنها هرازگاهی در طول شبانه‌روز پیش می‌آید، اما بعضی دیگر ممکن است تقریباً در تمام کلماتی که می‌گویند دچار مشکل شوند. لکنت می‌تواند از روزی به روز دیگر، از هفته به هفته یا از ماه به ماه از لحاظ کیفی و کمّی شدیدا تغییر کند. گاهی کودک برای چند روز، هفته یا ماه دچار لکنت نمی‌شود و بعد دوباره این مسئله برایش پیش می‌آید. به گفته پدر و مادرها، بعضی موقعیت‌ها می‌تواند باعث بهتر یا بدتر شدن لکنت فرزندان شود. برای مثال اگر کودک هیجان‌زده، خسته یا عصبانی شود، ممکن است لکنت او بیشتر شود.

انواع لکنت زبان در کودکان

سه نوع لکنت اصلی وجود دارد که کودک ممکن است به یک یا چند مورد از آن‌ها دچار شود:

۱. لکنت تکرار (Repetitions)

در اینجا یک صدا، بخشی از کلمه، تمام کلمه یا کل عبارت تکرار می‌شود. برای مثال: 

• «آ آ آ آخر من آن یکی را می‌خواهم.»
• «آخ آخ آخر من آن یکی را می‌خواهم.»
• «آخر آخر آخر من آن یکی را می‌خواهم.»
• «آخر من آخر من آخر من آن یکی را می‌خواهم.»

۲. لکنت تلفظ کشدار (Prolongations)

در این نوع لکنت، صدا بیش‌ازحد کشیده می‌شود. برای مثال: «آآآآآآآخر من آن یکی را می‌خواهم.»

۳. لکنت وقفه یا توقف در تلفظ (Blocks)

این مورد زمانی رخ می‌دهد که کودک می‌خواهد صحبت کند، ولی صدایی از دهان او درنمی‌آید.

در کنار موارد بالا، دسته‌بندی دیگری هم برای لکنت داریم؛ به این شکل:

۱. لکنت رشدی

این شایع‌ترین نوع لکنت در کودکان است و معمولا در فاصله ۲ تا ۵ سالگی به وجود می‌آید. این نوع از لکنت ممکن است زمانی پیش بیاید که رشد کودک از نظر زبان و گفتار از حدی که او می‌خواهد یا نیاز دارد کمتر باشد.

۲. لکنت عصبی یا نوروژنیک

لکنت عصبی ممکن است بر اثر سکته یا ضربه و آسیب مغزی ایجاد شود. در این نوع لکنت، ارسال و دریافت سیگنال بین مغز و اعصاب و عضلات درگیر در فرآیند صحبت کردن، دچار مشکل می‌شود.

۳. لکنت روانی

این نوع چندان شایع نیست. لکنت روانی ممکن است در پی ضربه عاطفی یا تجربه‌ای ناگوار به وجود بیاید. 

سن بروز لکنت زبان در کودکان

لکنت زبان کودکان اغلب از سن دو تا چهار سالگی شروع می‌شود. این بازه سنی زمانی است که بچه‌ها آغاز به کنار هم گذاشتن کلمات می‌کنند و جمله‌های بلند می‌سازند. در بعضی بچه‌ها لکنت تا اواخر دوران کودکی، مثلا تا حدود ده-دوازده سالگی، خودش را نشان نمی‌دهد.

لکنت می‌تواند ناگهانی پیش بیاید. برای مثال ممکن است یک روز کودک از خواب بیدار شود و دچار این اختلال شده باشد. لکنت همچنین می‌تواند به‌تدریج و با گذشت زمان به وجود بیاید.

علل بروز لکنت زبان در کودکان

متخصصان به‌طور قطعی نمی‌دانند که لکنت چرا پیش می‌آید. شاید بروز اشتباه یا تاخیر در ارسال پیامی که مغز کودک جهت صحبت کردن، برای عضلات آرواره و دهان می‌فرستد، عامل رخ دادن لکنت باشد. این اشتباه یا تاخیر می‌تواند هماهنگی عضلات دهان را در حین حرف زدن برای کودک دشوار کند و در نتیجه به لکنت منجر شود.

لکنت می‌تواند زمینه ارثی (ژنتیک) و خانوادگی داشته باشد؛ به‌معنای آنکه ممکن است ژن‌هایی در بروز لکنت دخیل باشند که از سوی یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها به کودک به ارث برسند. اگر سایر اعضای خانواده دچار لکنت باشند یا سابقه لکنت داشته باشند، احتمال بیشتری دارد که کودک به این عارضه دچار شود. البته این به معنای آن نیست که بچه‌ای که در خانواده خود سابقه لکنت دارد، حتما به این مشکل دچار خواهد شد.

لکنت بر اثر اضطراب و استرس به وجود نمی‌آید، ولی، به‌ویژه در مورد نوجوانان، می‌تواند استرس و اضطراب اجتماعی به‌همراه داشته باشد. لکنت مسری نیست و کودک از شخص دیگری آن را نمی‌گیرد. ضمنا کودکی که دچار لکنت است نمی‌تواند آن را کنترل کند.

عوارض و مشکلات لکنت زبان در کودکان

کودکان در سنین پیش از دبستان (۳ تا ۵ سالگی) ممکن است متوجه لکنت زبان خود نباشند و این مشکل هم روی پیشرفت آن‌ها اثر منفی خاصی نخواهد داشت. در این سنین، بچه‌هایی که دچار این اختلال هستند، می‌توانند از لحاظ مهارت‌های اجتماعی در سطح کودکان بدون لکنت باشند. همچنین در مقایسه با بچه‌های هم‌سن‌وسالی که این مشکل را ندارند، احتمال خجالتی یا گوشه‌گیر شدن کودک بیشتر نیست.

اما اگر لکنت در دوره دبستان ادامه داشته باشد، می‌تواند به مشکل تبدیل شود. اگر فرزندتان لکنت دارد، ممکن است از واکنش بچه‌های دیگر به طرز صحبت کردن خود، رنجیده یا خجالت‌زده شود. این احتمال وجود دارد که کودک‌تان از حرف زدن فراری شود یا برای آنکه دچار لکنت نشود صحبت خود را تغییر دهد. او همچنین ممکن است به شرکت در بحث‌های کلاسی تمایلی نشان ندهد.

در سنین دبستان، کودکانی که دچار لکنت هستند کمتر احتمال دارد که از دید بچه‌های هم‌سن‌وسالشان به چشم رهبر دیده شوند و در مقایسه با کودکانی که لکنت ندارند، احتمالا بیشتر مورد اذیت‌وآزار و اصطلاحا قلدری قرار خواهند گرفت.

نوجوانانی که لکنت دارند ممکن است به‌خاطر این مشکل دچار استرس یا اضطراب شوند. آن‌ها احتمال دارد که از وجود خود خجالت بکشند، عزت‌نفس پایینی داشته باشند یا حضور در برخی موقعیت‌ها را دشوار بیابند؛ برای مثال صحبت کردن در جلوی جمع یا شروع کردن یک رابطه صمیمانه را.

به‌طور خلاصه، لکنت می‌تواند چنین عوارض و مشکلاتی را به‌همراه داشته باشد:

• مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
• اضطراب و ترس از صحبت کردن
• خودداری کردن از حرف زدن یا دوری کردن از موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن دارند
• ازدست‌دادن جایگاه در مدرسه یا محیط کار و کمرنگ شدن موفقیت‌های تحصیلی و شغلی
• هدف زورگویی و اذیت‌وآزار قرار گرفتن
• داشتن عزت‌نفس پایین

رفتار صحیح با کودکی که لکنت زبان دارد

به‌عنوان پدر یا مادر می‌توانید با رعایت این موارد، با کودک دچار لکنت رفتار خوبی داشته باشید:

• از فرزندتان نخواهید که همیشه درست و دقیق صحبت کند. بگذارید گفتگویتان صمیمی و لذت‌بخش باقی بماند
• صرف غذا با خانواده را به زمانی برای گفتگو با یکدیگر تبدیل کنید. سعی کنید وسایلی مانند تلویزیون و رادیو مزاحم جمعتان نشوند
• از اصلاح و کامل کردن صحبت‌های کودک و گفتن جملاتی مثل «آرام‌تر بگو»، «عجله نکن» و «یک نفس عمیق بکش» خودداری کنید. در نیت شما که شکی نیست، ولی گفتن این جملات او را حساس می‌کند
• سعی کنید زمانی که کودک ناآرام است یا لکنتش زیاد شده است، او را به کاری به‌جز حرف زدن یا از روی متن خواندن تشویق کنید که نیازی به صحبت زیاد نداشته باشد
• وسط حرف او نپرید و نخواهید که جملاتش را از اول دوباره تکرار کند
• مرتب به او نگویید که قبل از حرف زدن فکر کند
• فضایی آرام را بر خانه حکم‌فرما کنید. سعی کنید شتاب و عجله را در خانواده به کمترین میزانش برسانید
• زمانی که با فرزندتان گفتگو می‌کنید یا با فرد دیگری حرف می‌زنید و او هم پیشتان حضور دارد، خودتان آهسته و واضح صحبت کنید
• در حین صحبت با فرزندتان ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنید. مراقب باشید که بی‌حوصلگی نشان ندهید یا مدام سمت دیگری را نگاه نکنید
• بگذارید کودک جملاتش را تمام کند و حرفش را کامل بزند. پیش‌ازآنکه به سوالات او پاسخ دهید یا به نظراتش واکنش نشان بدهید، یک لحظه مکث کنید
• آهسته صحبت کردن با او را تمرین کنید

روش‌های پیشگیری از بروز لکنت زبان در کودکان

اگر فرزندتان لکنت دارد، می‌توانید با انجام کارهایی که در بالا، در بخش رفتار صحیح با کودک دچار لکنت به آن‌ها اشاره کردیم، شدت لکنت او و دفعات پیش آمدن آن را کاهش دهید و تا اندازه‌ای از بروز آن پیشگیری کنید. لطفا علاوه‌بر آن‌ها، به این نکات هم عمل کنید:

• به حرف‌های دلبندتان با دقت گوش دهید
• اعضای خانواده را تشویق کنید که شنونده‌های خوبی باشند و در صحبت کردن با یکدیگر، نوبت را رعایت کنند
• حواستان را بیش‌ازحد به لکنت فرزندتان معطوف نکنید
• بیشتر از تعریف‌وتمجید استفاده کنید تا انتقاد. اگر می‌خواهید گفته‌های او را اصلاح کنید، این کار را به شکلی مثبت و با مهربانی انجام دهید
• فرزندتان را همان‌طوری که هست بپذیرید. به‌خاطر مشکل لکنت او را سرزنش نکنید یا به سراغ تنبیه کودک نروید
• آشنا شدن با افراد دیگری که این مشکل را دارند و ارتباط داشتن با آن‌ها می‌تواند به بچه‌ها کمک زیادی بکند

روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان

بعضی بچه‌ها به‌تنهایی و بدون کمک تخصصی از بند لکنت رها می‌شوند، ولی درحال‌حاضر راهی وجود ندارد که بفهمیم این امکان برای چه کودکانی فراهم است. بدون شک بهتر است با یک متخصص مشورت کنید تا آنکه صرفا امیدوار باشید که لکنت فرزند شما به‌خودی‌خود رفع شود.

اگر متوجه شدید که فرزندتان به لکنت دچار شده است، مسئله مهم این است که از افراد متخصص و حرفه‌ای کمک بگیرید. ابتدا به پزشک اطفال مراجعه کنید. قاعدتا او از شما درباره سابقه وجود چنین مشکلی در خانواده و فامیل خواهد پرسید؛ همین‌طور درباره علائمی که در فرزندتان دیده‌اید. معمولا پس‌ازآن او شما را به متخصص گفتاردرمانی یا اصطلاحا آسیب‌شناس گفتار و زبان معرفی می‌کند که کارش تشخیص و درمان یا کنترل این دسته مشکلات است. متخصص گفتاردرمانی پس از بررسی شدت لکنت زبان فرزندتان با معاینه و انجام تست‌های مختلف، برای مدیریت آن برنامه‌ای تدارک خواهد دید.

برای معالجه کودکان و بزرگسالانی که دچار لکنت زبان هستند چند روش مختلف وجود دارد که بسته به مشکل آن‌ها و شرایطشان می‌توان از یک یا چند روش استفاده کرد. روشی که برای یک نفر جوابگو است شاید برای دیگری موثر نباشد. ضمنا این راهکارها حتما نمی‌توانند تمام لکنت فرد را از بین ببرند، ولی شدت آن را کاهش می‌دهند و به شخص کمک می‌کنند تا در جامعه و فعالیت‌های اجتماعی حضور بهتری داشته باشد.

این‌ها چند مورد از روش‌های درمانی لکنت هستند:

• گفتاردرمانی: در گفتاردرمانی به فرد آموزش داده می‌شود که سرعت صحبت کردن خود را پایین بیاورد و متوجه لکنت خود باشد. فرد آرام‌آرام سرعت خود را بالا می‌برد و بعد از مدتی به ریتم عادی‌تری خواهد رسید.
• لوازم کمک‌درمانی: بعضی تجهیزات الکترونیک خاص برای مبتلایان به لکنت وجود دارد که می‌تواند کیفیت صحبت کردن فرد را بالا ببرد. بعضی از آن‌ها طرز صحبت کاربر را تقلید می‌کنند تا او بتواند نقاط قوت و ضعف خود را بهتر متوجه شود. برخی دیگر براساس «بازخورد شنوایی تأخیری» کار می‌کنند که شخص می‌تواند با آن‌ها تمرین کند تا سرعت صحبت کردن خود را کاهش دهد. بعضی دیگر هم باید در طول روز همراه فرد باشند تا در گفتار به او کمک کنند.
• رفتاردرمانی شناختی (CBT): این نوعی روان‌درمانی است که به شخص کمک می‌کند تا الگوهای فکری خود را بشناسد و در صورت لزوم تغییر دهد. با این کار، فرد بهتر می‌تواند مسائلی را که لکنت او را تشدید می‌کنند تشخیص دهد. همچنین با CBT می‌شود استرس، اضطراب یا کمبود عزت‌نفس ناشی از لکنت را کاهش داد.
• روابط والدین و فرزند: مشارکت پدر و مادر برای انجام تمرین‌های گفتاری در خانه بخش مهمی از کمک به کودک برای مقابله با لکنت زبان است.

طرح لیدکوم، نمونه‌ای موفق از درمان لکنت کودکان 

طرح لیدکوم (Lidcombe Program) که در کشور استرالیا به‌طور گسترده اجرا می‌شود، یکی از برنامه‌های موفق در درمان و کنترل لکنت بوده است. این طرح تا حد زیادی توانسته دفعات تکرار لکنت را در مراجعان کودک کاهش دهد و حتی در مواردی موفق شده لکنت زبان را به‌طور کلی رفع کند.

طرح لیدکوم بهترین عملکرد را در کودکان کمتر از ۶ سال دارد؛ گرچه می‌شود برای کودکان دبستانی هم از آن کمک گرفت.

برنامه لیدکوم نوعی فرآیند درمانی است که والدین باید به‌همراه فرزندشان روزانه در خانه به آن عمل کنند. یکی از اصول این برنامه، تشویق کودک در مواقعی است که می‌تواند بدون لکنت صحبت کند.

کودک به‌همراه یکی از والدین هفته‌ای یک‌بار به متخصص گفتاردرمانی مراجعه می‌کند. در این مراجعات، آسیب‌شناس به کودک و والد آموزش می‌دهد که چطور به‌شکلی موثر روند معالجه را پیش ببرند.

مدت درمان بسته به شدت لکنت متغیر است. متخصص گفتاردرمانی تلاش می‌کند تا از راه‌های مختلف، طرح لیدکوم را به بخشی از زندگی هر روزه خانواده تبدیل کند تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.

آیا لکنت زبان کودکان درمان دارویی دارد؟

با آنکه داروهای مختلفی برای بهبود لکنت مورد استفاده قرار گرفته‌اند، تاکنون هیچ دارویی برای درمان این مشکل به‌طور رسمی تایید نشده است.

خیلی ممنونیم که تا انتهای این مقاله با ما بودید. شما چه تجربیات و راهکارهایی برای درمان لکنت زبان کودکان می‌شناسید؟ لطفا نظرات خود را در قسمت نظردهی بنویسید.

منبع:

raisingchildren

hopkinsmedicine

mayoclinic

kidshealth

mayoclinic