چرا آموزش مهربانی به کودکان اهمیت دارد؟

«مهربانی»؛ واژه‌ای که شاید این روزها کمتر از آن بشنویم و متاسفانه از دید بعضی‌ها هم نشانه ساده‌لوحی محسوب می‌شود. ولی بدون آن، زندگی چیز مهمی را کم دارد. در دانزی از اهمیت مهربانی و فوایدی که برای کودکان دارد و همچنین روش‌های آموزش مهربانی به کودکان می‌گوییم.

اهمیت آموزش مهربانی به کودکان

گاهی دعوای بچه‌ها سر مسائل کوچک آنقدر بالا می‌گیرد که آدم رسما به حرف‌هایی که درباره معصومیت کودکانه می‌زنند، شک می‌کند. واقعیت آن است که کودکان ذاتا خودمحور هستند و خیلی اوقات نمی‌توانند خودشان را جای دیگران بگذارند؛ ضمن اینکه آن‌ها معمولا چندان کلیت ماجرا را در نظر نمی‌گیرند و همین باعث می‌شود که درست متوجه تاثیر رفتارهای تندشان روی دیگران نباشند.

ولی این به معنای آن نیست که بچه‌ها نامهربان هستند. خوشبختانه آن‌طور که متخصصان می‌گویند، انسان به‌طور غریزی زمینه مهربانی و همدلی را در خودش دارد و می‌شود آن را در بچه‌ها تقویت کرد. اتفاقا آموزش مهربانی به کودکان باید از اولویت‌های اصلی پدر و مادرها باشد؛ به‌خاطر آنکه مهربان بودن به بچه‌ها کمک می‌کند تا به افراد شادتر، سالم‌تر و محبوب‌تری تبدیل شوند.

مهربانی چنین فوایدی دارد:

۱. مهربانی همدلی می‌آورد

مهربانی و همدلی اغلب رابطه نزدیکی باهم دارند، البته ماهیتشان یکی نیست. تمرین همدلی به کودک کمک می‌کند تا زمینه مهربانی را در خودش تقویت کند. بعد، همین برداشت کودک از مهربان بودن خود، می‌تواند باعث شود که این رفتار را ادامه دهد.

متاسفانه در دنیا همدلی به اندازه قدیم نیست. نتیجه تحقیقی ۳۰ ساله در آمریکا نشان می‌دهد که نوجوان‌های امروزی، نسبت به نسل قبل، ۴۰ درصد همدلی کمتری از خود نشان می‌دهند؛ درحالی‌که خودشیفتگی در میان آن‌ها ۵۸ درصد افزایش داشته است.

البته اگر بچه‌های این دوره‌ و زمانه یاد بگیرند که چطور همدلی را در خودشان تقویت کنند، شرایط بهتر خواهد شد. پدر و مادرها می‌توانند با کارهای ساده‌ای، فرزندانشان را به این سمت سوق بدهند. مثلا می‌توانند در حین تعریف کردن یک داستان برای دلبندشان، یک لحظه مکث کنند و از او بپرسند: «به نظرت در اینجای داستان، شخصیت قصه چه احساسی دارد؟»

۲. قدرت تحمل را بالا می‌برد

تصور کنید فرزندتان یک روز صبح از همان موقع بیدار شدن، کج‌خلقی می‌کند؛ با خواهر و برادر یا دوستانش دعوایش می‌شود، سر خود شما هم غر می‌زند و آخر هم انگشت پایش ضرب می‌بیند و کبود می‌شود. تصورش هم دردناک است. اما اگر او روز خوبی داشته و خوشحال و سرحال باشد، ممکن است از این ضرب‌دیدگی حتی خم هم به ابرو نیاورد.

متخصصان این را نوعی «اثر دومینویی» می‌دانند؛ به این شکل که مهربانی باعث رضایت و شکرگزار بودن می‌شود و این دو هم قدرت تحمل آدم را بالا می‌برند. به قول بوربا، «اگر نگران دردهای خودتان باشید، چه [درد] ناامیدی باشد، چه استرس یا ناراحتی، همدردی با دیگران کار سختی می‌شود. [چون] شما سخت درگیر مراقبت از خود هستید و [در این وضعیت] برای آنکه توان کافی داشته باشید، اغلب فتیله همدردیتان را پایین می‌کشید.»

زمانی که کودک به ارزش همدردی با دیگران پی می‌برد و متوجه می‌شود که تنها نیست، استرس او کم می‌شود و راهی برای ابراز همدلی و مهربانی با دیگران (و خود!) پیدا می‌کند. او می‌فهمد که داشتن حس دلسوزی و همدردی یکی از بهترین راه‌های برای کمک به خود و دیگران است.

۳. از بچه‌ها رهبران قدرتمندتری می‌سازد

براساس یک تحقیق، مهربانی از ویژگی‌های مهم برای تبدیل شدن به یک رهبر موفق است. این مطالعه همچنین نشان داده است که رهبران همدل، نسبت به کسانی که همدلی پایین‌تری دارند، در جایگاه شغلیشان عملکرد بهتری را به نمایش می‌گذارند. بنا به این تحقیق، رهبران همدل و دلسوز از جهاتی سرمایه سازمان‌ها محسوب می‌شوند؛ به‌خاطر آنکه می‌توانند در ایجاد و حفظ روابط، بسیار مفید باشند. 

بوربا همدلی و مهربانی را دو مهارت حیاتی می‌داند که بچه‌ها برای موفقیت در دوران بزرگسالی، باید آن‌ها را در خود پرورش دهند. او می‌گوید: «این بچه‌ها آن‌هایی هستند که به‌جای «من» می‌گویند: «ما». آن‌ها در مواجه شدن با سختی‌ها سعی می‌کنند تمام جوانب مهم را در نظر بگیرند و از خود می‌پرسند: چطور می‌توانم این مشکل را حل کنم؟»

۴. شادی به‌همراه می‌آورد

تحقیقات نشان می‌دهند که مهربانی مراکز لذت را در مغز فعال می‌کند، سطح سروتونین (هورمون شادی) را بالا می‌برد و میزان کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش می‌دهد. به‌عبارتی مهربانی با تغییر دادن سیم‌کشی مغز، از ما انسان‌های شادتری می‌سازد. جالب‌تر آنکه این مسئله علاوه بر خود ما، روی دیگران هم اثر می‌گذارد.

۵. اعتمادبه‌نفس را تقویت می‌کند

مهربانی باعث می‌شود احساس بهتری نسبت به خودمان داشته باشیم و اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بیشتری پیدا کنیم.

آن‌طور که می‌دانیم، کارهای محبت‌آمیز، چه بزرگ (مثل کمک به ساخت سرپناه برای بی‌خانمان‌ها) و چه کوچک (نوشتن جملات زیبا و انگیزشی)، میزان عزت‌نفس را در کودکان و نوجوانان بالا می‌برد. این کارها نوعی حس «هدف‌دار بودن» و «ارزشمند بودن» را به انجام‌دهنده‌شان می‌دهند.

۶. به انسان سلامتی می‌بخشد

می‌خواهید سیستم ایمنی بدنتان را تقویت کنید؟ پس مهربانی را سرلوحه کارتان قرار دهید. طبق تحقیقات علمی، انسان‌های مهربان معمولا سالم‌تر هستند، فشار خون پایین‌تری دارند و زمینه ابتلا به بیماری در ‌آن‌ها کمتر است.

بزرگی کارهای محبت‌آمیز هم اهمیتی ندارد. حتی کوچک‌ترین و ساده‌ترین مهربانی‌ها می‌تواند سیستم ایمنی ما را تقویت کند و سلامت روحی و قلبی-عروقی بیشتری را برایمان به ارمغان بیاورد. شادی، تندرستی و طول‌عمر تنها بخشی از مزایای مهربان بودن است.

۷. مهربان‌ها دوستان بیشتری دارند

نیاز به گفتن نیست که مردم چقدر انسان‌های خوش‌اخلاق و مهربان را دوست دارند. در تحقیقی که در استرالیا روی حدود ۳ هزار دبیرستانی انجام شد، دیده شد نوجوانانی که رفتار مهربانانه داشتند، نسبت به آن‌هایی که گهگاه رفتارهای دوری از اجتماع از خود نشان می‌دادند، دوستان بیشتری داشتند. همچنین کودکانی که مهربانی را سرلوحه کارشان قرار داده‌اند، علاوه‌بر آنکه خودشان کمتر دست به زورگویی می‌زنند، کمتر احتمال دارد که هدف قلدری هم‌سن‌وسالان خود قرار بگیرند.

مطالعه‌ای هم با شرکت بیش از ۳۰۰ هزار نفر انجام شده که می‌گوید داشتن دوست و رفیق، در جایگاه اول اقلامی قرار دارد که برای زندگی سالم و شاد به آن‌ها نیاز داریم. طبق این تحقیق، نداشتن دوست به اندازه کشیدن ۱۵ نخ سیگار در روز برای انسان ضرر دارد و حتی از چاقی هم بیشتر طول‌عمر را کوتاه می‌کند.

۸. دنیا را جای بهتری می‌کند

وقتی که انسان‌ها با مهربانی حالشان بهتر می‌شود و با بهتر شدن حالشان مهربان‌تر می‌شوند، طبیعتا هرچه مهربانی در میان مردم بیشتر رونق پیدا کند دنیا هم جای بهتری خواهد شد. بارها دیده‌ایم که در فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف چقدر به مهربان بودن تاکید شده است. مثلا یک ضرب‌المثل چینی می‌گوید: «اگر شادی یک‌ساعته می‌خواهید، چرت بزنید. اگر به دنبال شادی یک‌روزه هستید، به ماهیگیری بروید. اگر ثروت به شما به ارث برسد یک سال شاد خواهید بود. اما اگر می‌خواهید یک عمر شاد و خوشبخت باشید، کافی است به کسی کمک کنید.»

البته در دنیای پرهیاهو، دیجیتال و اغلب «دورادور» امروز، پیدا کردن فرصتی برای مهربانی ممکن است سخت باشد، اما با نگاه مثبت، تمرین مهربانی با برداشتن گام‌های کوچک و گفتگوی حضوری با یکدیگر، می‌شود بر این مشکلات چیره شد.

روش‌های آموزش مهربانی به کودکان

حالا چگونه می‌توانیم مهربانی را به فرزندمان یاد بدهیم؟

با استفاده از روش‌های زیر:

۱. از کودک بخواهید خودش را جای دیگران بگذارد

باید به بچه‌های کوچک یادآوری کرد که خود را جای دیگران بگذارند. از فرزندتان بخواهید تا سعی کند یادش باشد قبل از آنکه حرفی درباره کسی بزند، لحظه‌ای درنگ کند و ببیند که اگر چنین چیزی درباره خود او بگویند، چه احساسی پیدا می‌کند. آیا خودش دوست دارد دیگران از درس خواندنش ایراد بگیرند یا لباسش را مسخره کنند؟ این همان اهمیت همدردی را نشان می‌دهد.

۲. سکوت از حرف منفی زدن بهتر است

به فرزندتان یاد دهید که سکوت بهتر از حرف نامناسب زدن و رنجاندن دیگران است. به او توصیه کنید تاجای‌ممکن حرف‌های خوب بزند و به جنبه‌های مثبت دیگران اشاره کند. مثلا اگر دوستی نقاشی خود را به او نشان می‌دهد و نظرش را می‌پرسد، اگر از نقاشی خوشش نمی‌آید، می‌تواند تلاش کند که نکته مثبتی در آن بیابد؛ مثلا بگوید «عجب رنگ‌های خوبی را انتخاب کرده‌ای.»

۳. لبخند و کلمات محبت‌آمیز

اینکه کودک عادت کند با دیگران با مهربانی و لبخند رفتار کند، عالی است؛ البته به‌شرطی‌که مراقب خودش باشد و بداند که با غریبه‌ها باید چطور برخورد کرد. خوش‌برخوردی و معاشرت درست را با فروشنده، همسایه‌ها و… در عمل به او نشان دهید. برایش الگو باشید.

۴. به ادب بها بدهید

آموزش رفتار مودبانه، احترام گذاشتن به دیگران و سلام و احوال‌پرسی، بخش مهمی از تربیت فرزند خوش‌برخورد و مهربان است. ازآنجایی‌که فرزندتان پیش خودتان زندگی می‌کند، شما هم از مزایای همنشینی با او به‌عنوان شخصی مهربان بهره‌مند می‌شوید.

۵. او را لوس بار نیاورید

بچه‌های مهربان هم خیرخواه هستند و هم می‌دانند که پدر و مادر نمی‌توانند هرچیزی را که می‌خواهند برایشان بخرند و دلیل آن را هم درک می‌کنند. این کودکان صبور، قدردان و خویشتن‌دار هستند. برای آنکه فرزندتان با مهربانی خو بگیرد، مراقب باشید که او را لوس بار نیاورید.

۶. حواستان به قلدری مجازی باشد

۷. با فرزندتان مهربان باشید

حتی زمانی که خسته و کوفته هستید، سعی کنید که با دلبندتان با زبان خوش صحبت کنید. با عشق تربیت کنید، از او حمایت کنید و همیشه با او خوش‌رفتار باشید.

۸. مهربانی مسری است

ممکن است کودکی سابقه قلدری نداشته باشد، ولی با دیدن زورگویی دیگران، تشویق شود که خودش هم دست به این کار بزند. همین مسئله در مورد مهربانی هم صادق است و حضور یک فرد خیرخواه در جمعی می‌تواند روی اعضا تاثیر مثبت بگذارد.

۹. احساس خوب مهربانی

گفتیم که با مهربان بودن، فرد احساس بهتری هم نسبت به دنیا و هم نسبت به خودش پیدا می‌کند. این را به فرزندتان یادآوری کنید.

نکاتی درباره آموزش مهربانی به کودکان

این نکات احتمالا در یاد دادن مهربانی به فرزندتان به کارتان خواهد آمد:

• برای او توضیح دهید که مهربانی و همدلی چیست. می‌توانید بگویید که همدلی درک احساسات دیگران است و همدردی و دلسوزی به نشان دادن این درک در اعمال و رفتار گفته می‌شود
• اینکه ذهن بچه‌ها از «من» فراتر برود و با مفهوم «ما» آشنا شود، زمان می‌برد. از حدود سن سه تا پنج سالگی زمان خوبی است که درباره مهربانی با آن‌ها صحبت کنید
• برای شروع صحبت، «قانون طلایی» (Golden Rule) انتخاب بسیار خوبی است؛ اینکه «ما باید طوری با بقیه رفتار کنیم که دوست داریم با خودمان رفتار شود.» بعدا می‌توانید سراغ «قانون پلاتینی» (Platinum Rule) بروید: «با دیگران طوری رفتار کنیم که خودشان دوست دارند آن‌طور رفتار بشود.»
• به او بگویید که از تخیلش استفاده کند و در شرایط مختلف، خودش را جای دیگران بگذارد. برای تقویت این مهارت می‌توانید در طول روز چنین سوالاتی از او بپرسید: «عروسکت از روی تخت افتاد و سرش ضربه خورد. به نظرت باید برایش چکار کنیم؟» یا مثلا گربه‌ای را بالای درخت ببینید و بگویید: «فکرش را بکن؛ اینکه جای یک بچه‌گربه باشیم که روی درخت مانده و نمی‌تواند پایین بیاید، چه حس بدی است.» یا اینکه: «با ویلچر سوار مترو شدن حتما سخت است.» رفته‌رفته این طرزفکر برایش عادت می‌شود و تلاش می‌کند دلسوز دیگران باشد
• کتاب خواندن برای کودک هم راه بسیار خوبی است تا او بتواند با دیدگاه‌های دیگران و شرایط زندگیشان، که ممکن است کاملا با مال او متفاوت باشند، آشنا شود
• بچه‌ها از ما الگو می‌گیرند. حتی کوچک‌ترین حرکات و اشارات ما می‌توانند گوشه‌هایی از مهربانی را به آن‌ها یاد دهند؛ مثل تشکر کردن با ایما و اشاره از اعضای خانواده در حین صحبت با تلفن یا عیادت از یک همسایه ناخوش‌احوال. دراین‌میان طبیعتا رفتار ما با خود کودک هم مهم است. همین‌طور رفتارمان با خودمان؛ مثل: داشتن خواب کافی و سرزنش نکردن بیش‌ازحد خود بابت اشتباه
• روی ارزش محبت‌های کوچک تاکید کنید؛ کارهایی مثل: دادن جای خود در اتوبوس به یک سالمند، شخص بیمار و یا خانم باردار و کمک در حل یک مسئله ریاضی به همکلاسی

• کودک را بابت لطفی که در حق دیگران می‌کند، با اشاره به کاری که انجام داده، تشویق کنید. با انواع و تاثیر تشویق بر کودکان آشنا شوید.
• به او و خودتان یادآوری کنید که مهربان بودن همیشه آسان نیست. گاهی دست و دل آدم به مهربانی نمی‌رود، ولی این به معنای نامهربان بودنمان نیست
• به او بگویید که گاهی نمی‌دانیم که باید چطور کسی را دلداری دهیم، ولی در چنین مواقعی باید تا جایی که می‌توانیم خودمان را جای دیگری بگذاریم و اگر در تسلی دادنش خرابکاری کردیم با معذرت‌خواهی رفع کدورت کنیم؛ چون عذرخواهی هم نوعی مهربانی است

آیا ایده‌های دیگری هم برای آموزش مهربانی به کودکان دارید، لطفا نظرات خود را در قسمت کامنت‌ها برای ما بنویسید و تجربیات خود را برای ما بازگو کنید.

منابع:

tinybeans

verywellfamily

parents