علت ترس کودکان از تاریکی و راه‌های درمان آن

کودک نوپایتان هیچ‌وقت با خوابیدن در تاریکی مشکلی نداشته، ولی حالا بی‌مقدمه از شما می‌خواهد که لامپ اتاقش را روشن بگذارید؟ یا آنکه در نیمه‌های شب از خواب می‌پرد و می‌ترسد که بدون حضور شما بخوابد؟ در این مقاله در دانزی می‌خواهیم بدانیم چگونه بچه‌هایمان را با تاریکی آشتی دهیم.

ترس از تاریکی چیزی است که اغلب ما در زمان کودکی تجربه می‌کنیم و حتی بعضی‌هایمان هنوز هم که هنوز است رگه‌هایی از این ترس را در خودمان داریم. اما با همه این‌ها، اینکه فرزند کم‌سن‌وسالمان از تاریکی بترسد، شاید برایمان چندان قابل درک نباشد؛ طوری‌که ممکن است ناخواسته برخوردی با او بکنیم که ترسش را بیشتر کند یا علاوه‌بر این احساس ناخوشایند، شرمندگی و ناراحتی هم برایش پیش بیاید. 

قبلا به موضوع انواع ترس در کودکان اشاره مختصری به این بحث داشته‌ایم که در ادامه علت ترس بچه ها از تاریکی و روش‌های درست برخورد با آن را بطور کامل باز خواهیم کرد.

نشانه های ترس از تاریکی در کودکان

اگر کودک خردسالتان در شب ناآرام است، گریه و بی‌تابی می‌کند، به کمد و سایه‌های گوشه اتاق خیره می‌شود و نمی‌خواهد که تنهایش بگذارید، به احتمال زیاد دچار ترس از تاریکی شده است. 

ترس از تاریکی یکی از شایع‌ترین ترس‌ها و فوبیا در کودکان است و مسئله‌ای بسیار عادی محسوب می‌شود. برای بیشتر بچه‌ها، این ترس از چهار-پنج سالگی به بعد کم‌کم از بین می‌رود، ولی یک-پنجم کودکان در سنین بالاتر و حتی دوران بزرگسالی هم با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

ترس از تاریکی می‌تواند علائم جسمی و روحی-روانی مختلفی داشته باشد. عرق کردن، تنگی نفس، سنگینی قفسه سینه، لرز، سرگیجه و دل‌درد جزو شایع‌ترین این علائم هستند. اضطراب، حمله وحشت (پانیک)، احساس ازدست‌دادن کنترل، احساس درماندگی دربرابر عامل ترس و نیاز به ترک فوری محل، هم از علائمی است که ممکن است آن‌ها را در کسانی که دچار ترس، ازجمله ترس از تاریکی، هستند ببینیم.

دلایل ترس از تاریکی در کودکان

همین مسئله ساده که در تاریکی نمی‌توانیم اطرافمان را درست ببینیم، یکی از دلایل اصلی ترس از تاریکی و شب است؛ شاید چون ذهنمان احتمال می‌دهد خطری در دل سایه‌ها پنهان شده باشد. درواقع «ترس از ناشناخته‌ها و نادیدنی‌ها» است که دارد ما را آزار می‌دهد.

مسئله دیگر، رشد کودک و شناخت بیشتر او از جهان است. در حدود سن دو-سه سالگی، مغز کودک آنقدر رشد کرده است که متوجه خطراتی که در دنیا هست، بشود و رفته‌رفته به این واقعیت پی ببرد که زندگی آنقدرها گل‌وبلبل هم نیست. ترس از جدا شدن از پدر و مادر، به خطر افتادن امنیت، دزد، بچه‌دزد و… نگرانی‌هایی هستند که می‌توانند از این سن‌وسال ذهن کودک را درگیر کنند. در کنار این‌ها، قوه تخیل کودک هم او را از هیولا و موجودات خیالی دیگر می‌ترساند.

در سنین پایین، به‌ویژه دیدن تصاویر وحشتناک، نقاشی‌های موهومی و فیلم‌های ترسناک که چیزهایی مانند روح و هیولا را به تصویر می‌کشند و همچنین شنیدن داستان‌های ترسناک، می‌تواند مشکلاتی جدی برای بچه به وجود بیاورد. ترس از تاریکی ممکن است باعث شود کودک خواب‌های ترسناک و پریشان هم ببیند یا بالعکس، خواب‌های آشفته احتمال دارد ترس از تاریکی در کودکان را تشدید کند.

ترس از تاریکی در کودکان از چه سنی آغاز می‌شود؟

ترس از تاریکی معمولا از حدود سه-چهار سالگی آغاز می‌شود. از این سن، قوه تخیل کودک شروع به قوی شدن می‌کند. دراین‌بین، تماشای تلویزیون، فیلم، دیدن تصاویر کتاب‌ها و دنبال کردن شبکه‌های اجتماعی از کارهایی است که قوه تخیل بچه را تحریک می‌کند و اگر محتوای آن‌ها برای او مناسب نباشد، علاوه‌بر مشکلات دیگری که ایجاد می‌کند، می‌تواند به ترس بیشتر او از تاریکی دامن بزند.

چه زمانی ترس کودکان از تاریکی نگران‌کننده است؟

اگر فرزندتان در سال‌های آخر دبستان است و همچنان از تاریکی وحشت دارد، باید مسئله را جدی بگیرید و ببینید که آیا مشکل یا ناراحتی خاصی در زندگی او وجود دارد یا خیر. اگر هم دلبندتان سن کمتری دارد، ولی وحشتش از تاریکی شدید است، به‌طوری‌که روی کیفیت خواب و زندگی او تاثیر منفی جدی گذاشته است، باید دنبال راه‌حل باشید. در چنین مواقعی فکر کنید و ببینید که آیا اخیرا اتفاقی افتاده یا تغییری در زندگی خانواده پیش آمده که احتمالا باعث آزردگی دلبندتان شده باشد.

اگر تغییر خاصی در زندگی او رخ نداده که بخواهد روی ترس یا خواب او اثر بگذارد، باید حمایت بیشتر و بهتری از فرزندتان داشته باشید تا در مدیریت احساساتش موفق‌تر باشد. در صورت نیاز در این زمینه با متخصص اطفال یا روان‌شناس کودکان مشورت کنید.

راه‌های درمان ترس از تاریکی در کودکان

برای درمان ترس کودک از تاریکیآنکه ریشه ترس از تاریکی را در کودک بخشکانید یا دستکم شدت آن را کم کنید، می‌توانید از راهکارهای ترس کودکان از تاریکی که در ادامه می‌گوییم، استفاده کنید. فقط اگر نتیجه کافی را نگرفتید، در کنار این توصیه‌ها مراجعه به متخصص را هم فراموش نکنید.

با این کارها می‌توانید ترس از تاریکی را در دلبندتان به‌نوعی درمان کنید:

۱. ترس از تاریکی را تشخیص دهید

کودک ممکن است مستقیما به شما نگوید که از تاریکی می‌ترسد، ولی بعضی نشانه‌های احتمالی وجود دارند که با مشاهده آن‌ها در او می‌توانید به این مسئله پی ببرید؛ نشانه‌هایی مثل: بدخلقی و بی‌حوصلگی در زمان به رختخواب رفتن، بی‌خوابی یا بدخوابی، صدا زدن مادر و پدر در طول شب، مرتب به دستشویی رفتن یا لیوان آب خواستن، اضطراب، ناآرامی و غرغر کردن قبل از خواب. 

۲. عامل اصلی ترس را پیدا کنید

اگر به این نتیجه رسیدید که فرزندتان از تاریکی می‌ترسد، سعی کنید بفهمید که دقیقا از چه‌چیزی وحشت دارد. از دوری از شما می‌ترسد؟ یا از اینکه اتفاقی برایتان بیفتد؟ از دزد و بچه‌دزد می‌ترسد؟ یا شاید از شبح و هیولا و موجودات خیالی وحشت دارد؟ وقتی که دقیقا بدانید که او از چه‌چیزی می‌ترسد بهتر می‌توانید کمکش کنید.

۳. به او اطمینان‌خاطر بدهید، ولی به‌اندازه

زمانی که فرزندتان دچار ترس شده است، برای آرام کردن او از جملات ساده و کوتاهی استفاده کنید که واقعیت‌ها را به او گوشزد کند. مراقب باشید که در اطمینان‌خاطر دادن به او زیاده‌روی نکنید؛ چون با این کار ممکن است کودک فکر کند که واقعا خطری وجود دارد و شما می‌خواهید آن را از او پنهان کنید. برای مثال، اگر به کودک اطمینان‌خاطر بدهید که هیولایی وجود ندارد، ولی بعد بادقت داخل کمد او یا زیر تختش را بگردید تا خیالش را راحت کنید (جاهایی که موجودات خیالی معمولا آنجا پنهان می‌شوند!)، کودک دچار تناقض می‌شود و احتمالا وحشتش بیشتر خواهد شد. ضمنا به او نگویید که ترس‌هایش احمقانه یا مسخره هستند و عصبانیت یا بی‌حوصلگی هم از خودتان نشان ندهید؛ چون این کارها احتمالا فقط ترس او را بیشتر می‌کند.

۴. وسایل آرامش‌بخش و دلگرم‌کننده در اتاق کودک بگذارید

اگر فرزندتان می‌خواهد اتاقش در شب، نور بیشتری داشته باشد، هیچ مشکلی ندارد که درِ اتاق را کمی بیشتر باز بگذارید یا آنکه یک چراغ‌خواب یا منبع نور کوچک در اتاقش بگذارید. فقط دقت کنید که چراغ، مناسبِ خواب باشد و ترجیحا از نوعی باشد که «نور آبی» ندارد یا اصطلاحا نور آبی را فیلتر می‌کند، تا خواب کودک و سلامتیش دچار مشکل نشود. البته معمولا هرچه اتاق تاریک‌تر باشد، کیفیت خواب بالاتر می‌رود. برای همین، سعی کنید به‌مرور نور محیط را کمتر کنید و کودک را به تاریکی بیشتر عادت دهید. 

اگر کودک با کمترین سروصدا از خواب بیدار می‌شود، می‌توانید برای آرامش بیشتر او در زمان خواب، از نرم‌افزارها و اپ‌های موبایلی که «نویز سفید» (White Noise)، صدای طبیعت یا اصوات آرامش‌بخش دیگری پخش می‌کنند کمک بگیرید.

۵. برنامه مناسبی برای خواب او داشته باشید

از همان سنین پایین، باید برنامه مناسبی برای خواب فرزندتان داشته باشید. مثلا خواباندن یک کودک دو-سه ساله می‌تواند چنین مراحلی داشته باشد: پدر یا مادر او را به رختخواب می‌برند، چند دقیقه‌ای برایش کتاب می‌خوانند، قصه می‌گویند، باهم دعا می‌کنند یا شعر می‌خوانند و در آغوشش می‌گیرند. این کار دقایق آرامش‌بخشی را قبل از خواب برای کودک رقم می‌زند.

سپس حالت ایده‌آل این است که پدر و مادر به کودک شب‌بخیر بگویند و قبل از آنکه او کاملا خوابش ببرد، اتاق را ترک کنند. با این کار، به او یاد می‌دهیم که خودش بدون حضور ما بخوابد. اگر تا زمانی که کودک خوابش می‌برد پیشش باشیم، او رفته‌رفته به این نتیجه می‌رسد که تنها وقتی می‌تواند بخوابد که پدر و مادر کنارش باشند. برای همین ممکن است او از خواب بپرد و برای آنکه خواب دوباره به چشمانش بیاید، دنبال پدر و مادرش بگردد. اگر فرزندتان در میانه شب از خواب پرید، بهترین کار این است که بعد از آرام کردن او و کمی پیشش ماندن، زمانی که خوابش گرفته ولی هنوز کاملا خوابش نبرده، اتاق او را ترک کنید.

اگر فرزندتان بالای چهار-پنج سال دارد و از تاریکی می‌ترسد، برای آرام کردن او دست‌به‌دامن ترکیبی از داستان و اسباب‌بازی شوید. مثلا قصه‌ای درباره بچه‌ها یا حیواناتی که به ترسشان از تاریکی غلبه کرده‌اند برای او تعریف کنید. بعد یک عروسک یا اسباب‌بازی را که کودک قبلا نداشته است، به او بدهید و به دلبندتان بگویید که این عروسک از تاریکی می‌ترسد و راحت خوابش نمی‌برد. سپس به فرزندتان بگویید که قرار است به این عروسک کمک کند و در عوض، آن عروسک یا اسباب‌بازی هم از او محافظت خواهد کرد.

از سن هفت-هشت سالگی، بچه‌ها کم‌کم می‌توانند مفهوم ترس و اضطراب را درک کنند. در نتیجه والدین امکان آن را دارند که درباره این مسائل با آن‌ها صحبت کنند و بگویند که هر انسانی ترسی برای خودش دارد و آنکه این حس ترس تا ابد باقی نمی‌ماند و راه‌هایی هم برای کنترل کردن آن هست. برای مثال، کودک می‌تواند با نفس آرام و عمیق کشیدن، تکنیک‌های ریلکس کردن عضلات و داشتن افکار مثبت، ترس را در وجودش کمرنگ کند. پدر و مادر هم می‌توانند به او کمک کنند تا با افکار غیر واقعی خود بهتر کنار بیاید و ترس‌های واقعی فرزندشان را هم با دادن توضیحات منطقی در او تعدیل کنند. مثلا اگر کودک از اینکه سارقی در نیمه‌شب وارد خانه شود نگران است، می‌شود با او درباره قفل و دزدگیر و دیگر لوازم امنیتی خانه صحبت کرد تا خیالش تا اندازه‌ای راحت شود.

نکات مهم حین درمان ترس از تاریکی در کودکان

حین آنکه به فرزندتان کمک می‌کنید تا بر ترسش از تاریکی غلبه کند، به این نکات توجه داشته باشید:

• ترس از تاریکی، ترسی بسیار عادی و طبیعی است و خیلی از مردم در دوران بزرگسالی هم آن را تا اندازه‌ای حس می‌کنند
• احتمالا کودک از شما می‌خواهد که گوشه‌وکنار اتاق را بگردید تا خیالش راحت شود که موجود خیالی وحشتناکی در آنجا وجود ندارد. سعی کنید مقابل این خواسته کودک کوتاه نیایید و از بررسی کردن زیر تخت و کمد و همین‌طور وانمود کردن آنکه هیولا را بیرون کرده‌اید خودداری کنید؛ چراکه با این کارها بچه فکر می‌کند که واقعا هیولایی در آنجا حضور داشته است
• به دلبندتان نشان دهید که ترس او را درک می‌کنید. مثلا بگویید: «می‌فهمم، می‌ترسی و اضطراب داری و داشتن این احساسات طبیعی است. هرکدام ما از چیزی می‌ترسیم، ولی چیزی به اسم هیولا وجود ندارد و جای نگرانی نیست. حالا چکار می‌توانم بکنم تا احساس امنیت بیشتری داشته باشی؟»
• پذیرش ترس به معنای تسلیم شدن دربرابر آن نیست؛ اتفاقا با این کار، شرایط غلبه کردن بر آن را فراهم می‌کنید. پذیرش ترس فرزندتان یعنی آنکه درباره این احساس با او صحبت کنید، بدون آنکه ترس‌های او را مایه شرمندگی بدانید یا نادیده بگیرید. درعوض به او می‌گویید که ترس بخشی طبیعی از زندگی است و اگر به‌اندازه و به‌جا باشد، اتفاقا بودنش لازم هم هست و نشانه سلامتی است
• ضمن آنکه برای فرزندتان توضیح می‌دهید که موجودات خیالی وجود ندارند، توجه کنید که خود ترس از تاریکی کاملا طبیعی است. به عبارتی «احساس ترس» کودک از موجودات خیالی هم مسئله‌ای کاملا واقعی است. برای همین است که به والدین توصیه می‌شود که با فرزندانشان همدردی کنند و به آن‌ها نشان دهند که احساس ترس آن‌ها را نادیده نمی‌گیرند
• لازم است که کودک یاد بگیرد که می‌تواند خودش ترس‌هایش را مدیریت کند. درواقع والدین با حمایت از کودک و آرامش بخشیدن به او، باقی کار را به خودش می‌سپارند تا با ترس‌هایش روبه‌رو شود و در این کار به او اعتماد می‌کنند.

شما چه نظر و راهکاری برای جلوگیری از ترس کودک از تاریکی دارید، در قسمت نظرات منتظر خواندن نظرات و تجربیات جالب شما هستیم.

منبع:

blog.georgiachildrens.org

firstfiveyears